Es Tifinaγ, aa Tifinagh oda Tifinar, (Neo-Tifinaγ: ⵜⵉⴼⵉⵏⴰⵖ; Tuareg Tifinaγ: ⵜⴼⵉⵏⵗ or ⵜⴼⵏⵗ) is a Konsonantnschrift, dej wou fia d masirischn Sprochn gnutzt wiad.
A modeana alphabetischa Weitafejaring vo da tradizionelln Schrifd, aa Neo-Tifinaγ, is in 20. Jh. eigfejad woan. Es Neo-Tifinaγ z Marokko, Tifinagh Ircam ghoissn, wiad i Morokkanischn Grundschuelln fia s untarrichtn von n Masirischn un in de duating Publikaziona gnutzt.
Ma sagt es Woat Tifinaγ gejd af an masirischn feminin Plural von n Adjektiv "fenizisch" zrugga, also "d fenizischn (Bouchstom)", andane seng i dan Woat griichisch πίναξ "Taafal", vo wou s wiakle kumt, woass ma ned gnau.
Es Tifinaγ wiad am mearan af d libysche Schrift zrugg gfejad, dej wou aftoalt wiad af zwou Variantn. Dej libyscha Schrift is i da Antikn weitfleche vo Sprechan von Libysch-Beabarischn z Noadafrika von heinting Libya bis zou d Kanarischn Insln gnutzt woan. Es Tifinaγ warad also dej Varietet vo da libyschn Schrift, dej wou de Tuareg vamoutle z Libya iwanumma hom, un ebba seit 1500 Joua oda meara bis heit weita tradiat hom. Es is – wenn ma s neia Tifinaγ ned mid dazourechnad – wej d libyscha Schrift a raans Konsonantn-Alfabet.
Es alta Tifinaγ wiad gnutzd um dej Varietetn von Tuareg zen schreim, dej wou zen libysch-beabarischn Zweig von n Afroasiatischn zölln. A freja Nutzung vo da Schrifd, findt se af Felsmolarein u Grewan. Zou dene ghejad aa a 1,500 Joua alts Monumentalgro vo da Tuareg-Matriarchĩ Tin Hinan, i den wou Spurna vo Tifinaγ-Inschriftn af de Went gfunna woan san.
Nou an M.C.A. MacDonald han dej Tuareg a "umatum rednata Gsellschaft, ba dea wou s Gmiak u d rednata Kommunikazion all dej Funkziona iwanemma, dej wou es Lesnan u Schreima inrana Schreibgsellschaft hom. Es Tifinaγ wiad am mearan zen spilln, zen kniawln, fia a Graffiti u kuaze Nourichtn gnutzd."
Ej amols wiad dej Schrifd aa fia ondane Sprochn gnutzd, dej wou vo d Tuareg gredd wean, wej es Tagdal, es wou wej es Dausahaq linguistisch zen Songhay ghejad.
Dej Geminazion oda Konsonantnleng, u wenn s phonemisch is, wiad in n Tuareg-Tifinaγ ned õzoigt. Es t wiad z eftas mid dan Bouchstom zvua als wej a Ligatua gschrim. Wenn dej Bouchstom l un n nemmanond stej, wiad da zwoat Bouchstob viraghom, u schejchad, tejffa, hejcha oda kleanna gschrim.Zen Baispil wal des l a Zwoarastrichl || is un es n a oafochs Strichl | wiad d Bouchstomfolng nn als |/ gschrim, dass ma s von n l weggakennt. Vo deastweng warad ln ||/, nl |//, ll ||//, nnn |/| uaw. Tradizionell wean dej Vokall assa am End von n Woat ned gschrim. I manchane Gengatn wean aa d arabischn Vokalzoachn zamma miḏn Tifinaγ gnutzd. In Folngadn is a Taafal vo de regionaln Untaschid in n Tuareg-Tifinaγ.
Hoggar | Ghat | Aïr | Azawagh | Iforas | |
---|---|---|---|---|---|
a | • | • | • | • | • |
b | ⵀ | ⵀ | ⵀ | ⵀ | ⵀ |
d | ⵡ | ⵡ | ⴹ | ⴹ | ⴸ |
ḍ | ⴹ | ⴹ | ⴹ | ||
f | ⴼ | ⴼ | ⴼ | ⴼ | H |
g | ⴴ | ⴶ | ⴶ | ⴶ | ⴶ |
gʲ | ⴶ | ⵊ | ⵘ | ||
ɣ | ⵗ | ⵗ | ⵘ | ⵗ | ⵗ |
h | ⵂ | ⵂ | ⵂ | ⵂ | ⵂ |
j/ž | ⵊ | ⵌ | ⵌ | ⵣ | |
k | ⴾ | ⴾ | ⴾ | ⴾ | ⴾ |
l | ⵍ | ⵍ | ⵍ | ⵍ | ⵍ |
m | ⵎ | ⵎ | ⵎ | ⵎ | ⵎ |
n | ⵏ | ⵏ | ⵏ | ⵏ | ⵏ |
nʲ | ⵐ | ||||
q | ⵈ | ⵈ | ⵗ | ⵆ | ⵈ |
r | ⵔ | ⵔ | ⵔ | ⵔ | ⵔ |
s | ⵙ | ⵙ | ⵙ | ⵙ | ⵙ |
š | ⵛ | ⵛ | ⵛ | ⵛ | 8 |
t | ⵜ | ⵜ | ⵜ | ⵜ | ⵜ |
ṭ | ⵟ | ||||
w | : | : | : | : | : |
x/ḫ | ⵆ | ⵆ | ⵗ | ⵈ | ⵆ |
y | ⵢ | ⵉ | ⵢ | ⵢ | ⵉ |
z | ⵣ | ⵌ | ⵣ | ⵣ | ⵊ |
ẓ | ⵌ | ⵣ | ⵤ | ⵌ |
Neo-Tifinaγ is a modeana voll alfabetischa Schrifd af Grundloḡ von n Tifinaγ, wou fias Noadmasirische gnutzt wiad. Es wiad wej dej lateinische Schrift vo links nou rechts gschrim u schreibt aa de Geminazion oda Konsonantnleng wej i da lateinischn Schreibweis von Noadmasirischn mid Doppeltschreibung u ned mid an Vadopplungszoachn, d. h. ma schreibt a langs /d/ als /dd/ un ned als /d:/ oda /d/.
D Vuaschleg von an Standard Tifinaγ san zen End von 20 Jh. afkumma. D Académie berbère hod zam min Salem Chaker von Inalco wos asgoawad. Es Institut royal de la culture amazighe vo Marokko hod 2003 a Tifinaγ-Version amtlich gmacht. Es Haptproblem is an Standard zen finna, da wou fia alle Varietetn taugt, wal si de Dialekt vaschidn entwicklt hom, wos d Fonemm u d Lautt oalangt.
Z Marokko is ma i de 80ga u 90ga nu zwengs da Nutzung vo da Schrift u sechtanen Aktivismus nu eikastlt woan. Nou dem dass owa 2003 a Variantn d amtlicha Schrifd z Marokko woan is, wiad scho vo Stootsweng af Tifinaγ publiziad. Es Tifinaγ is populer zwengs da Symbolik als a olta Schrifd, owa vill nutzn oda preferrian d lateinischa Schrifd, wal s fia vill leichta zen lesn u zen schreim is.
Z Libya unta n Muammar Gaddafi hod ma s Tifinaγ ned nutzn deaffa. Vo deastweng wiad s duatn omed meara gnutzt wej z Algerien. So hod da Nazionale Iwagongsrout nou an Libyschn Biagakrejḡ offena gweng. U da z Qatar basiate Senda Libya TV hod Masirisch u Tifinaγ z. T. i s Programm afgnumma.
In folngadn san Iwasichtn zen Tifinaγ. Grau is Standardtifinaγ nou an IRCAM, gel is daweitats Tifinaγ, oransch is andas Tifinaγ u weiss a Tuareg-Tifinaγ.
|
|
Es Tifinaγ is 2005 zen Unicode mid da Veasion 4.1 afgnumma woan. Dej Unicode block range fia s Tifinaγ is U+2D30–U+2D7F:
Tifinaγ Official Unicode Consortium code chart (PDF) | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+2D3x | ⴰ | ⴱ | ⴲ | ⴳ | ⴴ | ⴵ | ⴶ | ⴷ | ⴸ | ⴹ | ⴺ | ⴻ | ⴼ | ⴽ | ⴾ | ⴿ |
U+2D4x | ⵀ | ⵁ | ⵂ | ⵃ | ⵄ | ⵅ | ⵆ | ⵇ | ⵈ | ⵉ | ⵊ | ⵋ | ⵌ | ⵍ | ⵎ | ⵏ |
U+2D5x | ⵐ | ⵑ | ⵒ | ⵓ | ⵔ | ⵕ | ⵖ | ⵗ | ⵘ | ⵙ | ⵚ | ⵛ | ⵜ | ⵝ | ⵞ | ⵟ |
U+2D6x | ⵠ | ⵡ | ⵢ | ⵣ | ⵤ | ⵥ | ⵦ | ⵧ | ⵯ | |||||||
U+2D7x | ⵰ | ⵿ | ||||||||||||||
Notes
|
This article uses material from the Wikipedia Boarisch article Tifinagh-Schrift, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Der Inhalt ist verfügbar unter CC BY-SA 4.0, sofern nicht anders angegeben. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Boarisch (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.