ਠਠੇਰਾ

 

ਸਿੱਖ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਮੈਟਲ ਰਿਲੀਫ਼ ਆਰਟਵਰਕ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਠਠੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਜਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਬਾ ਅਟਲ ਰਾਏ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨਾਲ ਚਿਪਕਾਏ ਗਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪਿੱਤਲ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਪੈਨਲ 19ਵੀਂ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਠਠੇਰਾ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਜਾਂ ਗਿਲਡਾਂ ਦੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਧਾਤੂ ਪੈਨਲ ਆਰਟ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਠਠੇਰਾ ਕੂਚਾ ਫਕੀਰਖਾਨਾ, ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਚਾਰ ਠਠੇਰਾ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਧਾਤੂ ਕਲਾ ਦੇ ਇਸ ਰੂਪ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਚਲਾਉਣਾ ਹੈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।

 

ਠਠੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰਾ 47 ਗੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਹਨ ਚੌਹਾਨ, ਪਰਮਾਰ, ਗਹਿਲੋਤ, ਮਹੇਚਾ ਰਾਠੌੜ, ਵਢੇਰ, ਸੋਲੰਕੀ, ਭੱਟੀ, ਖਾਸੀ, ਕਾਗਦਾ ਅਤੇ ਪਵਾਰ । ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਲਿਤਪੁਰ, ਜਾਲੌਨ, ਬਾਂਦਾ, ਕਾਨਪੁਰ, ਲਖਨਊ, ਮਿਰਜ਼ਾਪੁਰ ਅਤੇ ਇੰਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ, ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਇਹ ਪਟਨਾ, ਨਾਲੰਦਾ, ਗਯਾ, ਨਵਾਦਾ, ਭਾਗਲਪੁਰ, ਮੁਜ਼ੱਫਰਪੁਰ, ਮੁੰਗੇਰ, ਪੂਰਨੀਆ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬੇਗੂਸਰਾਏ, ਕਟਿਹਾਰ, ਖਗੜੀਆ ਅਤੇ ਮਧੂਬਨੀ । ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਠਠੇਰੇ ਕਈ ਬਾਹਰੀ ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚੰਦਰਹਾਰ, ਚਾਸਵਾਰ, ਮਿਰਦਾਂਗ, ਅਮਰਪੱਲੋ ਅਤੇ ਪੇਸਵਾ।

ਠਠੇਰੇ ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਧਾਤੂ ਦਾ ਕੰਮ, ਕਾਰੋਬਾਰ ਅਤੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਕਿੱਤੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਾਂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜੌਹਰੀ ਵੀ ਹਨ। ਉੜੀਸਾ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਕਾਂਸਾਰੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਲੋਕ ਮਹਾਰਾਣਾ ਅਤੇ ਮਹਾਪਾਤਰ ਹਨ। ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਹ 'ਪਿੱਤਲ', 'ਕਾਂਸੀ', 'ਐਲੂਮੀਨੀਅਮ' ਅਤੇ 'ਤਾਂਬਾ' ਆਦਿ ਵਰਗੀ ਧਾਤ ਕਾਰੀਗਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ

ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਠਠੇਰੇ ਜੋਧਪੁਰ, ਅਲਵਰ, ਜੈਪੁਰ, ਮਾਧੋਪੁਰ, ਜੈਸਲਮੇਰ, ਅਜਮੇਰ, ਬੀਕਾਨੇਰ, ਉਜੈਨ, ਉਦੈਪੁਰ, ਬਾਂਸਵਾੜਾ ਅਤੇ ਡੂੰਗਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਖਰੀ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਵਾਗੜੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਰਾਜਸਥਾਨੀ ।

ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ

ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ, ਠਠੇਰੇ ਰਾਜਪੂਤ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਵਾਇਤੀ ਕਿੱਤੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਬਣਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਉਹ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋਂ ਆਏ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਰੇਵਾੜੀ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ। ਫਿਰ ਭਾਈਚਾਰਾ ਬਰਤਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਠਠੇਰੇ ਜੋ ਜਗਾਧਰੀ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਆਵਾਸ ਕਰਕੇ ਆਏ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਠਠੇਰਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਣ ਗੋਤ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਬੀਲੇ ਬਾਰਾਵਸ਼ਲੀ, ਅਨੰਤ, ਗੋਦੋਮੋਟ ਅਤੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਹਨ। ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਐਂਡੋਗਮਸ (ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਿਆਹ ਦਾ ਰਵਾਜ) ਹੈ।

ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ

ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ, ਠਠੇਰੇ ਪੱਛੜੀ ਜਾਤੀ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।

ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਠਠੇਰਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਲੋਕ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੇ ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਅਮੂਰਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।

ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੀ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਅਣਗੌਲੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਸੂਚੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਕਾਲਜ ਆਫ ਕਾਮਰਸ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਮਰ ਰਹੇ ਕੌਸ਼ਲ ਰੂਪ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਜਲਦੀ ਹੀ, ਨਵਜੋਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿਰਾਸਤ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਯਤਨ ਲਈ 10 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ।