Planetoidy Centaury: Małe ciała Układu Słonecznego, krążące w obszarze występowania planet-olbrzymów

Wykazują one cechy pośrednie pomiędzy planetoidami i kometami, niektóre posiadają nawet słabą komę.

Według Minor Planet Center, działającego przy Międzynarodowej Unii Astronomicznej, centaury to obiekty o peryheliach poza orbitą Jowisza (5,5 j.a.) i półosi wielkiej orbity mniejszej niż w przypadku Neptuna (30,1 j.a.). Nieco inaczej definiuje je Jet Propulsion Laboratory: to półoś wielka orbity centaura musi być zawarta w powyższych granicach (5,5 j.a. < a < 30,1 j.a.), co włącza do tej grupy ciała docierające bliżej Słońca, jak (5335) Damocles. Z kolei Deep Ecliptic Survey definiuje centaury według kryterium dynamicznego: są to ciała nie pozostające w rezonansie orbitalnym z planetami, których oskulacyjne (chwilowe) odległości peryheliów pozostają mniejsze niż oskulacyjna półoś wielka orbity Neptuna dla dowolnie długiego czasu symulacji.

Pierwszym znanym centaurem (według definicji JPL) był (944) Hidalgo, odkryty jeszcze w 1920 roku, jednak centaury zostały zidentyfikowane jako odrębna populacja małych ciał Układu Słonecznego dopiero w latach 70. XX wieku, po odkryciu (2060) Chirona. Wcześniej wiedziano o istnieniu pasa planetoid, położonego pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza, trojańczyków – dwóch grup planetoid krążących po orbicie Jowisza oraz ciał przecinających orbity planet wewnętrznych.

Według stanu na 1 stycznia 2023 roku znane były 683 centaury, z czego 158 miało nadane numery, a 23 było także nazwane.

Niektóre centaury cechują się bardzo wydłużonymi orbitami, których peryhelia znajdują się wewnątrz orbit Neptuna czy Urana, ale aphelia leżą bardzo daleko od Słońca. Przykładem takiego obiektu jest (65489) Ceto. Przypuszcza się, że trajektorie ciał o tak wydłużonych orbitach zostały zakłócone przez oddziaływanie grawitacyjne gazowych olbrzymów. Podobne, choć jeszcze dłuższe orbity, mają obiekty poruszające się w tzw. dysku rozproszonym.

Orbity centaurów nie są długookresowo stabilne, ze względu na perturbacje ze strony gazowych olbrzymów. Czas połowicznego zaniku całej populacji to około 2,7 miliona lat.

Centaury mają raczej szary kolor powierzchni, co tłumaczy się oddziaływaniem wiatru i promieniowania słonecznego, które w przeciągu miliardów lat „pociemniły” ich powierzchnie. Wyjątkami są tu (8405) Asbolus, (5145) Pholus czy (7066) Nessus, które charakteryzują się czerwonym odcieniem powierzchni. Ciemna powierzchnia jest bardziej typowa dla komet niż dla planetoid.

Największym znanym centaurem jest (10199) Chariklo o średnicy 260 km.

Pochodzenie centaurów stanowiło zagadkę od lat 70. XX wieku; uważano, że mogą one pochodzić z pasa planetoid lub Pasa Kuipera. Dzięki misji WISE ustalono, że około 2/3 tych ciał to komety, przybyłe z dalekich od Słońca obszarów Układu Słonecznego. Nie ma pewności co do natury pozostałych obiektów; mogą to być zarówno planetoidy, jak też nieaktywne komety, które uległy całkowitemu odgazowaniu.

W 2020 roku dwoje astronomów – Fathi Naoumi (Francja) i Maria Helena Morais (Brazylia) – w artykule opublikowanym na łamach Monthly Notices of the Royal Astronomical Society na podstawie przeprowadzonych symulacji numerycznych wykazało, że przynajmniej 17 centaurów pochodzi spoza Układu Słonecznego.

Lista nazwanych centaurów na dzień 1 stycznia 2023 roku:

¹ Obiekt nie jest centaurem według definicji Minor Planet Center.

Zobacz multimedia związane z tematem: Centaury (planetoidy)

• lista ponumerowanych planetoid
• lista planetoid z księżycami
• planetoidy przecinające orbitę Saturna
• damokloidy

• Lista znanych centaurów i obiektów z dysku rozproszonego