ਸ਼ਰਤਚੰਦਰ: ਭਾਰਤੀ ਬੰਗਾਲੀ ਲੇਖ਼ਕ

ਸ਼ਰਤਚੰਦਰ ਚੱਟੋਪਾਧਿਆਏ (15 ਸਤੰਬਰ 1876 - 16 ਜਨਵਰੀ 1938) ਬੰਗਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਵਲਕਾਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੁਗਲੀ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦੇਵਾਨੰਦਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਨੌਂ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ। ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਟਰ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਸਾ (ਘਰ) ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਲਿਖ ਲਿਆ, ਪਰ ਇਹ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਅਤੇ ਬੰਕਿਮਚੰਦਰ ਚੱਟੋਪਾਧਿਆਏ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਗਹਿਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਸ਼ਰਤਚੰਦਰ ਲਲਿਤ ਕਲਾ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ ਲੇਕਿਨ ਆਰਥਕ ਤੰਗੀ ਦੇ ਚਲਦੇ ਉਹ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਪੜਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਰੋਜਗਾਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਤਚੰਦਰ ਬਰਮਾ ਗਏ ਅਤੇ ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕਲਰਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਬਰਮਾ ਰਹਿਕੇ ਕਲਕੱਤਾ ਪਰਤਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਰਮਾ ਤੋਂ ਪਰਤਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਵਲ ਸ਼ਰੀਕਾਂਤ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਬਰਮਾ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਬੰਗਚੰਦਰ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜੋ ਸੀ ਤਾਂ ਵੱਡਾ ਵਿਦਵਾਨ ਪਰ ਸ਼ਰਾਬੀ ਅਤੇ ਝਗੜਾਲੂ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਚਰਿੱਤਰਹੀਣ ਦਾ ਬੀਜ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੇਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਵਰਣਨ ਦੇ ਨਾਲ ਮੇਸ ਦੀ ਨੌਕਰਾਨੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਵਾਰ ਬਰਮਾ ਤੋਂ ਕਲਕੱਤਾ ਆਏ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਕੁੱਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਕੋਲ ਛੱਡ ਗਏ। ਸ਼ਰਤ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਦੱਸੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਵੱਡੀ ਦੀਦੀ ਦਾ 1907 ਵਿੱਚ ਧਾਰਾਵਾਹਿਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਦੋ ਇੱਕ ਕਿਸ਼ਤ ਨਿਕਲਦੇ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਨਸਨੀ ਫੈਲ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਰਾਬਿੰਦਰਨਾਥ ਨਾਮ ਬਦਲਕੇ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹਨ। ਸ਼ਰਤ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਖਬਰ ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮਿਲੀ। ਕੁੱਝ ਵੀ ਹੋ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਤਾਂ ਹੋ ਹੀ ਗਈ, ਫਿਰ ਵੀ ਚਰਿੱਤਰਹੀਣ ਦੇ ਛਪਣ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋਈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਮਹਾਨ ਕਵੀ ਦਵਿਜੇਂਦਰਲਾਲ ਰਾਏ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਕੇ ਛਾਪਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਸਦਾਚਾਰ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਣੁ ਪ੍ਰਭਾਕਰ ਦੁਆਰਾ ਅਵਾਰਾ ਮਸੀਹਾ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਜੀਵਨ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।