Apa

Apys
Flogh gorylla an menydh yn Ouganda
Klassans bewoniethek
Gwlaskor:	Animalia
Fylum:	Chordata
Klass:	Mammalia
Urdh:	Primates
Is-urdh:	Haplorrhini
Ughdeylu:	Hominoidea Gray, 1825
Type species
Homo sapiens Linnaeus, 1758
Teylu

Apys (hanow Latin: Hominoidea) yw enevales y'n bagas dilost henwys prymatys hag yn wreydhek a Afrika mes a drig yn Asia Soth-Est ynwedh. Yn tyffrans dhe brimatys erel, yma gansa gwayans frank, yn arbennek y'n skoodh. Yma diw rann dhe'n ughteylu Hominoidea: an gybbon, po'n 'apa leha'; ha'n hominid, hemm yw an 'apa moyha'. Enevales goos tomm yns i gans mylgen war aga hroghen. An moyha apa yw an gorylla.

• Ughteylu Hominoidea
  • Teylu Hylobatidae: gybbones
    • Kinda Hylobates
      • Gybbon Lar, H. lar
      • Gybbon Leuvdu, H. agilis
      • Gybbon Borneo Müller, H. muelleri
      • Gybbon Arghans, H. moloch
      • Gybbon Kribys, H. pileatus
      • Gybbon Kloss, H. klossii
    • Kinda Hoolock
      • Gybbon Hoolock an West, H. hoolock
      • Gybbon Hoolock an Est, H. leuconedys
    • Kinda Symphalangus
      • Chamang, S. syndactylus
    • Kinda Nomascus
      • Gybbon Kribys Du, N. concolor
      • Gybbon Kribys Du an Est, N. nasutus
      • Gybbon Hainan, N. hainanus
      • Gybbon Boghwynn an Dhyghow N. siki
      • Gybbon Boghwynn Kribys, N. leucogenys
      • Gybbon Boghvelyn, N. gabriellae
  • Teylu Hominidae: apys meur
    • Kinda Pongo: orangutan
      • Orangutan Borneo, P. pygmaeus
      • Orangutan Sumatra, P. abelii
    • Kinda Gorylla: gorylla
      • Gorylla an West, G. gorilla
      • Gorylla an Est, G. beringei
    • Kinda Homo: den
      • Den, H. sapiens
    • Kinda Pan: Chympansi
      • Chympansi, P. troglodytes
      • Bonobo, P. paniscus

Apys a wrug esplegya dhyworth simes nans yw a-dro dhe 25 milvil bledhen. Tamm ha tamm an eghennow dyffrans a rannas dhe'n eghennnow a-lemmyn. Yma gans gybbones breghow hir dhe leska dres an gwedhennow. Nyns eus lost gans apys. Krysys yw bos apys moy skentel ages simes, rag ensampel, der usya toulys. Gwrys veu studhyansow meur ow tochya omdhegyans apys gans Jane Goodall, Dian Fossey ha Birute Galdikas. An eghennow dyffrans a vyw yn fordhow kowethasek. Yma gans pub eghen kesweythow kowethasek dyffrans. Gybbones a vyw avel koplow, an orangutan war y honan, gorylles yn bagasow byghan ha chympansis yn bagasow meur. Aga boos yw dyffrans ynwedh. Gorylles a dheber delyow, ha'n re erel a dheber frooth, kyn teppro chympansis kig treweythyow. Marnas tus, pub apa yw ogas dhe vernans, drefen chanj bewva y'n koswigow glaw dre vras.

•  
  Gorylla an Est (Gorylla an menydh)
•  
  Chympansi
•  
  Orangutan
•  
  Bonobo

•  
  Gwandrans an gorylla
•  
  Gwandrans an orang utan
•  
  Gwandrans an chympansi ha bonobo

Yma'n erthygel ma owth usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek kres.