Hannibal: Kartagiński dowódca wojskowy

Ten artykuł dotyczy kartagińskiego wodza. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

247 p.n.e., zm. 183 p.n.e.) – kartagiński dowódca wojskowy i polityk, syn Hamilkara Barkasa, uważany za jednego z najwybitniejszych wodzów starożytności.

Hannibal Barkas

𐤇𐤍𐤁𐤏𐤋 𐤁𐤓𐤒

Wódz Armii (rb mhnt)
Data i miejsce urodzenia	247 p.n.e. Kartagina
Data i miejsce śmierci	183 p.n.e. Bitynia
Przebieg służby
Lata służby	224–200 p.n.e.
Siły zbrojne	armia Kartaginy
Stanowiska	Strateg Libii
Główne wojny i bitwy	II wojna punicka
Późniejsza praca	polityk
Multimedia w Wiki Commons
Cytaty w Wikicytatach

Wszystkie daty w tej sekcji dotyczą domyślnie lat przed naszą erą.

Był synem Hamilkara Barkasa. Od 237 przebywał w Hiszpanii. Miał greckich nauczycieli, czytał greckie teksty o strategii. Od 224 dowodził oddziałem kawalerii. W 221 w wieku 25 lat przejął dowództwo nad kartagińską armią w Hiszpanii po śmierci Hazdrubala Starszego, który zginął w zamachu. W rok później poszerzył panowanie kartagińskie w Hiszpanii po rzekę Tag. Oprócz wojskowych wypraw stosował również dyplomatyczne działania, m.in. ożenił się z Hiszpanką. W 219 zdobył i zniszczył miasto Sagunt sprzymierzone z Rzymem. Rzym nie udzielił pomocy Saguntowi, lecz uznał działania Hannibala za złamanie układu z roku 226 i wypowiedział wojnę Kartaginie. W ten sposób rozpoczęła się II wojna punicka.

Wojna z Rzymem

 

Aby uprzedzić rzymski atak, Hannibal zadecydował o skierowaniu działań wojennych na terytoria przeciwnika. Liczył na wsparcie ludów galijskich i italskich we wspólnej walce przeciw rzymskiej ekspansji. Z powodu przewagi przeciwnika na morzu Kartagińczycy musieli przemaszerować do Italii drogą lądową: przez Hiszpanię, południową Galię i Alpy Zachodnie do Galii Przedalpejskiej i Italii. W sierpniu 218 roku armia pod dowództwem Hannibala w sile 50 tysięcy pieszych i 9000 konnych przekroczyła Pireneje, podczas gdy w Hiszpanii pozostały 15-tysięczne oddziały pod wodzą Hazdrubala. We wrześniu Kartagińczycy przekroczyli Rodan, po czym przeszli przez Alpy, prawdopodobnie przełęczą Mont-Cenis; do Italii przeprawiło się 20 tysięcy piechoty i 6000 jazdy, lecz szeregi punickiej armii zgodnie z przewidywaniami Hannibala zasiliły oddziały celtyckich Insubrów i Bojów. Po zregenerowaniu armii, w listopadzie Hannibal pokonał armię Publiusza Korneliusza Scypiona nad rzeką Ticinus, w grudniu rozbił połączone armie konsularne nad Trebią, a w 217 roku ominął stacjonującą pod Arretium armię konsula Gajusza Flaminiusza, po czym wprowadził ją w zasadzkę i 23 czerwca doszczętnie rozgromił nad Jeziorem Trazymeńskim. Ostra zima w północnej Italii i późniejsza przeprawa przez bagna spowodowała, że spośród ponad trzydziestu idących z armią słoni bojowych ostał się tylko jeden, a sam Hannibal stracił jedno oko wskutek zakażenia.

 

2 sierpnia 216 roku w walnej bitwie pod Kannami Kartagińczycy unicestwili dwukrotnie większą armię rzymską; zginęło około 50 tysięcy żołnierzy rzymskich, konsul Emiliusz Paulus i 80 senatorów, podczas gdy straty po stronie kartagińskiej wyniosły około 7000 poległych, z czego 4000 stanowili sojuszniczy Galowie. Hannibal zastosował po raz pierwszy manewr, zwany później manewrem kanneńskim (dwustronne oskrzydlenie i okrążenie nieprzyjaciela). Po tej klęsce Rzymianie nie podejmowali już otwartych bitew z Hannibalem, zamiast tego przenosząc ciężar działań wojennych do Hiszpanii.

Przez kolejnych 10 lat Hannibal pozostawał w Italii. Ze względu na szczupłość swoich sił nie zajął on Rzymu. Celem jego działań było odwrócenie od Rzymu jego dotychczasowych sprzymierzeńców. Rzeczywiście kilka miast w Italii, w tym Kapua w Kampanii, zdecydowało się poprzeć Kartagińczyka. W roku 204 Scypion Afrykański Starszy wylądował w północnej Afryce, zmuszając Hannibala do wycofania się z Italii, zaś w 202 roku pokonał jego wojska w bitwie pod Zamą, zmuszając Kartaginę do zawarcia niekorzystnego traktatu pokojowego. Kartagina straciła wszystkie swoje posiadłości poza Afryką i musiała zapłacić kontrybucję oraz podporządkować swoją politykę zagraniczną Rzymowi.

Po II wojnie punickiej

Hannibal pozostał dowódcą armii kartagińskiej do roku 200, gdy został odwołany pod wpływem nacisków rzymskich, następnie w roku 196 pełnił urząd sufeta. Jako sufet przeprowadził reformy ograniczające władzę oligarchicznego Trybunału Stu Czterech, którego członkowie odtąd byli corocznie wybierani zamiast zasiadać w tym gremium dożywotnio. Ponadto mając poparcie ludu wyegzekwował zaległe należności od kartagińskich arystokratów. Rządy Hannibala przywróciły kraj do dobrobytu gospodarczego, co umożliwiło spłacenie ogromnej kontrybucji wojennej.

W 195 oskarżony przez możnych o konszachty z Antiochem III przeciw Rzymowi, musiał uciekać z kraju, udając się najpierw do Tyru, po czym faktycznie znalazł się na dworze seleukidzkiego króla Antiocha w Efezie. Po klęsce Antiocha w wojnie z Rzymem w 189 uciekł do Bitynii do króla Prusjasza, gdzie w 183 popełnił samobójstwo wypijając truciznę, którą dostał od ojca i nosił zawsze w pierścieniu, by nie wpaść w ręce Rzymian. Przed śmiercią powiedział: „Uwolnijmy Rzymian od ich długiego niepokoju, skoro twierdzą, iż zbyt długo jest czekać na śmierć starego człowieka”. Został pochowany w grobowcu między Chalkedonem a Nikomedią.

• Rzymianie po serii zwycięstw Hannibala ukuli powiedzenie: „Hannibal ante portas”, co oznacza „Hannibal u bram”, które do tej pory jest używane jako ostrzeżenie przed nadchodzącym niebezpieczeństwem. Natomiast rosyjski frazeologizm „Hannibalowa przysięga” (Аннибалова клятва) oznacza wyraz zdecydowanej determinacji, by o coś walczyć do zwycięstwa lub do końca życia.
• Hannibala uznaje się za jednego z największych wodzów starożytności. Jego manewry były analizowane przez nowożytnych i współczesnych teoretyków wojskowości (K. Clausewitz, A. Schlieffen). Istotą stosowanej przez niego taktyki było pełne wykorzystanie warunków terenu oraz zdolności swojej wielonarodowej armii. W bitwie pod Kannami udało mu się, dzięki wzmocnieniu skrzydeł silną jazdą numidyjską i umieszczeniu słabszych oddziałów w centrum szyku, zamknąć w okrążeniu liczniejszą armię rzymską.

• Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu. Warszawa: PWN, 1982, s. 88–89, 93–100, 104.
• Krzysztof Kęciek: Dzieje Kartagińczyków. Warszawa: Wydawnictwo Attyka, 2007. ISBN 83-89-48700-4.