အက္ခရ်လိက်မန်တြေံ

• ဗျဥ်မန်ဍုင်သေံ အက္ခရ်ကၠုၚ်နူဍုင်ဟံသာဝတဳ။

k (/kaˀ/)	kh (/kʰaˀ/)	g (/kɛ̤ˀ/)	gh (/kʰɛ̤ˀ/)	ṅ (/ŋɛ̤ˀ/)
c (/caˀ/)	ch (/cʰaˀ/)	j (/cɛ̤ˀ/)	jh (/cʰɛ̤ˀ/)	ñ (/ɲɛ̤ˀ/)
ṭ (/taˀ/)	ṭh (/tʰaˀ/)	ḍ (/ɗaˀ/~[daˀ])	ḍh (/tʰɛ̤ˀ/)	ṇ (/naˀ/)
t (/taˀ/)	th (/tʰaˀ/)	d (/tɛ̤ˀ/)	dh (/tʰɛ̤ˀ/)	n (/nɛ̤ˀ/)
p (/paˀ/)	ph (/pʰaˀ/)	b (/pɛ̤ˀ/)	bh (/pʰɛ̤ˀ/)	m (/mɛ̤ˀ/)
y (/jɛ̤ˀ/)	r (/rɛ̤ˀ/)	l (/lɛ̤ˀ/)	w (/wɛ̤ˀ/)	s (/saˀ/)
h (/haˀ/)	ḷ (/laˀ/)	b (/ɓaˀ/~[baˀ])	a (/ʔaˀ/)	mb (/ɓɛ̤ˀ/~[bɛ̤ˀ])

ဂကူလဵုလေဝ်ဂွံဒှ်တိုန်လိက်ဂှ်အက္ခရ်ဒးနွံရ၊ ဂကူလဵုဟွံဟီုဂွံဒှ်တိုန်လိက်သွက်ဂကူဂှ်ဒးဂၠာဲနၚ်အက္ခရ်ရ။ ပ္ဍဲလိုက်ဂွံဂကူဟွံမွဲကဵုလိက်ဂှ် နွံဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ သွက်ဂွံပဒှ် တိုန်လိက်ဂှ်ညးတံဟွံပတိတ်ဇြဟတ်ဂှ်ရ လိက်ဟွံမံက်ကၠုၚ်ရ။ ဆ္ဂးသွက်ဂကူညးတံဂှ်လိက်ဟွံမွဲကၠာရ အရေဝ်ဘာသာဂကူညးတံဂှ် နွံဒၟံၚ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရတၠပညာတံဟီုဂးလဝ်ဂှ် ဂကူနွံဆၜိုတ်အရေဝ်ဘာသာတုဲ ဟွံမွဲကဵုလိက်ဘာသာဂကူညးတံဂှ်ဒှ် ဂကူယေန်သၞာၚ်ကဆံၚ်သဝ်ဝ်ရ၊ ဂကူမၞုံကဵု လိက်ပတ်ချူကၠုၚ်လိက်ဘာသာဂကူဗွဲမလံဂှ်ဒှ် ဂကူမၞံုကဵုယေန်သၞာၚ်ကဆံၚ်သၠုၚ်ၚ်ရ။ ဆ္ဂးဂှ်ပ္ဍဲမွဲအခိၚ်တေံလိက်ပက်နွံကၠုၚ်တုဲ ကဆံၚ်ယေန်သၠုၚ်ကၠာရ။ အခိၚ်လၟုဟ်ဂကူဒးကၠေံဗ္ဒန်အာဂှ်လေဝ်ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဥပမာပ္ဍဲရာဇဝၚ်ဍုၚ်ဗၟာမ္ဂး ဂကူပျူဂှ်အခိၚ်လၟုဟ်ဂကူကၠေံအာတုဲ ဆဝိုတ်လိက်ပက်ကဵုယေန်သၞာၚ်ဟေၚ်သှေ်ညိညဂှ် ဂွံဆဵုမာန်ရ။

ဂကူမွဲမွဲကော်ခဴစ ဂကူမွဲဂကူဟီုဂှ်ကၠ အိုတ် ဒးနွံကဵုအရေဝ်ရ။ နူကဵုဂွံလဝ်အရေဝ်တုဲဂွံချူတိုန်လိက်ဂှ် ဒးဂၠာဲအက္ခရ်ရ။ မန်ပိုဲလေဝ်နနဲဗီုဟီုကၠုၚ်ဂှ်ရ ကၠာဟွံဂွံ ချူလိက်ဘာသာမန်ဂှ်ဆၜိုတ်အရေဝ်ရနွံကၠာအိုတ်ရ။ ရံၚ်ကေတ်ကဵုဝၚ်အက္ခရ်မန်ပိုဲမ္ဂး အက္ခရ်မန်ဂှ်ကၠာအိုတ်ဂွံနၚ် အက္ခရ်နူဍုၚ်အိန္ဒြိယရ။ အခိၚ်မန်ပိုဲဂွံအက္ခရ်တုဲ ပပ္တံချူတိုန်လိက်ဂှ် ပ္ဍဲပွဳပွိုၚ်သက္ကရာဇ်သာသနာ၉၀၀ရဂှ် ဟီုကေတ်မာန်ရ။ ဗွဲစၟတ်ဂှ်မန်ပိုဲဂွံနၚ်အက္ခရ်နူအက္ခရ်ပလ္လဝပၠန်ဂှ်လေဝ်ပါ်တိတ်ကၠုၚ်နူအက္ခရ်ဗြာဟ္မဳရ။ အက္ခရ်ဗြာဟ္မဳဂှ်ပ္ဍဲဍုၚ်အိန္ဒြိယမ္ဂးအက္ခရ်မံက်တိုန်ကၠာအိုတ်ရ။ အက္ခရ်ဗြာဟ္မဳဂှ်မံက်တိုန်ပ္ဍဲလက်ထက်သၟိၚ်အာသောကရ၊ သၟိၚ်အာသောကဂှ်သၟိၚ်ရှေ်သှေ်ရဴဂဴဗုဒ္ဓသာသနာတုဲချူလဝ်လိက်ပ္ဍဲတိုၚ်တၟံနကဵုအက္ခရ်ဗြာဟ္မဳပ္ဍဲပ္ဍဲဍုၚ်အိန္ဒြိယကၠာအိုတ်ရ။ အခိၚ်သၟိၚ်အာသောကဂွံတိုန်အက္ခရ်ဗြာဟ္မီတုဲ ပပ္တံချူလိက်ဂှ်ပ္ဍဲကဵုသက္ကရာဇ်သာသနာ၂၀၀ပြၚ်ဂှ်ဟီုမာန်ရ။ သၟိၚ်အာသောကဂှ်ဘာသာအရေဝ်ညးတံဟီုဂးဒှ်ဘာသာသၚ်သကြိုတ်(သက္ကတ)တုဲကာလကာလဂွံတိုန်အက္ခရ်ဗြာဟ္မိဂှ် ချူတိုန်လိက်ပတ်ဘာသာသၚ်ကြိုက်(သက္ကတ)ရ။

သွက်ပူဂဵူဗှ်ပရူဝၚ်အက္ခရ်မန်တံဂွံကၠးလဝ်ပ္ဍဲစိုတ်ဂှ်အက္ခရ်ကဵုဘာသာရ၊ ဗီုချူကၠုၚ်ဗွဲလတူတေံရ သၟိၚ်အာသောကဂွံအက္ခရ်ဗြာဟ္မဳတုဲချူတိုန်လိက်ဘာသာသၚ်သကြိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရယၟုအက္ခရ်ကဵုဘာသာဒၞာဲလ္ၚဵုတုပ်ဒၟံၚ်တုဲ ဒၞာဲလ္ၚဵုဟွံတုပ်သက်က်ရ။ ဥပမာဂကူမန်ပိုဲဂှ်ဂွံတိုန်အက္ခရ်တုဲနကဵုအက္ခရ်လိက်ဘာသာမန်လေဝ်ချူလိက်ဘာသာပါဠိလေဝ်ချူလဝ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မန်တံဂွံတိုန်အက္ခရ်တုဲဘာသာမန်လေဝ်ချူဂွံဘာသာပါဠိလေဝ်ချူဂွံရ။ လက်ကရဴပၠန်ဗၠာတံကေတ်အက္ခရ်မန်တံချူမံၚ်ဂှ်ညးတံလေဝ်ချူတိုန်လိက်ဘာသာဗၟာရ။

အက္ခရ်ဗြာဟ္မဳမံက်ကၠုၚ်တုဲပဲါနူဂကူသၟိၚ်အာသောက ပ္ဍဲအိန္ဒြိယဂကူနွံဗွဲမဂၠိုၚ်ရ။ ဂကူနွံဗွဲမဂၠိုၚ်တံဂှ် ဆၜိုတ်အရေဝ်ဘာသာရနွံတုဲ ဟိုတ်နူအက္ခရ်ဟွံမွဲဏီဂှ်ရ လိက်ပတ်ဟွံမံက်တိုန်ဏီရ။ အက္ခရ်ဗြာဟ္မဳမံက်ကၠုၚ်တုဲဂကူတၞဟ်ဟ်တံဂှ် ညးတံလေဝ်ဂၠာဲကၠောန်ဗဒှ်တိုန်အက္ခရ်တုဲချူတိုန်လိက်ဘာသာညးတံရ။ အက္ခရ်ဗြာဟ္မဳမံက်တိုန်လက်ကရဴဏံအက္ခရ် ကုသန၊ ဂုပ္ဘ၊ ကဒမ္မ၊ ပလ္လဝမံက်တိုန်ကၠုၚ်ပ္ဍဲအိန္ဒြိယရ။

မန်ပိုဲဂှ်လေဝ်ဟိုတ်ဒးဆက်ဆောံဒၟံၚ်ကဵုဒေသသၠုၚ်ကျာအိန္ဒြိယတုဲဂွံတိုန်အက္ခရ်နူဒေသသၠုၚ်ကျာဍုၚ်အိန္ဒြိယရ။ အ္စာဗက်စကတ်လ္ၚတ်လိက်ပက်တြေံတြဟ်တံဟီုဂှ် မန်ပိုဲဂွံပတံချူလိက်မန်မာန်ဂှ်ဂွံလဝ်မက္ခရ်ပလ္လဝရ။ ပလ္လဝဂှ်ဍုၚ်ဇၞော်မွဲနွံလပါ်သၠုၚ်ကျာဍုၚ်အိနြ္ဒိယရ။ အခိၚ်မန်ပိုဲဂွံအက္ခရ်ပလ္လဝတုဲ ချူတိုန်လိက်မန်ဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ်၅၀၀-၆၀၀ဨဒဳမဒှ်ရ။

မန်ပိုဲဂွံနၚ် အက္ခရ်နူပလ္လဝတုဲချူတိုန်လိက်ဘာသာမန်ကၠာရ။ အက္ခရ်မန်ဂှ်မွဲအခိၚ်ကဵုမွဲအခိၚ်ဟွံတုပ်တုဲပြံၚ်လှာဲကၠုၚ်ဂှ် ဂွံဆဵုကေတ်မာန်ရ။ လိက်ဘာသာမန်ချူလဝ်ကၠာကၠာတေံဂှ် ပ္ဍဲကဵုတၟံတၟံခကှေ် ခေါ်တိစံၚ် တံဟေၚ်ဂွံဆဵုကေတ်ဒဵုလၟုဟ်မာန်ရ။ ဟိုတ်နူသၞာံလံလအာဗွဲမလောန်ဂှ် ယဝ်ရချူလဝ်ပ္ဍဲတိုၚ်တၟံတံဂှ်ဟၚ်ဂွံတန်တဴဒဵုလၟုဟ်မာန်ရ။

ယဝ်ရပိုဲကတ်လ္ၚတ်အက္ခရ်မန်ချူလဝ်မွဲအခိၚ်ကဵုမွဲအခိၚ်ကီု ဗီုအက္ခရ်မန်ပြံၚ်လှာဲကၠုၚ်မွဲအခိၚ်ကဵုမွဲအခိၚ်ဒးသောၚ်ကလးမ္ဂးလိက်မန်ချူပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ်၅၀၀-၆၀၀ဨဒဳဂှ် ကၠာအိုတ်ရ။ လိက်မန်နူကၠာအိုတ်ဂှ် အခိၚ်လၟုဟ်ဂွံဆဵုမာန်ပ္ဍဲလိက်တၟံဍုၚ်ပရထုံဍုၚ်ဒျောဒျာကဵုလိက်ချူလဝ်ပ္ဍဲကဝေက်တိမံက်ကၠုၚ်နူကျာ်ဒဵုအပ်(ဗိုလ်တထောၚ်) ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ကာလဒးမဂတိုဟ် ပ္ဍဲခေတ်ပၞာန်ဂၠးတိအလန်ဒုတိယရ။

လိက်ချူလဝ်ပ္ဍဲဖရပထုံဂှ်

1. နကဵုဘာသာမန်ချူလဝ်ပရူကဵုဒါန်ကုကျာ်ပ္ဍဲတၟံထ္ကးမံၚ်ၜါကလောံ
2. နကဵုဘာသာပါဠိချူလဝ်ယေဓမ္မာဂါထာပ္ဍဲတၟံခတှ်ၜေါခတှေ်တံမဒှ်ရ။

အက္ခရ်ချူလဝ်ပ္ဍဲကဝေက်တိ(ခေါ်တိစံၚ်) လ္ပါ်စးကျာ်ဗုဒ္ဓရုပ် ဂွံဆဵုလဝ်ပ္ဍဲကျာ်ဒဵုအပ်ကဵုအက္ခရ်ချူလဝ်ပ္ဍဲတၟံခတှေ်တၟံကလောံဖရပထုံဂှ် တုပ်ပ်ရဂှ်ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရဍုၚ်လ္ဂုၚ်ဂှ်လေဝ်ဒှ်ဍုၚ်တြေံမွဲဍုၚ်ဗီုဖရပတုံရဂှ်ဟီုမာန်ရ။

 

ဗျဉ်မန်ခေတ်ဖရပထုံသက္ကရာဇ်ခရေတ်ဨဒဳ၅၀၀-၆၀၀။

အက္ခရ်မန်ချူလဝ်ပ္ဍဲဖရပထုံကဵုကျာ်ဒဵုပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ်၅၀၀-၆၀၀ဨဒဳတုဲ ဂွံဆဵုကေတ်လိက်မန်ချူလဝ်တိုၚ်တၟံ ဍုၚ်အဝဵု(ဍုၚ်ဒျောဒျာ) ကဵုပ္ဍဲတိုၚ်တၟံဍုၚ်ဝၚ်ကြာံ(ဍုၚ်သေံလဴ)ပၠန်ရ။ လိက်ချူလဝ်ပ္ဍဲဖရပထုံကဵုကျာ်ကျာ်ဒဵုအဝ်ရ။ အက္ခရ်မန်ချူလဝ် ပ္ဍဲတိုၚ်တၟံဍုၚ်အဝဵုကဵုဍုၚ်ဝၚ်ကြာံဂှ် ချူလဝ်ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ်ဨဒဳရ၀၀-၈၀၀ရဂှ်အစာသုတေသနတံဂးလဝ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရအက္ခရ်မန်ပ္ဍဲခေတ်ဍုၚ်အဝဵုဂှ်ပြံၚ်လှာဲကၠုၚ်မွဲဗီုပၠန်ရ။

 

ဗျဉ်မန်ခေတ်အဝဵုသက္ကရာဇ်ခရေတ်ဨဒဳရ၀၀-၈၀၀

စိုပ်ကၠုၚ်အခိၚ်သၟိၚ်မနူဟဝ်ပ္ကၚ်ရၚ်ဍုၚ်သဓီုကဵု သၟိၚ်ကျာန်ယျောတ်ပကၚ်ရၚ်ဍုၚ်ဗကာံပၠန်အက္ခရ်မန်ဂှ် ဟွံတုပ်ကဵုအက္ခရ်ချူလဝ်ပ္ဍဲခေတ်ပရပထုံကဵုခေတ်ဍုၚ်အဝဵုပၠန်ရ လိက်မန်ချူလဝ်ပ္ဍဲခေတ်သဓီုကဵုခေတ်ဗကာံဂှ်ပၠန်လဝ်ချူလဝ်ပ္ဍဲတိုၚ်တၟံဟေၚ်ဂွံဂၠိုၚ်ရ ပဲါနူချူလဝ်ပ္ဍဲတိုၚ်တၟံတုဲပ္ဍဲကဵုဗကာံမ္ဂးလိက်ချူလဝ်နကဵုမှၚ်သၟဝ်ရုပ်ပါန်ခိ ပ္ဍဲကျာ်ဂိုတ်(ဂူဘုရား)ဂှ်လေဝ်ဂွံဆဵုဗွဲမဂၠိုၚ်မာန်ရ။

ဟိုတ်ဂှ်ရ မန်ပိုဲဂှ်ဂွံတိုန်အက္ခရ်တုဲချူတိုန်လိက်မန်ဂှ် နကဵုသက္ကရာဇ်ခရေတ်ဨဒဳ၅၀၀ရဂှ် နကဵုတိုၚ်တၟံဒဵုလၟုဟ်ထ္ၜးသက်သဳမာန်ရ။ ဗီုအက္ခရ်မန်ပိုဲပြံၚ်လှာဲကၠုၚ်ဂှ်လေဝ်ဂွံဆဵုမာန်ပ္ဍဲလိက်တံဂှ်ရ။

 

ဗျဉ်မန်ခေတ်ဖကာံသက္ကရာဇ်ခရေတ်ဨဒဳ၁၁၁၃ပ္ဍဲကျာ်ရာဇကုမာရမြစေတဳအက္ခရ်မန်ချူလက်ထက်ဨကရာဇ်ဗြဴမိစဴဗု

လိက်ဗၠာပၠန် ဂွံဒှ်တိုန်လိက်ဗၟာဂှ်ဂွံအက္ခရ်နူလဵု အခိၚ်လဵုပပ္တံချူကၠုၚ်ရော ယဝ်သၟာန်မ္ဂးအက္ခရ်ဗၟာချူကၠာအိုတ်ဂှ်ဂွံဆဵု ကေတ်ပ္ဍဲတိုၚ်တၟံမြစေတဳရာဇကုမာရဟိုတ်နူတိုၚ်တၟံရာဇကုမာဂှ် ချူလေဝ်ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ်ဨဒဳ၁၁၁၃ လိက်ဗၟာချူကၠာအိုတ်ဂှ်ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ်၁၁၁၃မဒှ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ် လိက်မန်မံက်တိုန်ကၠုၚ်ကၠာအိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ဨဒဳ၅၀၀ တုဲလိက်ဗၟာမံက်တိုန်ကၠာအိုတ်ဂှ် ပ္ဍဲသက္ကရာဇ်ခရေတ်ဨဒဳ၁၁၁၃ဂှ်ရ။ လိက်မန်မံက်တိုန်ၜိုတ်၆၀၀သၞာံလောန်တုဲမှ လိက်ဗၟာမံက်တိုန်ကၠုၚ်ရ။ ဂွံဒှ်တိုန်လိက်ဗၟာပၠန်လေဝ်ကေတ်အက္ခရ်မန်ချူဒၟံၚ်ပ္ဍဲခေတ်ဗကာံတုဲဂွံချူတိုန်လိက်ဗၟာရဂှ် ပိုဲဂွံတီလဝ်ညိကီု ရန်တၟံတုဲဒးသောၚ်ကလးဒးချူထ္ၜးဏာရ။