Paytext Hewlêr: Paytexta Herêma Kurdistanê

Ji bo maneyên din li Hewlêr binêre.

Li Hewlêrê zêdeyi du milyon kes dijîn. Hewlêr di dîrokê de gelek caran bûye qada şer. Dîroka wê digihîje hetanî 1800 salî zêdetir.

Hewlêr Arbîl
Wêneyên ji bajêr
Hewlêr Hewlêr (Iraq)
Kargêrî
Welat	Kurdistan
Dûgel	Îraq
Parêzgeh	Hewlêr
Navçe	Navenda Hewlêrê (navçe)
Demografî
Gelhe	1.713.461 (2009)
Erdnîgarî
Bilindayî	415
Koordînat	36°11′28″Bk 44°00′33″Rh / 36.19111°Bk 44.00917°Rh / 36.19111; 44.00917
Agahiyên din
Koda telefonê	40 (bajar)

Mirovî li Hewlêrê dibe ku di hezarsala 5-an B.Z de vedibe, ku ev yek bajarî bike yek ji kevintirîn deverên domdar ên li cîhanê. Li navenda bajêr Kela Hewlêrê kevnare yê Hewlêrê ye. Zûtirîn referansa dîrokî ya herêmê bi Dîroka Sêyemîn Ur ya Sumer, dema ku Key Şulgî behsa bajarê Urbilum dike. Piştre bajar ji hêla Asûriyan ve hat dagirkirin.

Hewlêr parçeyekî bingehîn yê ku Padîşahiya bû nav Asûrya yê bi BZ sedsala 21emîn de bi riya ji dawiya sedsala bz heftan de, piştî ku ew ji aliyê hatibû girtin û Gutî, û ew li .Erdoğan Assyrian şiklên wek Urbilim, Arbela û Arba-Ilu hat naskirin. Piştra vê yekê, ew beşek ji parêzgeha jeopolîtîkî ya Aşûrî di binê gelek împaratoriyan de bû, di nav de Împeratoriya Medan, Împeratoriya Hexamenişî, Keyaniya Makedonî, Împeratoriya Seleukî, Împeratoriya Ermeniyan, Împeratoriya Eşkanî, Asûrî Roman û Împeratoriya Sasanî (Asōristān), û her weha wekî paytexta dewleta eşîrî ya Hezewan di navbera nîv-sedsala B.Z û destpêka sedsala duyem a.z.

Li dû dagirtina Farisan a misilmanan, êdî ew herêmek yekîtî nebû û di serdema navîn de, bajar ket bin destê imparatoriyên Selcûqî û Osmanî.

Muzexaneya arkeolojî ya Hewlêrê berhevkirinek mezin a hunerên pêş-Îslamî, bi taybetî hunera Mezopotamya, û navendek ji bo projeyên arkeolojîk li wê deverê ye. Bajar wekî Encumena Turîzmê ya Ereb 2014 wekî paytexta Turîzma Ereb hatiye binavkirin. Di tîrmeha 2014-an de, Kela Hewlêrê wekî Kelepora Cîhanê hatiye qewirandin.

Pişti şerê sala 1991 herêm kete bin kontrola kurdan de û di sala 1992an de ji bo cara pêşîn Parlamena Herêmê hatiye hilbijartin.

Dema ku Balafirgeha Navneteweyî ya Hewlêrê (Arbil International Airport) vebû, dê aliyê bazirganiyê de Hewlêr pir bi nav û deng û zengîn bû.

Hewlêrê li behs kirin Sumerian nivîsarên pîroz ên hezarsaliya sisiyan wek Urbilum, Urbelum an bi sûrekê, ku xuya dike ji bo ku ji Arbilum derket. Dûv re, Akkadiyan û Asûrî ji hêla etîmolojiyek folklorîk ve navê xwe wekî arba'ū ilered danîn (çar xwedê). Bajar bû navendek ji bo xwedîkirina xwedêgiravî Mezopotamya Înanna. Di demên klasîk de bajar wekî Arbela dihat nas kirin (Koinē), ji navê forma Suryanî. Bi Farsiya kevn, li bajarê Arbairā hat gotin.

Îro, navê kurda nûjen a bajêr, Hewlêr, ji hêla pirjimariya metatûyên konsonantan ve, bi navê Arbel, têkçûyînek xuya dike.

 

 

Kela Hewlêrê, keleka herî kevin e û dîroka wê vedigere 6000 sal berî niha. Di 2ê nîsana 2019an de dezgehê NASA diyar kir kela Hewlêrê dibe ku kevintirîn kel be li seranserî Erdê bi berdewamî mirovahiy jiyan kirbe Di dema dagirkirina hêzên koalîsyonê yê Iraqê de, êrîşên sporadîk gihîştin Hewlêrê. Êrîşên bombeyî Parallel dijî Eid pîrozbahiya 109 kesan, 1 sibat 2004 de hatine kuştin. Berpirsyarî ji hêla Ansar al-Sunnah ve hat îdîakirin, û hatiye diyarkirin ku ew bi Ansar al-Islam re hevahengî ye. Êrişek xwekujî ya di 4 gulan 2005 de 60 sivîl kuştin û 150 kesên din jî birîndar kirin li derveyî navendek vekolîna polîs.

Balafirgeha Navneteweyî ya Hewlêrê di 2005-an de li bajar hatiye vekirin.

Di 2015-an de, Dêra Asûrî ya Rojhilat kursiya xwe ji Şîkago-ê ber bi Hewlêrê ve kişand.

Balafirgeha Navneteweyî ya Hewlêrê yek ji firokexaneyên otobusê yên Iraqê ye û ew nêzîkî bajêr e. Xizmet di nav geştên rasterê de ji gelek firokeyên navxweyî re, wek balafirgeha navneteweyî ya Bexda. Gelek geştên navneteweyî yên ji Hewlêrê diçin gelek welatan hene; wek Holenda, Almanya, Erebistana Siûdî, Awistirya, Tirkiye, Urdun û gelek balafirên din li seranserê cîhanê. Ji balafirgeha navneteweyî ya Hewlêrê carinan geştên demsalî hene. Balafirgeha Navneteweyî ya Hewlêrê bi kurtahî ji bo firokeyên bazirganî yên navneteweyî di 2017 de ji hêla hikûmeta Iraq ve wek bersiv ji bo dengdana serxwebûna kurd hati bû girtin lê di adar 2018 de dîsa hat vekirin.

Forma din a girîng a veguhastinê di navbera Hewlêr û deverên derdorê de bi otobusê ye. Di nav hev de, karûbarên otobusê peywendiyên Tirkiye û Îranê peyda dikin. Termînalek nû ya otobusê di 2014 de hatiye vekirin.

Piraniya veguhastina Kurdistanê bi Bacaniyên Herêmî re, yên ku ji hêla pargîdaniyên taybetî ve têne rêve kirin û di heman demê de ji hêla hikûmeta Kurdistanê ve têne rêve kirin.

Hewlêr xwedan pergalek e ku pênc rêyên ring dorpêçê bajêr dike.

Hewlêr xwedî avhewa Medîn (Kategoriya avhewayê Köppen Csa), digel havînên dirêj, pir germ û mezelên nerm. Mehên havînê zehf zuwa ne, bi bahozê re di navbera hezîran û îlonê de çêdibe. Zivistan bi gelemperî şil û şil in, bi çileya paşîna meha wetile.

Cûmalî ya Hewlêrê

Savdêriyên din

• Bazîdên Qaysarî yên Erdelanê, ku li binê deriyê bingehîn a jûreyê ye û li piraniya mal û amûrên malê tê standin.
• Minareya Mudhafaria ya 36 metres (118 ft)^* lingî 36 metres (118 ft)^*, ku di Parka Minaret de li ser gelek bendav ji nav sînyalê ye, li dawiya sedsala 12-an û damezrandina parêzgeha Hewlêrê, di serdema Saladin de, Muzaffar Al-Din Abu Sa 'eed Al-Kawkaboori (Gökböri), ku ketibû bin şer di nav Selahedîn de bê şer û xwişka xwe zewicand. Ew bingehek oktagonal e ku bi du nîgarên nîskê hatiye xemilandin, ku ji balafirek bingehîn ve bi balgehek piçûk ve tê veqetandin, di heman demê de jî xemilandî. Minareke din a dîrokî ya bi kevirên xalîçandî yên turqî, li nêz e.
• Parka Samî Ebdulrehman
• Stadyuma Franso Heriri
• Gundê Qalich Agha di binê erdê de Muzeya izationaristanî, 1 kilometre (0,62 mi) ji gûzê. Goreke di sala 1996 an de ji serdema Halaf, Ubeyd û Uruk de alav dît.
• Muzeya Tekstîlê ya Kurdî

Spor

Tîmê mezin ê futbolê yê herêmî Klubek Futbolê ya Hewlêrê ye ku pêşbaziyên xwe yên fotbolê li Stada Franso Herîrî (navê navê siyasetmedarê asûrî kuştiye, parêzgarê berê yê bajarê Hewlêrê Franso Herîrî) ku li başûrê rojhilata navendî ya Hewlêrê ye, tê lîstin. Tîmê Futbolê ya Hewlêrê 3 lîga neteweya Iraqiraqê qezenc dike û 2 caran digihîje Fînala AFC lê herdu jî winda dike.

Media

• Babylon FM
• Ishtar TV
• Kanal 4
• Kurdistan24
• Kurdistan TV
• Kurdmax Pepûle
• Kurdsat
• Net TV
• Tora Medya Rudaw
• Ava Entertainment
• Korek TV
• I Star
• I Star Sport
• I Star Quran
• new line HD

Ji ber ewlehiya xwe û cihê yekta temaşevanên ku dixwazin serdana Iraqê bikin yekem serdana Hewlêrê dikin, salê zêdetirî çend sed hezar ziyaretvan serdana Hewlêrê dikin û ji wir jî serdana bajar û bajarokên derdorê dikin. Tûrîzm ji bo bajêr ku xwedan sazî û navendên nû û navend û otêlên li derdora bajêr ne çavkaniyek baş a dahatê ye ku mêvanên xwe pêşwazî dike û wan bi cî tîne. Gundî bi gelemperî van cihan ji ber ku ew li gorî adet û zagonên herêmî û Islamicslamî baş tevnehev dibe. Ziyaretvanên ji bajarên din ên Iraqê bi nêrîna azadîxwaz û nûjen her dem van cihên nû jî dubare dikin.

Hawler ji bo şêwaza Hairan a kurdî bi gelek stranbêjên ku demeke dirêj xizmeta başkirina forma hunerê li herêmê dikin pir baş tête zanîn û ji we re mîrateyek dirêj derxist ku ji gelek stranbêjên navdar ên mîna sê birayên Osman, Khdr û Hassan Hairan re gelek dewlemend e, hişt. formên din ên hunerê nûjen li wê deverê helbestek Rap, Breakdance û Slam derketiye holê.

Formên hunerî yên din ên mîna stranbêjiya kevneşopî di derdorên piçûk de li Hewlêrê pir navdar in, stranbêjên wekî Karwan Khabati, Awat Bokani, Farman Belana û Khdr Begalasi ku navên berbiçav in û heftê 3-5 caran li ser bûyerên taybet û giştî perform dikin, van stranbêjên folklorî dikin. heta naha 10,000 $ li Hewlêrê rûniştinek çêdibe ku li bajarên din jî ew dikarin $ 1000 bidin, ji ber vê yekê, ew alikî hewl didin ku xwe li Hewlêrê navekê bikin.

•  
  Mînara Dîrokî û Hewlêr
•  
  Hewlêr
•  
  Bazara Qeyserî
•  
  Kela Hewlêrê ji esman

• Sourdel, D. (2010), "Irbil", bi Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E.; van Donzel, E. (edîtor), Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Brill Online, OCLC 624382576
• Grousset, René (en), The Empire of the Steppes, (Translated from the French by Naomi Walford), New Brunswick: Rutgers University Press (en) (1970)