Sekularyzacja, zeświecczenie – zespół działań zmierzający do znacznego ograniczenia lub wręcz całkowitego wyeliminowania roli religii w społeczeństwie.
Termin powstał w 1646 r. w trakcie rokowań kończących wojnę trzydziestoletnią i pochodzi od łacińskiego saecularis (świecki); do języka polskiego przeszedł z francuskiego sécularisation. W przeszłości sekularyzacją nazywano także przejęcie majątku, urzędów lub innych sfer życia publicznego od władzy lub kontroli kościelnej na rzecz władz świeckich. Używa się także terminu kasata, np. klasztorów.
Sekularyzacja państwa zakonu krzyżackiego:
Inne sekularyzacje w Polsce:
Sekularyzacje w państwach niemieckich:
Pojęcie sekularyzacji pojawiło się u klasyków socjologii – Emila Durkheima, Maxa Webera oraz Gabriela LeBrasa. Dająca się odnaleźć w ich pracach teza sekularyzacyjna odnosi się do przekonania, że wraz z rozwojem społeczeństw, głównie poprzez ich racjonalizację (odczarowanie świata) oraz modernizację, religia traci znaczenie we wszystkich aspektach życia społecznego. Przełomowa w rozważaniach o sekularyzacji była książka Petera Bergera Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii, wydana w języku angielskim w 1967. Socjologowie wskazują na wiele obszarów, w których przejawiają się procesy sekularyzacyjne:
Przyczyny procesów sekularyzacyjnych można pogrupować w kilka kategorii:
Teorie wyjaśniające zmiany zachodzące w religijności można podzielić na trzy główne kategorie:
Sekularyzacja według Petera Bergera oznacza procesy wyzwolenia społeczeństwa i kultury spod dominacji instytucji i symboli kościelnych – jest to nowa, świecka wizja świata. Sekularyzacja nie jest zjawiskiem występującym równomiernie (np. bardziej podatne są na nią osoby w średnim wieku, mieszkające w miastach, mężczyźni). Według autora uniwersalne są natomiast jej przyczyny – postęp ekonomiczny i cywilizacyjny, rozwój kapitalizmu, antyreligijna propaganda marksistów, naukowy ateizm. Berger szuka przyczyn sekularyzacji wewnątrz samej religii, wskazując w niej te cechy, które stały się zalążkiem sekularyzacji. Pod tym kątem analizuje trzy religie:
Rodney Stark i William Sims Bainbridge wyprowadzili teorię sekularyzacji ze stworzonej przez siebie teorii działań ludzkich. Według niej ludzkie działanie i postrzeganie zachodzą w czasie, a ludzie poszukują nagród i unikają kosztów, które są względem siebie komplementarne: utracona nagroda to koszt, uniknięcie kosztu to nagroda. Jednostki pożądają pewnych rzeczy mniej lub bardziej niż innych – nagrody różnią się między sobą. Z czasem jednostka może uzyskać bardziej pożądane nagrody kosztem mniej pożądanych.
Działanie ludzkie polega na przetwarzaniu informacji, które służy rozpoznawaniu problemów i rozwiązywaniu ich za pomocą umysłu. By rozwiązać problem, trzeba szukać wyjaśnień.
Wyjaśnienia to nagrody o pewnym stopniu ogólności; mówią nam jakie koszty trzeba ponieść w czasie, by uzyskać nagrodę. Wyjaśnienia mogą zostać ocenione tylko wtedy, gdy przekonamy się, że faktycznie mogą ułatwić zdobycie nagrody. W poszukiwaniu wyjaśnień ludzie porzucą te z nich, które łatwo obalić, a pozostaną przy tych, które są trudniejsze do podważenia. Dostęp do niektórych nagród jest ograniczony, dlatego ludzie zmuszeni są do nawiązywania relacji wymiany – by zdobyć od kogoś nagrodę musimy ponieść koszt dostarczenia mu innej nagrody, wartościowej dla niego. Ludzie poszukują korzystnych współczynników wymiany (nadwyżka nagród nad kosztami, osiągnięta w wyniku wymiany). Władza to stopnień kontroli nad współczynnikiem wymiany. Nagrody trudno osiągalne zdobywają zwykle ci ludzie, którzy dysponują większą władzą. Niektóre nagrody nie istnieją (lub tylko podejrzewamy, że nie istnieją, bo nie ma dowodów na ich realność). Nie można jednak stwierdzić z całą pewnością, że jakaś nagroda nie istnieje. Przy braku realnej nagrody ludzie przyjmą jej obietnicę na przyszłość, czyli kompensator.
Kompensatory to zapowiedzi nagrody, przedstawione w oparciu o wyjaśnienia, które nie poddają się jednoznacznej ocenie. Nieuchwytne substytuty pożądanych nagród, których wartość trzeba przyjąć na wiarę. Ludzie traktują kompensatory tak, jakby były one nagrodami. Kompensatory różnią się między sobą. Wyróżniamy np. kompensatory szczegółowe, które substytuują pojedyncze nagrody oraz kompensatory ogólne, które substytuują wiązkę nagród lub nagrody o dużym zasięgu i wartości. Wszystkie społeczeństwa posługują się kompensatorami, a najpowszechniejszy z nich to obietnica pokonania śmierci. Ludzie wolą nagrody niż kompensatory i starają się wymieniać je na nagrody. Staje się to niemożliwe, gdy:
Przykładowo, Stark wyróżnił nagrody i kompensatory oferowane przez amerykańskie instytucje religijne:
Nagrody:
Kompensatory:
Na kanwie powyższej teorii autorzy proponują własną definicję religii, magii i nauki oraz organizacji religijnych.
Religia to systemy ogólnych kompensatorów, które opierają się na założeniach nadprzyrodzonych. Poszukiwać sensu życia to utrzymywać, że ma ono jakiś cel, a więc zakładać istnienie jakiejś świadomości, siły rządzącej.
Magia to zespół kompensatorów o mniejszym stopniu ogólności niż te uznawane za religię. Nie mają wyjaśniać sensu świata, ale pozwalać na manipulowanie nim dla określonych celów praktycznych. Są to kompensatory, które przedstawia się jako poprawne wyjaśnienia, nie zważając na ich empiryczną ocenę, mimo że jej poddane okazują się bezwartościowe.
Nauka to skuteczna procedura oceniania wyjaśnień.
Organizacje religijne to przedsięwzięcia społeczne, których podstawowym celem jest tworzenie, podtrzymywanie i wymiana ogólnych kompensatorów o nadprzyrodzonej proweniencji. Przynależność do organizacji religijnych zależy od bilansu nagród i kosztów, których ludzie spodziewają się po swoim w nich uczestnictwie. Dostarczają możliwości wymian, w trakcie których gromadzi się przynajmniej pewną część prawdziwych nagród. Organizacje religijne dążą do tego, by oprócz kompensatorów dostarczać również nagrody. Trzeba jednak pamiętać, że nawet posiadanie władzy nie pozwala na zdobycie pewnych nagród, ponieważ są zbyt trudno dostępne. Istnieje wiele rywalizujących organizacji religijnych oraz konkurencja organizacji świeckich, tam, gdzie obecne są mniej ogólne kompensatory lub wyraźne nagrody (np. quasi-religijny charakter niektórych ruchów politycznych, utopia socjalistyczna vs. chrześcijańska, światopogląd naukowy vs. religijny). W ten sposób tworzy się swoisty rynek religijny, w obliczu którego człowiek staje się konsumentem pewnych treści religijnych; dzięki pluralizmowi na rynku może on dowolnie kombinować wyznawane przez siebie wartości, zgodnie z zasadą maksymalizacji korzyści i minimalizacji kosztów.
Pippa Norris i Ronald Inglehart, nawiązując do postmaterializmu, opierają swoje rozważania na dwóch aksjomatach:
Z powyższych aksjomatów wyprowadzają sześć hipotez:
Ostatecznie, Norris i Ingelhart wysnuwają trzy wnioski:
Teorie sekularyzacyjne są krytykowane głównie ze względu na:
This article uses material from the Wikipedia Polski article Sekularyzacja, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 4.0, jeśli nie podano inaczej. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Polski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.