Świergotek Płowy: Gatunek ptaka

Występuje głównie w Afryce Południowej, prócz tego w południowej części Afryki Środkowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Świergotek płowy

Corydalla vaalensis
(Shelley, 1900)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	pliszkowate
Rodzaj	Corydalla
Gatunek	świergotek płowy
Synonimy
Anthus vaalensis Shelley, 1900
podgatunki
zobacz opis w tekście
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
najmniejszej troski
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wiki Commons

Po raz pierwszy gatunek opisał w 1900 roku George Ernest Shelley, angielski ornitolog, bratanek poety Percy’ego Shelleya. Holotyp pochodzić miał z Newcastle w południowoafrykańskiej prowincji KwaZulu-Natal. Shelley wskazał dwa typy: samca pozyskanego 26 czerwca 1881 i samicę pozyskaną dzień później. Dysponowano jednak wtedy większą liczbą okazów zebranych w Muzeum Brytyjskim, a w momencie opisania świergotka płowego jego znany zasięg podawano jako północny Natal i Transwal. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Anthus vaalensis.

Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza świergotka płowego w rodzaju Anthus podtrzymując nazwę nadaną przez Shelleya. Niektóre autorytety uznają rodzaj Corydalla, w którym znajduje się część świergotków dotychczas umieszczanych w Anthus, w tym właśnie świergotek płowy. Pod nazwą Corydalla vaalensis wymieniany jest między innymi na Kompletnej liście ptaków świata (2021).

IOC wyróżnia 5 podgatunków, natomiast jeszcze 6. uznają między innymi autorzy Clements Checklist of Birds of the World (2019) i listy ptaków świata opracowywanej we współpracy BirdLife International z autorami HBW (5. wersja online: grudzień 2020). Dawniej problemów nastręczało systematykom mylenie okazów świergotka płowego ze świergotkiem gładkim (C. leucophrys). Sporna była klasyfikacja dwóch podgatunków tego drugiego: C. l. goodsoni i C. l. saphiroi. W 9. tomie HBW (2004) zostały przypisane do świergotka płowego jako podgatunki z północno-wschodniej części zasięgu C. vaalensis (Półwyspu Somalijskiego i części terenów na południe od niego), ale nowsze klasyfikacje uznają 5 lub 6, nie 8, podgatunków. Na Kompletnej liście... (2021) C. l. saphiroi jest wyszczególniony jako podgatunek świergotka gładkiego z własną polską nazwą: świergotek piaskowy.

Do współcześnie uznawanych podgatunków należą:

• C. v. chobiensis (Roberts, 1932) – trafniejsze może być połączenie go z C. v. chobiensis
• C. v. neumanni Meinertzhagen, 1920 – obejmuje nieuznawany C. v. muhingae
• C. v. marungensis Chapin, 1937 – nieuznawany przez IOC; być może nieodróżnialny od przedstawicieli dwóch poprzednich podgatunków
• C. v. namibicus Clancey, 1990
• C. v. exasperatus Winterbottom, 1963
• C. v. vaalensis Shelley, 1900 – podgatunek nominatywny, do którego włączany jest nieuznawany C. v. daviesi

Proponowany był również podgatunek C. v. clanceyi, którego przedstawiciele zamieszkują południowo-wschodnią Botswanę oraz północno-wschodnią Południową Afrykę.

Systematyka w obrębie pliszkowatych była wśród ornitologów przedmiotem sporów. Niektóre wątpliwości rozwiano przy użyciu filogenetyki molekularnej. Pietersen et al. (2018) wykorzystali sekwencje jednego genu zawartego w nDNA (sekwencja intronu 2 genu kodującego mioglobinę) i dwóch zawartych w mtDNA (cyt b i COI) pobrane od świergotków niemal wszystkich gatunków. W rezultacie otrzymali między innymi drzewo filogenetyczne, którego fragment obejmujący gatunki Corydalla przedstawiono poniżej (w niemal niezmienionej formie; dodano jedynie epitet gatunkowy hoeschi, a nie uwzględniono jedynie C. pseudosimilis, który okazał się być C. cinnamomea):

W 1996 został opisany nowy gatunek, świergotek długosterny („Anthus longicaudatus”). Wyniki badań opublikowanych około dwóch dekad później wskazują na brak przesłanek do wyróżniania świergotka długosternego opartych zarówno o cechy upierzenia i morfometrię, jak i filogenetykę. Wszystkie okazy rzekomo nowego gatunku przypisano do świergotka płowego, jedynie jeden okazał się reprezentować świergotka długodziobego (C. similis).

 

 

Długość ciała wynosi 15–18,5 cm, masa ciała – 23–36,6 g. Identyfikacja dużych południowoafrykańskich świergotków w terenie jest bardzo trudna i wszystkie są często ze sobą mylone. W przypadku świergotków płowych problem stanowi odróżnienie ich od świergotków gładkich, które również mają jednolicie ubarwione (bez wzorów) wierzchnie partie ciała.

Dalszy opis dotyczy osobników podgatunku nominatywnego, o ile nie zaznaczono inaczej. W upierzeniu dymorfizm płciowy nie występuje. Wierzch ciała jednolicie piaskowobrązowy. Ciemię pokrywają słabo zaznaczone ciemniejsze pasy. Ogon ciemnobrązowy, zewnętrzne sterówki z jasnopłowymi chorągiewkami zewnętrznymi i końcówką chorągiewek zewnętrznych, para T5 ma płowe jedynie końcówki i zewnętrzne krawędzie. Brew szeroka, nieco płowa. Kantarek popielaty. Pokrywy uszne piaskowobrązowe. Pasek policzkowy ciemny, pasek podbródkowy cieńszy od niego i ciemnobrązowy. Spód ciała jasny, piaskowopłowy, z intensywniej ubarwioną piersią, a jaśniejszą brodą i gardłem. Górną część piersi zdobią słabo widoczne szarobrązowe paski. Lotki I i II rzędu oraz ich pokrywy brązowe. Lotki III rzędu, pokrywy skrzydłowe większe i średnie brązowe z szerokimi płowymi krawędziami. Pokrywy skrzydłowe mniejsze piaskowobrązowe, a pokrywy podskrzydłowe – jasnopłowe. Dziób ciemnobrązowy z różowawą nasadą żuchwy. Tęczówka ciemnobrązowa. Nogi i stopy jasne, żółtobrązowe.

Wymiary szczegółowe przedstawicieli wybranych podgatunków przedstawiono w poniższej tabeli (część źródeł pochodzi z czasów, kiedy niektóre z pozostałych podgatunków nie zostały jeszcze opisane).

Świergotki płowe występują na południe od afrykańskiego pasa lasów deszczowych. Zasięg ich występowania według szacunków BirdLife International zajmuje blisko 5,87 mln km². Charakter podejmowanych przez świergotki płowe wędrówek jest słabo poznany. Część populacji uznaje się za osiadłą, w innych natomiast świergotki odbywają regularne wędrówki. W południowej części zasięgu świergotki płowe prawdopodobnie prowadzą nomadyczny tryb życia, zwłaszcza tamtejszą zimą. Granice obszarów występowania poszczególnych podgatunków są trudne do dokładnego określenia. Poniżej opisano je w przybliżeniu.

• C. v. chobiensis (Roberts, 1932) – obszar od południowo-wschodniej Demokratycznej Republiki Konga oraz zachodniej Tanzanii na południe po południowo-wschodniej Angolę, skrajnie północno-wschodnią część Namibii, północną Botswanę, Zimbabwe i przyległe obszary w Mozambiku. Występuje również w Malawi
• C. v. neumanni Meinertzhagen, 1920 – wyżyna Bije (Angola) oraz środkowo-południowa i południowa Demokratyczna Republika Konga; w porze deszczowej wędrują do południowej Namibii i Botswany
• C. v. marungensis Chapin, 1937 – od północnej Zambii na wschód po południową Tanzanię
• C. v. namibicus Clancey, 1990 – północno-wschodnia i środkowa Namibia
• C. v. exasperatus Winterbottom, 1963 – północno-wschodnia Botswana; wędrują do zachodniego Zimbabwe
• C. v. vaalensis Shelley, 1900 – od południowej Botswany na wschód po południowy Mozambik, północno-wschodnią Południową Afrykę i zachodnie Lesotho

Środowiskiem życia świergotków płowych są otwarte tereny trawiaste oraz poddawane nadmiernemu wypasowi z plackami gołej ziemi, niedawno wypalane, nieużytki oraz obrzeża panwi solnych. Pojawiają się też na przecinkach w świetlistych lasach. W Południowej Afryce wydają się zamieszkiwać środowiska między tymi świeżymi (ang. mesic) a pustynnymi. Stosunkowo częste doniesienia o pojawieniach w delcie Okawango prawie na pewno są wynikiem pomyłek i dotyczą świergotków gładkich. Jeśli świergotki płowe współwystępują z gładkimi, to przeważnie zajmują suchsze środowiska. Odnotowywane były od nizin do co najmniej 1700 m n.p.m., w samym tylko Malawi od 60 do 2450 m n.p.m.

Świergotki płowe przebywają najchętniej na nagiej lub z rzadka porośniętej ziemi, szczególnie nadmiernie wypasanej, na której rozsiane są kamienie lub kopce termitów służące jako czatownie. Zwykle przebywają samotnie lub w parach, czasem w niewielkich grupach, liczniej zbierają się na pogorzeliskach. Tam też dołączają do świergotków cynamonowych (C. cinnamomea), choć współwystępują z nimi także podczas lęgów. Żerują aktywnie, nieustannie drepcząc lub biegając. Po zatrzymaniu się przybierają mocno wyprostowaną posturę. Są raczej płochliwe. Zaniepokojone siadają na kamieniach, termitierach lub skibach.

Pożywieniem tych ptaków są głównie owady i inne stawonogi, czasami zjadają też nasiona. Spośród 67 żołądków świergotków płowych z Zimbabwe poszczególne rodzaje pokarmu zawierało odpowiednio: chrząszcze (Coleoptera) – 76%, prostoskrzydłe (Orthoptera) – 69%, błonkoskrzydłe (Hymenoptera) – 34%, pluskwiaki (Hemiptera) – 18%, motyle (Lepidoptera) – 19%, termity (Isoptera) – 24%, muchówki (Diptera) – 3%, ważki (Odonata) – 4%, wije (Myriapoda) – 6%, karaczany i modliszki (umieszczane razem w Dictyoptera) – 3%, pajęczaki (Arachnida) – 6%, ziarno – 7%, pióra – 6%, żwir – 5%.

Lęgi

W Afryce Południowej składanie jaj przypada na porę deszczową i okres ją poprzedzający. W Zambii trwa od czerwca do października, w Zimbabwe – od lipca do lutego (głównie między wrześniem a grudniem), a w Południowej Afryce – od sierpnia do grudnia. Świergotki płowe są monogamiczne i terytorialne. Ich gniazdo ma kształt czarki, tworzą je luźno splecione trawy, wyściółkę zaś stanowią delikatniejsze trawy i korzonki. Umieszczone jest w zagłębieniu u nasady kępy traw albo podstawie kamienia. Ma średnicę około 6 cm i głębokość 4 cm. W zniesieniu znajdują się 2 lub 3 jaja. Skorupka jest biała, matowa, pokryta rzadko rozmieszczonymi szarymi i brązowymi plamkami. Wymiary średnie 21 jaj z Południowej Afryki: 22,0 na 15,3 mm (20–24 na 15–17 mm). Brak informacji o czasie wysiadywania czy momencie opierzenia się młodych, chociaż według innego źródła wysiadywanie trwa około 14 dni, a młode opuszczają gniazdo po blisko 12 dniach życia. Są karmione przez oboje rodziców.

IUCN uznaje świergotka płowego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za stabilny ze względu na brak widocznych zagrożeń.

• Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).