Tifinagh-Schrift

A modeana alphabetischa Weitafejaring vo da tradizionelln Schrifd, aa Neo-Tifinaγ, is in 20. Jh. eigfejad woan. Es Neo-Tifinaγ z Marokko, Tifinagh Ircam ghoissn, wiad i Morokkanischn Grundschuelln fia s untarrichtn von n Masirischn un in de duating Publikaziona gnutzt.

Ma sagt es Woat Tifinaγ gejd af an masirischn feminin Plural von n Adjektiv "fenizisch" zrugga, also "d fenizischn (Bouchstom)", andane seng i dan Woat griichisch πίναξ "Taafal", vo wou s wiakle kumt, woass ma ned gnau.

Es Tifinaγ wiad am mearan af d libysche Schrift zrugg gfejad, dej wou aftoalt wiad af zwou Variantn. Dej libyscha Schrift is i da Antikn weitfleche vo Sprechan von Libysch-Beabarischn z Noadafrika von heinting Libya bis zou d Kanarischn Insln gnutzt woan. Es Tifinaγ warad also dej Varietet vo da libyschn Schrift, dej wou de Tuareg vamoutle z Libya iwanumma hom, un ebba seit 1500 Joua oda meara bis heit weita tradiat hom. Es is – wenn ma s neia Tifinaγ ned mid dazourechnad – wej d libyscha Schrift a raans Konsonantn-Alfabet.

 

Es alta Tifinaγ wiad gnutzd um dej Varietetn von Tuareg zen schreim, dej wou zen libysch-beabarischn Zweig von n Afroasiatischn zölln. A freja Nutzung vo da Schrifd, findt se af Felsmolarein u Grewan. Zou dene ghejad aa a 1,500 Joua alts Monumentalgro vo da Tuareg-Matriarchĩ Tin Hinan, i den wou Spurna vo Tifinaγ-Inschriftn af de Went gfunna woan san.

Nou an M.C.A. MacDonald han dej Tuareg a "umatum rednata Gsellschaft, ba dea wou s Gmiak u d rednata Kommunikazion all dej Funkziona iwanemma, dej wou es Lesnan u Schreima inrana Schreibgsellschaft hom. Es Tifinaγ wiad am mearan zen spilln, zen kniawln, fia a Graffiti u kuaze Nourichtn gnutzd."

Ej amols wiad dej Schrifd aa fia ondane Sprochn gnutzd, dej wou vo d Tuareg gredd wean, wej es Tagdal, es wou wej es Dausahaq linguistisch zen Songhay ghejad.

Schreibweis

Dej Geminazion oda Konsonantnleng, u wenn s phonemisch is, wiad in n Tuareg-Tifinaγ ned õzoigt. Es t wiad z eftas mid dan Bouchstom zvua als wej a Ligatua gschrim. Wenn dej Bouchstom l un n nemmanond stej, wiad da zwoat Bouchstob viraghom, u schejchad, tejffa, hejcha oda kleanna gschrim.Zen Baispil wal des l a Zwoarastrichl || is un es n a oafochs Strichl | wiad d Bouchstomfolng nn als |/ gschrim, dass ma s von n l weggakennt. Vo deastweng warad ln ||/, nl |//, ll ||//, nnn |/| uaw. Tradizionell wean dej Vokall assa am End von n Woat ned gschrim. I manchane Gengatn wean aa d arabischn Vokalzoachn zamma miḏn Tifinaγ gnutzd. In Folngadn is a Taafal vo de regionaln Untaschid in n Tuareg-Tifinaγ.

Neo-Tifinaγ is a modeana voll alfabetischa Schrifd af Grundloḡ von n Tifinaγ, wou fias Noadmasirische gnutzt wiad. Es wiad wej dej lateinische Schrift vo links nou rechts gschrim u schreibt aa de Geminazion oda Konsonantnleng wej i da lateinischn Schreibweis von Noadmasirischn mid Doppeltschreibung u ned mid an Vadopplungszoachn, d. h. ma schreibt a langs /d/ als /dd/ un ned als /d:/ oda /d/.

D Vuaschleg von an Standard Tifinaγ san zen End von 20 Jh. afkumma. D Académie berbère hod zam min Salem Chaker von Inalco wos asgoawad. Es Institut royal de la culture amazighe vo Marokko hod 2003 a Tifinaγ-Version amtlich gmacht. Es Haptproblem is an Standard zen finna, da wou fia alle Varietetn taugt, wal si de Dialekt vaschidn entwicklt hom, wos d Fonemm u d Lautt oalangt.

Z Marokko is ma i de 80ga u 90ga nu zwengs da Nutzung vo da Schrift u sechtanen Aktivismus nu eikastlt woan. Nou dem dass owa 2003 a Variantn d amtlicha Schrifd z Marokko woan is, wiad scho vo Stootsweng af Tifinaγ publiziad. Es Tifinaγ is populer zwengs da Symbolik als a olta Schrifd, owa vill nutzn oda preferrian d lateinischa Schrifd, wal s fia vill leichta zen lesn u zen schreim is.

Z Libya unta n Muammar Gaddafi hod ma s Tifinaγ ned nutzn deaffa. Vo deastweng wiad s duatn omed meara gnutzt wej z Algerien. So hod da Nazionale Iwagongsrout nou an Libyschn Biagakrejḡ offena gweng. U da z Qatar basiate Senda Libya TV hod Masirisch u Tifinaγ z. T. i s Programm afgnumma.

In folngadn san Iwasichtn zen Tifinaγ. Grau is Standardtifinaγ nou an IRCAM, gel is daweitats Tifinaγ, oransch is andas Tifinaγ u weiss a Tuareg-Tifinaγ.

Dea oafachn u modifiziatn Schriftzoachn

UTF-8 Glyphal Schiffraasch Umschrifd Nama Unicode (onagroutn) «ANSI» (plempl) lat. IPA arab. U+2D30   ⴰ A a a ا ya U+2D31   ⴱ B b b ب yab U+2D32   ⴲ ḇ/v β ب yav U+2D33   ⴳ G g ɡ گ yag U+2D34   ⴴ ḡ/ğ ʝ گ yaḡ U+2D35   ⴵ Ǧ dsch/ǧ d͡ʒ ج yaǧ (Académie berbère) U+2D36   ⴶ ǵ/ğ ɟ/gʲ/dʲ yaǵ U+2D37   ⴷ D d d د yad U+2D38   ⴸ ḏ ð ذ yadh U+2D39   ⴹ Ḍ ḍ/d' dˤ ض yaḍ U+2D3A   ⴺ ḏ̣/ḏ' ðˤ ظ yaḏ̣ U+2D3B   ⴻ E ə/e /ə/ yè, yey U+2D3C   ⴼ F f f ف yaf U+2D3D   ⴽ K k k ك yak U+2D3E   ⴾ yak touareg U+2D3F   ⴿ ch/ḵ ç ك yaḵ U+2D40   ⵀ H h b h b ه ب yah = yab touareg U+2D41   ⵁ H h h ه yah (Académie berbère) U+2D42   ⵂ yah touareg U+2D43   ⵃ Ḥ ḥ ħ ح yaḥ U+2D44   ⵄ Σ ʿ/ε ʕ ع yaʿ U+2D45   ⵅ X ch/x/ḫ χ خ yakh U+2D46   ⵆ yakh touareg U+2D47   ⵇ Q q q ق yaq U+2D48   ⵈ yaq touareg U+2D49   ⵉ I i i ئ yi U+2D4A   ⵊ J j/ž ʒ ج yaj U+2D4B   ⵋ yaj vo d Ahaggar U+2D4C   ⵌ yaj touareg U+2D4D   ⵍ L l l ل yal U+2D4E   ⵎ M m m م yam U+2D4F   ⵏ N n n ن yan

UTF-8 Glyphal Schiffraasch Umschrifd Nama Unicode (onagroutn) «ANSI» (plempl) lat. IPA arab. U+2D50   ⵐ ny ɲ ني yagn touareg U+2D51   ⵑ ng ŋ نڭ yang touareg U+2D52   ⵒ P p p پ yap U+2D53   ⵓ U u w u w و ۉ you = yaw touareg U+2D54   ⵔ R r r ر yar U+2D55   ⵕ Ṛ ṛ rˤ ڕ yaṛ U+2D56   ⵖ V gh/γ/r ɣ غ yagh U+2D57   ⵗ yagh touareg U+2D58   ⵘ gh/γ/r ǵ/ğ ɣ ɟ/gʲ/dʲ غ ج yaγ vo d'Aïr = yaǵ vo d'Adrar U+2D59   ⵙ S s s س yas U+2D5A   ⵚ ṣ/s' sˤ ص yaṣ U+2D5B   ⵛ C sch/š ʃ ش yach U+2D5C   ⵜ T t t ت yat U+2D5D   ⵝ ṯ θ ث yaṯ U+2D5E   ⵞ tsch/č t͡ʃ تش yač U+2D5F   ⵟ ṭ/t' tˤ ط yaṭ U+2D60   ⵠ v v ڤ yav U+2D61   ⵡ W w w ۉ yaw U+2D62   ⵢ Y y j يٛ yay U+2D63   ⵣ Z s/z z ز yaz U+2D64   ⵤ yaz (Tawellemet) = yaz harpon U+2D65   ⵥ Ẓ ẓ zˤ ‍ﮊ yazz U+2D66   ⵦ é e yé (APT, Niger) U+2D67   ⵧ o o yo (APT) U+2D6F   ⵯ º ʷ ʷ ‍ ۥ Fia d Labialisazion = tamatart ≈ 2D61 ⵡ U+2D70   ⵰ Trenna = tazarast U+2D7F   ⵿ Vabinda oda "Virama"

Digrafn u Ligatuan

UTF-8 Glyphal Schiffraasch Umschrifd Nama Unicode (onagroutn) «ANSI» (plempl) lat. IPA arab. U+2D33 U+2D63    ⴳⵯ Gº gw gʷ گۥ yagw U+2D37 U+2D63   ⴷⵣ DZ dz d͡z دز yadz U+2D5C U+2D59   ⵜⵙ TS ts t͡s تس yats

UTF-8 Glyphal Schiffraasch Umschrifd Nama Unicode (onagroutn) «ANSI» (plempl) lat. IPA arab. U+2D3D U+2D6F    ⴽⵯ Kº kw kʷ كۥ yakw U+2D37 U+2D4A   ⴷⵊ DJ dsch/ǧ d͡ʒ دج yadj U+2D5C U+2D5B   ⵜⵛ TC tsch/č t͡ʃ تش yatš

Unicode

Es Tifinaγ is 2005 zen Unicode mid da Veasion 4.1 afgnumma woan. Dej Unicode block range fia s Tifinaγ is U+2D30–U+2D7F:

• (in French) ennedi.free.fr, za libyschn Schrifd u zen Tifinaγ
• (in French) Ircam.ma, offiziella Seitn von Kiniglicha Institu fia Masiγische Kultua z Marokko
  • Ircam – Online-Kurse zen Masirischn u zen Tifinaγ
• omniglot.com – Tifinagh
• Unicode character picker fia Morokanischa (Neo-)Tifinaγ