Gościsław – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, na przedgórzu Sudeckim, w powiecie średzkim, w gminie Udanin.
| Ten artykuł należy dopracować |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa legnickiego.
wieś | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Wysokość | 190 m n.p.m. |
Liczba ludności (III 2011) | 353 |
Strefa numeracyjna | 76 |
Kod pocztowy | 55-340 |
Tablice rejestracyjne | DSR |
SIMC | 0367858 |
Położenie na mapie gminy Udanin | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego | |
Położenie na mapie powiatu średzkiego | |
51°00′54″N 16°30′10″E/51,015000 16,502778 |
W dokumentach wieś wzmiankowana po raz pierwszy jako Gostizlauia w 1189 r., w roku 1268 lokowana na prawie niemieckim przez Sobiesława (Sobezlaus) syna Brebimila. W 1292 r. Gościsław wraz z patronatem nad miejscowym kościołem znalazł się w posiadaniu klasztoru cystersów w Krzeszowie. Prawa klasztoru do wsi potwierdził w latach: 1292, 1295 i 1299, książę świdnicko-jaworski Bolko I; w 1318 r. papież; w 1352 r. książę świdnicki Bolko II. Dobra ziemskie w Gościsławiu cystersi posiadali do sekularyzacji majątków klasztornych w 1810 r.
Po sekularyzacji zakonu cystersów, posiadane przez nich dobra ziemskie w Gościsławiu zostały przejęte w roku 1812 przez państwo pruskie, a następnie w tymże roku zakupione przez Luise von Röhl. Ta zaś odsprzedała je w 1816 r. Johannowi Gotfriedowi Barthel, wzmiankowanemu jako właściciel także w roku 1830. W 1845 r. majątek ziemski w Gościsławiu należał do Johanna Gottfrieda Ungera. Od 1858 r. przeszedł w posiadanie rodu von Kramsta i jego kolejnych członków. Byli to: Eduard von Kramsta ze Świebodzic odnotowany w 1873 r. oraz Marie von Kramsta z Morawy, także właścicielka dóbr w pobliskim Lasku, wzmiankowana w latach 1884–1922. Folwarki w Gościsławiu i Lasku włączone zostały przed 1894 r. do klucza posiadłości rodu von Kramsta w Morawie, z którymi były związane do lat 20. XX wieku. Przed rokiem 1926 klucz majątków Morawa wraz z majętnościami w Gościsławiu i Lasku przeszedł w posiadanie należącego do rodu Kurta Wietersheima zamieszkałego w Rusku. Dobra w Gościsławiu należały do niego do czasu II wojny światowej; majątek dzierżawiła wówczas M. Th. von Buddenbrock, primo voto von Wietersheim, z domu Colmar z Pielaszkowic, a w 1937 r. czterech innych dzierżawców.
W latach: 1829, 1830 i 1845 r. w posiadłości ziemskiej w Gościsławiu znajdował się dom pański, folwark, gorzelnia oraz owczarnia z 600 owcami, usytuowana w obrębie wsi. Dwa lata wcześniej, w pożarze osady w 1826 r. spłonęło pięć tworzących ją budynków, wraz z 770 sztukami zwierząt. W 1873 r. dobra liczyły 943 morgi, w tym 835 mórg pól uprawnych, 34 morgi łąk i 73 morgi lasu. W latach 1886-1922 ich areał obejmował 236 ha, w tym 205/207 pól, 8/9 ha łąk oraz 18/19 ha lasu do wyrębu. Folwark w latach 1886-1891 zajmował powierzchnię 5 ha, później w latach 1894-1922 jego obszar zmniejszono do 1 ha. Hodowano w nim wówczas 14 koni i 80 sztuk bydła, w tym 24 krowy oraz 700 owiec.
Przed 1926 r. areał należący do dóbr w Gościsławiu został powiększony do 252 ha przez zakup łąk, które zajmowały wówczas obszar 29 ha. W majątku nadal hodowano bydło oraz świnie i źrebięta; uprawiano też pszenicę, buraki cukrowe i ziarno siewne. W 1930 r. posiadłość zajmowała 390 ha, z 336 ha pól uprawnych. Powierzchnia folwarku liczyła 5 ha; z 0,75 ha ogrodem, a przed 1937 r. zwiększona została do 8 ha z 0,5 ha ogrodem. Grunty przynależne do dóbr zostały zmniejszone do 295 ha (255 ha pól, 4 ha łąk, 4 ha łoziny i 20 ha lasu).
W latach 1905-1909 Marie von Kramsta zakupiła też w Gościsławiu trzy dawne gospodarstwa kmiece o łącznej powierzchni 102 ha, należące wcześniej do Hedwig Münch (w latach 1891-1905). Następnie przed 1912 r. dokupiła jeszcze jedno gospodarstwo zajmujące obszar 28 ha, będące wcześniej własnością Carla Jungnitza. Przed 1926 r. gospodarstwa te, podobnie jak dobra ziemskie w Gościsławiu, przeszły w posiadanie Kurta Wietersheima, a przed 1937 r. przejął je porucznik Georg Wiesner.
W 1791 r. obszar wsi zajmował 2878 mórg, w tym 2643 morgi pól ornych oraz 150 mórg nieużytków. Ziemię oceniano jako dość dobrą, choć w dużej mierze gliniastą i piaszczystą. W osadzie hodowano ogółem 62 konie, 142 krowy i 600 owiec. W opisie Zimmermanna z 1785 r. w miejscowości należącej administracyjnie do okręgu strzegomskiego, odnotowane zostały dwa folwarki (jeden z nich tożsamy zapewne z wcześniej opisywaną owczarnią), browar, 16 gospodarstw kmiecych, wśród których kilka było bardzo znacznych oraz 18 gospodarstw zagrodników i 7 chałupników. Ludność wsi liczyła 354 mieszkańców wyznania katolickiego.
W czasie pożaru osady w 1826 r. spłonęły: owczarnia, dom wycużny Wagnera, wiatrak Johanna Sauera, a także zabudowania należące do kmieci Ignaza Rädlera, Antoniego Müncha, Josepha Wiesnera oraz zagrodników Franza Hertnera i Josepha Hofmanna. W 1829 r. w Gościsławiu zamieszkanym przez 501 katolików i 18 ewangelików, znajdowało się sołectwo, 15 gospodarstw kmiecych, 9 wolnych zagrodników, 8 zagrodników omłockowych oraz 15 chałupników i 10 gospodarzy na dożywociu. We wsi była też kuźnia, karczma i międlarnia, 60 stajni i stodół oraz wiatrak wzniesiony w 1814 r. W 1830 r. wieś poza domem pańskim, dwoma folwarkami, należącą do majątku gorzelnią i wiatrakiem, liczyła 58 domów i 522 mieszkańców, z których 30 było ewangelikami. Dane statystyczne z 1845 r. potwierdzają także istnienie wówczas w miejscowości domu pańskiego, 2 folwarków oraz należącej do majątku gorzelni i wiatraka, jak również 70 domostw, zamieszkałych przez 589 osób, w tym 39 wyznania ewangelickiego oraz 27 rzemieślników i kramarzy. Ludność ewangelicka w 1829, 1830 i 1845 r. uczestniczyła w nabożeństwach w kościele w Udaninie, tam też wierni ci byli chowani, a ich dzieci uczęszczały do szkoły.
W 1884 r. w Gościsławiu mieszkało 613 osób; w 1905 r. – 586; w 1927 r. – 430 katolików i 140 ewangelików; w 1929 r. – 432 katolików i 155 ewangelików. Wieś w 1936 r. liczyła 598, 1941 r. – 592, a przed 1945 r. – 579 mieszkańców.
W księdze adresowej z 1937 r. odnotowano, że w Gościsławiu istniało wolne dobro (Freigut) z areałem 69 ha pól uprawnych, pozostające od XIV w. w posiadaniu rodziny Wiesner, której ostatnim przedstawicielem przed 1945 r. był Georg Wiesner. Od 1891 do 1937 r. w księgach adresowych wymieniano też właścicieli znaczniejszych gospodarstw. Często posiadali oni po dwie lub trzy zagrody, jak wspomniani wyżej Ernst Jungwitz (92 ha) i Hedwig Münch (94,25 ha). Inni znani z nazwiska gospodarze to August Münch (98 ha), Robert Wiesner (90,5 ha), Albert i następnie Alfons Sauer (45 ha, gospodarstwo w rodzinie od 1802 r.) i Paul König (34 ha). Najbogatszym z nich był Carl Jungnitz posiadający w Gościsławiu w latach 1912-1937 cztery zagrody o łącznej powierzchni 182 ha oraz 6 zagród w Pyszczynie. Przed 1945 r. strukturę wsi zajmującej obszar 814 ha, tworzyło 14 dużych gospodarstw wiejskich od 10 do 34 ha oraz liczne mniejsze zagrody, sklepy, warsztaty rzemieślnicze, a także 2 gospody, jedna z salą na około 400 osób służącą też do wystawiania przedstawień teatralnych. Jedna z gospód wraz z piekarnią należała w latach 20. XX wieku do Theodora Kloses (obecnie nie istnieje).
Gościsław jest wsią ulicową o układzie południkowym, założoną wzdłuż drogi prowadzącej z sąsiedniego Ruska do Pielaszkowic. Droga ta w południowej części osady, rozgałęzia się i daje początek drodze prowadzącej w kierunku wschodnim do Mieczkowa w gminie Udanin. Obecny zasięg zabudowanego terenu wsi niewiele się różni od zasięgu nowożytnego siedliska, widocznego na mapach topograficznych z 1826 i 1936 r. Powyżej rozwidlenia dróg, po wschodniej stronie głównej drogi wiejskiej, wzniesiony został kościół i założony cmentarz. Naprzeciw, po zachodniej stronie drogi znajduje się zespół folwarczny, z zabudową gospodarczą skupioną wokół dwóch majdanów. Północny z nich stanowił trzon dóbr ziemskich w Gościsławiu, południowy należy wiązać natomiast z istniejącą we wsi owczarnią, należącą do majątku i wzmiankowaną w literaturze źródłowej. Za majdanami (na zachód), przy drodze je rozdzielającej, posadowiony jest budynek nr 18 o charakterze willowym, z końca lat 20. XX wieku, będący zapewne czasową rezydencją ostatniego właściciela majętności. Lokalizacji budynku tego nie można jednakże utożsamiać z wymienianym w 1830 i 1845 r. domem pańskim, obecnie nieistniejącym. Przy wschodniej granicy siedliska, poza zabudową wsi znajduje się cmentarz parafii katolickiej założony w 1906 r., do którego drogę dojazdową wydzielono z zagrody plebańskiej należącej do parafii katolickiej – obecnie nr 43. Na południe od cmentarza przykościelnego usytuowana jest parcela dawnej szkoły katolickiej – obecnie nr 42.
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są:
inne zabytki:
This article uses material from the Wikipedia Polski article Gościsław (województwo dolnośląskie), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 4.0, jeśli nie podano inaczej. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Polski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.