Èrli Cêve De San Martin: Cêve inta frasiùn de Pözzu in Èrli

A Cêve de San Martin au Pözzu a se(r)éa stâ edificâ fra u X e u XI seculu, segundu ina ciànta proto-rumanica. Difatti l'edifissiu u prezénta ina strütü(r)a tipicaménte baxilicâle, cun l'abscide u(r)ientàu a levànte, cumme a l'é(r)a cunsuetüdine inte gêxe ciü antîghe.

Nunustante e dimensciùn picenine sta li cumunque a prezentàva antigaménte bén tréi ingrèsci, u prìmmu chéllu prinsipâle, ancù vixìbile e duve(r)àu ancöi, u segùndu e u tersu prezénti in sciâ mü(r)agna gi(r)â a meridiùn, ch'i servivan prubabilmente pé diferensiâ l'entrâ de dònne da chélla di òmmi; de dùe entràe de fiàncu ancöi a ne rèsta vixìbile sulaménte üna, méntre l'âtra pòrta a l'è scumpa(r)ìa cu-i sucescìvi rangiaménti du cumplessu architetònicu.

E primme testimunianse

A gêxa a l'è üna de ciü antìghe prezénti inta valà du Néva, prubabilménte au prensippiu da sò sto(r)ia a l'é(r)a in puntu de ristò(r)u pé i pelegrìn de passaggiu versu u Piemunte, vista a pusisiùn privilegiâ versu U Praettu e versu I Berriöi (àtre frasiùi de Èrli da dunde pòi se pò ciü fasilménte zùnze versu Cîxöa e Garesce), fra sti li i se pònan ascì mensciunà i muneghi da certùsa de Valcasottu, ch'i l'axean prubabilménte u cumpitu de andà a evangelizâ l'àta valà du Neva. Stu(r)icaménte a cêve a l'è stâ culegâ cun a paruchiàle da vixìna Castreveiju, daa quale e dipendéan ascì e udierne parocchie de Sücca(r)è, Vesérxe e Cîxöa de Garesce, scicumme che a l'epuca stu lì u l'é(r)a u paìse de lungu ciü impurtante, ch'u daxéa u numme aa valà (Vallis Cohedani).

Daa fìn du Mediuevu au XVII seculu

Inti seculi ch'i végnan a cumünitài du paìse a cuntinua a interesâse aa paruchiàle, tantu che intu 1467 u scindicu Adriano Beffa u fa giüstà u sagràu da cêve, cun pòi a scistemasiùn du téitu a òpe(r)a de Enrico Gastaldi e l'acquistu de növe campàne intu 1484.

Zà carche ànnu in derê u l'é(r)a stàu fissàu u pagaméntu de 18 sôdi (prubabilmente lìre o fiurìn zenexi, duve(r)ài intu Marchesàu de Sücca(r)ê) pé pagà chi u stàva tavaijàndu aa restrüttü(r)asiùn de l'edifissiu. Cuntempuraneaménte (aturnu au 1471) u teritô(r)iu d'Èrli u pàssa intu quartê diucesàn de Sücca(r)ê faxénte parte da Diocexi de Arbenga, ch'u l'andaxéa a cruvì i paìxi chi i faxéan pàrte da duminasiùn di Du Carettu inte chellu témpu.

Da lì a pòcu i cumense(r)àn i travàiji pé a custrusiùn da növa parocchia de Èrli, dedicâ a Santa Cata(r)ìna, int'ina culucasiùn ciü sentrâle, a cêve a vegne ducca duve(r)à ancù fin au 1583, quande u véscu Luca Fieschi u và a trasfe(r)ì i sacraménti aa gêxa növa.

Nunustante a fìn du tìtulu de paruchiàle l'edifìssiu u nu vén abandunàu, ma zà a partì dau 1585 stu lì u g'axéa zà bezögnu de òpe(r)e de scistemasiùn prinsipalménte aa parte davanti e de campàne, vistu che u fì pé sunàle a pendéa diretamente de frunte a l'âtâ e ascì au semité(r)iu, vistu chi l'é(r)an prezénti ancù de sepultüe inta crìpta.

Zà mensciunâ intu rapòrtu du véscu Luca Fieschi du 1602 a mü(r)àgna de cunteniméntu c'ha funsivàva cumme delimitasiùn du véiju campusàntu. I travàiji i vegnan cuscì cumpiüi propiu fra u 1585 e u 1606, quande l'internu u vegne cumpletaménte ritintegiàu, andandu ascì a cruì i afreschi u(r)iginà(r)i prubabilménte da segùnda metài du XV séculu, a òpe(r)a du cuscì dìtu "méstru d'Èrli", rintraciàbile inta figü(r)a de Segurano Cigna, zà atîvu mòddu cumpatibile a Cîxöa e a Garesce intu stessu pe(r)iudu, ma gh'è da dì che u sò impegnu inta cêve u l'è ancùa ancöi dibatüu.

A parte u l'è stàu custruìu u campanìn che veghemmmu ancöi, fra u 16 de zügnu e u 3 de lüiju du 1610, adussàu aa strutü(r)a u(r)iginà(r)ia, ch'u l'ha piàu u pòstu de chéllu presedénte, ciü picenìn e da cunfurmasiùn a vêla.

L'ürtima de sepultüe inta gêxa a l'è da rintraciâ intu 1628, dàtta aa quàle se fà rizalì a fin de òpe(r)e pé giüstâ u vixin campusantu. Quattru agni primma u l'é(r)a stà curezüa ascì a pusisiùn du cò(r)u fin a chel'ànnu prezente a levànte.

Âtru elementu de riliévu u l'è u smantellaméntu du segundu âtâ dedicàu aa Madònna, caciàu zü pé adeguâse ai növi urdini da Diòcexi, impartìi sémpre intu 1602, ma eseguìi segü(r)aménte dòppu u 1606, vistu che stu li u cumpa(r)ìsce ancù inte l'inventà(r)iu da paròcchia datàu ai 3 de frevâ de l'ànnu 1606.

Inti tempi muderni

Duve(r)à ininterutaménte cu-a funsiùn de capeletta füne(r)àia fra 1583 e u 1929 a càzze in abandùn cun a custrusiùn du növu campusantu inta zòna di Ma(r)énghi, cun dimensciùn ciü adàtte aa grandessa da cumüna. Düante l'abandun duvüu püe aa segunda guèra mundiàle a vén pòi restaurâ ciü vôte intu dòppu guèra, ma sti travàiji chi i prezéntan de imperfesiùn prinsipalmente perché i nu sciòrten a tampunà u prubléma da müffa e de l'umiditài inti ambiénti intèrni.

Intu 1951 vegnan pòi efetuài i travàiji au téitu, grassie ai agiütti ecunomici finansiài a seguitu de l'aluviùn ch'a l'axéa danegiàu a zòna, stu chi u vegne repa(r)àu e purtàu turna aa strutü(r)a u(r)iginàia a capriàe. Cuscì l'edifissiu u vegne benedìu in via ufisiàle intu nuvémbre 1956.

Dòppu sti fatti chi ven messu turna in sèstu u campanìn assemme au rinuvamentu de pòrte e di barcùi, vegne pòi dàu u giàncu a l'internu preservàndu e pitüe. U paviméntu u ven pòi giüstàu, cun e növe ciapélle in préa da Ma(r)ìna de Finâ. I ürtimi rifasimenti i sun stài attuài intu 1988.

A vé(r)a perla artistica de sta gêxa lì e sùn e pitü(r)e a fréscu, cumme zà dìcciu a ope(r)a prubabilménte de Segurano Cigna, zà atìvu fra a Ligüia e u Piemunte, u l'è pe(r)ò resenteménte da vegghe che pé a sò cunfurmasiùn i dipinti i puéan êsse ope(r)a de diferenti méstranse, prubabilmente slegàe dau presedente.

E pitüe e sun tütte culucàe inta müagna de lérca inte 'na fàscia tipicamente gianca e rùssa, dunde se pònan mensciunà e vegghe 'na sé(r)ie de santi, che elencài daa lérca vèrsu aa drìccia i sun San Stêva, seguìu da in pulìtticu che u ne mustra Sant'Antôniu, a Madònna cu-u Bambìn, Santa Cata(r)ìna, Santa Lüsìa: cun sta chi a termina a cunfurmasiùn sentrâle. Nu mancan pòi, inte dui riquaddri distìnti San Michê e in ürtimu framéntu d'afréscu nu bén rintraciàu, vista ascì ina màn diferénte inta pitüa, fòscia San Tumâsu.

Dòppu stu chi a se tröva 'n'âtra sé(r)ie de sànti, dui de sti chi sénsa ina precìza descrisiùn au de sùtta da fàscia, ch'a cumprende turna 'na rapresentasiùn de Santa Cata(r)ìna de Lisciàndria, de Sant'Antôniu e de San Pantaléu, ricunusciüu cumme ina mestransa diferénte dau primmu pulitticu.

Nu manca pòi a figüa, tantu ciü âta de âtre dedicâ a San Cristòffa, ch'u l'esaudìsce a preghê(r)a du viagiatù, du quale a resta a parte inferiure, seguìa da àtre dùi (de dimensciùn paéggie a chelle inisiàli) a primma dedicâ a San Martìn (prutetù da frasiùn de Pözzu) e a segunda rafigü(r)ante u martì(r)iu de San Bastiàn, invucàu a prutesiùn daa ma(r)utìa da pèste, che u se tröva in vixinànsa de l'âtâ.

A zòna da cêve a l'è percusa da ina réa de senté che antìgamente i l'éan u sulu culegamentu fra e frasiùn du Praéttu e chélle da Còsta e du Pözzu. Da lì u se pò ascì zunze versu I Berriöi e a Vìa da Sâ, ancöi valurizâ grassie a l'òpe(r)a da pro loco lucàle ch'a urganizza di percursci insci veiji traciài, cun ascì e vìxite ai bén stò(r)ici da cumüna.

Fra l'âtru, antigamente, a gêxa a se truvàva in scia prinsipâle via de cumünicasiùn versu Castrevegliu, a Via du Cürlu, i quâli resti, aù, se perden pôcu dòppu a Còsta du Cürlu, vixin aa burgâ da Stra.

•  
  U cumplessu daa diresiùn nord
•  
  Vìsta du campanìn da cêve

•   Wiki Commons a contêgne di files in sce cêve de San Martin de Tours

• (IT) Pro Loco de Èrli e da valà du Néva, incuntru e gîu digitâle aa Cêve de San Martìn au Pözzu, in sce prolocovaldinevaerli.it. URL consultòu o 6 seténbre 2021.
• (IT) A cêve de San Martìn au Pözzu, vista cun u drùn, in sce m.youtube.com. URL consultòu o 6 seténbre 2021.