हिमाचल प्रदेश उत्तर-पश्चिमी भारतय् स्थित छगू राज्य ख। थ्व राज्य 21,629 मील² (56019 किमी²) स्वया अधिक क्षेत्रय् दयाच्वंगु दु। थ्व राज्यया उत्तरय् जम्मू कश्मीर, पश्चिम तथा दक्षिण-पश्चिमय् पंजाब, दक्षिणय् हरियाणा व उत्तर प्रदेश, दक्षिण-पूर्वय् उत्तराखण्ड तथा पूर्वय् सँदेय् ला। हिमाचल प्रदेशया शाब्दिक अर्थ च्वापुया प्रान्त ख। हिमाचल प्रदेशयात देव भूमि नं धाइ। थ्व क्षेत्रय् आर्यतयेगु प्रभाव ऋग्वेद स्वया पुलां। आंग्ल-गोरखा युद्ध धुंका थ्व ब्रिटिश औपनिवेशिक सरकारया ल्हातय् लावन। सन 1857 तक्क थ्व महाराजा रणजीत सिंहया शासनया अधीन पंजाब राज्य (पंजाब हिल्सया सीबा राज्ययात त्वता)या भाग जुयाच्वन। सन 1950स थुकियात केन्द्र शासित प्रदेशदयेकल, सन् 1971स थ्व थाय्यात हिमाचल प्रदेश राज्य अधिनियम-1971या अन्तर्गत 25 जून 1971स भारतया १८गु राज्य दयेकल। हिमाचल प्रदेशया प्रतिव्यक्ति आय भारतया मेमेगु राज्य स्वया अप्व। बारहमासी खुसिया बहुतायत कारणं, हिमाचल अन्य राज्यतयेत बिजुली मी गुकिलि मू राज्य दिल्ली, पंजाब व राजस्थान ला। राज्यया अर्थव्यवस्था ३ प्रमुख कारकय् निर्भर दु, बिजली, पर्यटन व कृषि। थ्व राज्यया जनसंख्याया 90% हिन्दू व प्रमुख समुदायय् ब्राह्मण, राजपूत, कन्नेत, राठी व कोली ला। ट्रान्सपरेन्सी इंटरनैशनलया 2005या सर्वेक्षण अनुसार, हिमाचल प्रदेश भारतय् केरल धुंका दकलय् म्हो भ्रष्ट राज्य ख।
हिमाचल प्रदेश | |
देव भूमि | |
— state — | |
निर्देशाङ्क | |
देय् | भारत |
राज्य | हिमाचल प्रदेश |
जिल्ला | 12 |
प्रतिष्ठा | २५ जनवरी १९७१ |
राजधानी | शिमला |
तःधंगु नगर | शिमला |
राज्यपाल | उर्मिला सिंह |
मुख्यमंत्री | प्रेम कुमार धूमल |
संसद (थाय्) | एकसदनीय (68) |
मुख्य उच्च न्यायालय के न्यायमूर्ति | माननीय न्यायमूर्ति श्री कुरियन जोसेफ |
जनसङ्ख्या • सान्द्रता | ६०,७७,९०० (17th) (2001[update]) • 109/km2 (282/sq mi) |
लिङ्गानुपात | 970 ♂/♀ |
साक्षरता | 77.13% |
व्यावहारिक भाय्() | हिन्दी |
---|---|
ई लागा | IST (UTC+05:30) |
विस्तार | 55,673 square kilometres (21,495 sq mi) (17th) |
वायु मण्डल • वार्षिक ताप | • 1,469 mm (57.8 in) |
जाःथाय् | आधिकारिक वेबसाइट |
किपा:HimichalPradeshSeal.jpg |
हिमाचल प्रदेशयात पूर्ण राज्यया दर्जा २५ जनवरी, १९७१ खुनु दत। अप्रैल 1948स थ्व क्षेत्रया 27,000 वर्ग कि.मी.स दूगु लगभग 30 रियासततयेत स्वाना थ्व राज्यतयेत केंद्र शासित प्रदेश दयेकल। 1954स ‘ग’ श्रेणीया रियासत बिलासपुरयात थ्व राज्यय् स्वायेधुंका थ्व राज्यया क्षेत्रफल तधना 28,241 वर्ग कि.मी. जुल। सन 1966स थुकिलि पंजाबया पहाड़ी क्षेत्र स्वाना थुकियात पुनर्गठन यात। थ्व धुंका थ्व राज्यया क्षेत्रफल 55,673 वर्ग कि.मी. जुल।
थ्व जिल्लाया मू झ्वालाय् मछरियल झ्वाला, राहला झ्वाला, सिस्सु झ्वाला, चैडविक झ्वाला, बुंदला झ्वाला 328 फुट, पलानी झ्वाला 492 फुट आदि ला।
थ्व राज्यया मुख्यमन्त्रीतेगु धलः थ्व कथं दु-
ल्या | नां | कार्यकाल आरंभ | कार्यकाल समाप्त | राजनैतिक दल | चुनाव क्षेत्र | |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | यशवंत सिंह परमार | 8 मार्च 1952 | 31 अक्तूबर 1956 | भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस | ||
राष्ट्रपति शासन | - | 31 अक्तूबर 1956 | 1 जुलाई 1963 | - | - | |
2 | यशवंत सिंह परमार (2) | 1 जुलाई 1963 | 28 जनवरी 1977 | भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस | ||
3 | ठाकुर राम लाल | 28 जनवरी 1977 | 30 अप्रैल 1977 | भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस | ||
राष्ट्रपति शासन | - | 30 अप्रैल 1977 | 22 जून 1977 | - | - | |
4 | शांता कुमार | 22 जून 1977 | 14 फ़रवरी 1980 | जनता पार्टी | ||
5 | ठाकुर राम लाल (2) | 14 फ़रवरी 1980 | 7 अप्रैल 1983 | भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस | ||
6 | वीरभद्र सिंह | 8 अप्रैल 1983 | 8 मार्च 1985 | भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस | जुब्बल - कोटखाई | |
7 | वीरभद्र सिंह(2) | 8 मार्च 1985 | 5 मार्च 1990 | भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस | जुब्बल - कोटखाई | |
8 | शांता कुमार (2) | 5 मार्च 1990 | 15 दिसम्बर 1992 | भारतीय जनता पार्टी | ||
राष्ट्रपति शासन | - | 15 दिसम्बर 1992 | 3 दिसम्बर 1993 | - | - | |
9 | वीरभद्र सिंह (3) | 3 दिसम्बर 1993 | 24 मार्च 1998 | भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस | रोहड़ू | |
10 | प्रेम कुमार धूमल | 24 मार्च 1998 | 6 मार्च 2003 | भारतीय जनता पार्टी | ||
11 | वीरभद्र सिंह (4) | 6 मार्च 2003 | 30 दिसम्बर 2007 | भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस | रोहड़ू | |
12 | प्रेम कुमार धूमल | 30 दिसम्बर 2007 | 20 दिसम्बर 2012 | भारतीय जनता पार्टी | बमसन | |
13 | वीरभद्र सिंह | 25 दिसम्बर 2012 | वर्तमान | भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस | शिमला ग्रामीण |
हिमाचल प्रदेशया जिल्ला | ||
काँगड़ा जिल्ला | हमीरपुर जिल्ला | मंडी जिल्ला |
बिलासपुर जिल्ला | उना जिल्ला | चंबा जिल्ला |
लाहौल व स्पीती जिल्ला | सिरमौर जिल्ला | किन्नौर जिल्ला |
कुल्लू जिल्ला | सोलन जिल्ला | शिमला जिल्ला |
क्र.सं | जिल्ला | क्षेत्रफल किमी²य् | जनसंख्या | मुख्यालय |
---|---|---|---|---|
1 | बिलासपुर जिल्ला | 1,167 | 2,95,387 | बिलासपुर |
2 | चम्बा जिल्ला | 6,528 | 3,93,386 | चंबा |
3 | हमीरपुर जिल्ला | 1,118 | 3,69,128 | हमीरपुर |
4 | कांगडा़ जिल्ला | 5,739 | 11,74,072 | धर्मशाला |
5 | किन्नौर जिल्ला | 6,401 | 71,270 | रिकाँग पिओ |
6 | कुल्लू जिल्ला | 5,503 | 3,02,432 | कुल्लु |
7 | लाहौल-स्पीति जिल्ला | 13,835 | 31,294 | केलोन्ग |
8 | मण्डी जिल्ला | 3,950 | 7,76,372 | मंडी |
9 | शिमला जिल्ला | 5,131 | 6,17,404 | शिमला |
10 | सिरमौर जिल्ला | 2,825 | 3,79,695 | नाहन |
11 | सोलन जिल्ला | 1,936 | 3,82,268 | सोलन |
12 | ऊना जिल्ला | 1,540 | 3,78,269 | उना |
राज्यया प्रमुख भाषाय् हिन्दी, काँगड़ी, पहाड़ी, पंजाबी, व मंडियाली ला। हिन्दू, बौद्ध व सिख थनया प्रमुख धर्म ख। पश्चिमय् धर्मशाला, दलाई लामाया शरण स्थली दु। थनया मू नसाय् इंदरा, सिद्दू, कुल्लू ट्राउट, चिकन अनारदाना, गुच्छी मटर, सेपु वड़ी, कद्दू का खट्टा, धाम, अंकलोस, अक्टोरी, पटंडे, चाय, मट्ठा, चना मद्रा, भटूरा, मिट्ठा, नसास्ता, पतीर, चो उक, भगजेरी आदि ला। थनया प्याखँय् जोरा, जूलि, दाँगि, महसु, जद्दा, जैंता, चर्हि, गिद्दा फर्हान्, लुड्डि, मुंज्रा, गूर्खालि आदि मू ख।
हिमाचलप्रदेशया मू ज्या बुंज्या ख। थ्व राज्यया अर्थव्यवस्थाय् बुंज्यां तःधंगु भूमिका म्हितु। थ्व राज्यया ६९% मनूतेसं थ्व ज्या या। बुंज्या व थ्व नाप स्वापू दूगु ख्यलं थ्व राज्यया कूल ग्राहस्थ उत्पादया २२.१ प्रतिशत दयेकु। कुल भौगोलिक क्षेत्र 55.673 लखः हेक्टेयरय् 9.79 लखः हेक्टेयर भूमि 9.14 लखः बुंज्यामितेगु अधीनय् ला। मध्यम व म्हो बुं दुपिं बुंज्यामित नाप करिब 86.4 प्रतिशत बुं दु। राज्यय् बुंज्याय् छ्यलातःगु भूमि 10.4 प्रतिशत जक्क दु। लगभग 80 प्रतिशत क्षेत्र वर्षा-सिंचित दु।
प्रकृतिं हिमाचल प्रदेशयात व्यापक कृषि जलवायु परिस्थिति ब्युगु दु गुकिया कारणं बुंज्यामितेसं थीथी सि सयेकिगु या। थ्व राज्यय् स्याउ, पासि, आडू, बेर, खूमानी, कागती, अं, लिचि, अमरूद, झरबेरी आदि सः। 1950य् 792 हेक्टेयर क्षेत्र बागवानीया अधीनय् लानाच्वंगु जुसां आःवया 2.23 लखः हेक्टेयरय् सि सयेकिगु या।
थ्व च्वसुयात हिन्दी नं नेपालभाषाय् अनुवाद याये मानि। थ्व च्वसुइत नेपालभाषाय् अनुवाद याना ग्वहालि यानादिसँ। |
इसी तरह,1950 में फल उत्पादन 1200 मीट्रिक टन था, जो 2007 में बढकर 6.95 लाख टन हो गया है।
हिमाचल प्रदेश राज्य में यहां की सड़कें ही यहां की जीवन रेखा हैं और ये संचार के प्रमुख साधन हैं। इसके 55,673 वर्ग किलोमीटर क्षेत्रफल में से 36,700 किलोमीटर में बसाहट है, जिसमें से 16,807 गांव अनेक पर्वतीय श्रृखलाओं और घाटियों के ढलानों पर फैले हुए हैं। जब यह राज्य 1948 में अस्तित्व में आया, तो यहां केवल 288 कि.मी. लंबी सड़कें थीं जो 15 अगस्त 2007 तक बढ़कर 30,264 हो गई हैं।
साल 2007 तक हिमाचल प्रदेश में कुल बुवाई क्षेत्र 5.83 लाख हेक्टेयर था। गांवों में पीने के पानी की सुविधा उपलब्ध कराई गई और अब तक राज्य में 14,611 हैंडपंप लगाए जा चुके हैं।
राज्य का कुल भौगोलिक क्षेत्रफल 55,673 वर्ग किलोमीटर है। वन रिकार्ड के अनुसार कुल वन क्षेत्र 37,033 वर्ग किलोमीटर है। इसमें से 16,376 वर्ग किलोमीटर क्षेत्र ऐसा है जहां पहाड़ी चरागाह वाली वनस्पतियां नहीं उगाई जा सकतीं क्योंकि यह स्थायी रूप से बर्फ से ढका रहता है।
राज्य में 2 राष्ट्रीय पार्क और 32 वन्यजीवन अभयारण्य हैं। वन्यजीवन अभयारण्य के अंतर्गत कुल क्षेत्र 5,562 कि.मी., राष्ट्रीय पार्क के अंतर्गत 1,440 कि.मी. है। इस तरह कुल संरक्षित क्षेत्र 7,002 कि.मी. है।
पर्यटन उद्योग को हिमाचल प्रदेश में उच्च प्राथमिकता दी गई है और हिमाचल सरकार ने इसके विकास के लिए समुचित ढांचा विकसित किया है जिसमें जनोपयोगी सेवाएं, सड़कें, संचार तंत्र हवाई अड्डे यातायात सेवाएं, जलापूर्ति और जन स्वास्थ्य सेवाएं शामिल है। राज्य पर्यटन विकास निगम राज्य की आय में 10 प्रतिशत का योगदान करता है।
राज्य में तीर्थो और नृवैज्ञानिक महत्व के स्थलों का समृद्ध भंडार है। राज्य को व्यास, पाराशर, वसिष्ठ, मार्कण्डेय और लोमश आदि ऋषियों के निवास स्थल होने का गौरव प्राप्त है। गर्म पानी के स्रोत, ऐतिहासिक दुर्ग, प्राकृतिक और मानव निर्मित झीलें, उन्मुक्त विचरते चरवाहे पर्यटकों के लिए असीम सुख और आनंद का स्रोत हैं।
सड़क मार्ग इस राज्य की यातायात का मुख्य माध्यम है। परंतु मानसून और ठंड के मौसम में भू-स्खलन और अन्य वजहों से यह काफी बाधित होता है।
This article uses material from the Wikipedia नेपाल भाषा article हिमाचल प्रदेश, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Content is available under CC BY-SA 4.0 unless otherwise noted. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki नेपाल भाषा (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.