Surrealydhieth

Usys veu an hanow rag an kynsa tro yn 1917. Guillaume Apollinaire a skrifas notennow an dowlen rag an balle Parade, gwrys rag Ballets Russes ha Serge Diaghilev. Kesoberyans o hemma war-barth ha Jean Cocteau, Erik Satie, Pablo Picasso ha Léonide Massine. Notennow an dowlen a leveris:

"Dhyworth an keffrysyans nowydh ma... y hwarva, yn Parade, eghen a 'super-gwirvos' ('sur-réalisme'), a welav avel dallethvos kevres a dhiskwedhyansow an spyrys nowydh ma".

An movyans a devis dhyworth Dadaydhieth. Hemm o, yn-mysk euthow Kynsa Bresel an Bys, krodhvol orth dhistyr bewnans gwarheys.

Kettermyn, ober Sigmund Freud a dhallathas nasya bys art ha lien. André Breton o trenys yn medhogieth brys, ha dres an vresel, ev a oberas yn klavji le mayth usyas methodys Freud war berthyoryon gans 'shell-shock'. Breton a dhelenwis lies skrifer hag artydh wosa an vresel.

Ober Freud a wrug poslev war an brys diswar ha'n fordh y hwrug delenwel omdhegyans hag amovyans. Y deknek a usya dielvenna hunrosow a veu usys gans an surrealydhyon. I a lymnas fantasis hevelep dhe hunrosow ha lymnansow heb vires orth an kanvas.

Yn 1924, Breton a skrifas Surrealist Manifesto, a leveris bos surrealydhieth:

"Awtomatieth brysoniethel yn y studh pur, dredho yth assayir menegi war anow, dre'n ger skrifys po yn neb fordh aral, gweythres brys. Dyghtys gans an brys, heb y rewlys gans reson, heb bern esthetek po moral".

Oberyow surrealydh a's teves elven sowdhan: taklow koynt yw gorrys war-barth heb reson kler. André Breton a leveris bos surrealydhieth movyans domhwelus. A'n 1920ow yn Paris hi a lesas a-derdro'n bys. Hi a veu delanwes war fylmow kepar hag Angel's Egg hag El Topo.

Max Ernst, Salvador Dalí, Man Ray, André Masson, Joan Miró ha Marcel Duchamp yw yn-mysk an artydhyon surrealydh moyha aswonnys.

Man Ray a wrug an fylm surrealydh kynsa: Return to reason (1923). Luis Buñuel ha Dali a wrug dew fylm surrealydh meur aga hanow: Un chien andalou (1929) ha L'Âge d'or (1930). Jean Cocteau a wrug tri fylm. aswonnys avel an Trias Orphik: Le Sang d'un poète (1930), Orphée (1950) ha Testament of Orpheus (1960), a gomprehendas omdhiskwedhyans 'cameo' gans Pablo Picasso.

• Baznani, Achraf. History of Surrealism. Edilivre, France 2018. ISBN 978-2-414-21510-2
• Hughes, Robert. The shock of the new: art and the century of change. London: Thames & Hudson. Chapter 5 The threshold of liberty. ISBN 978-0-500-27582-5