Էմիլ Արթին (Արթինեան, 3 Մարտ 1898(1898-03-03), Վիեննա, Աւստրո-Հունգարիա - 20 Դեկտեմբեր 1962(1962-12-20), Համպուրկ, Գերմանիոյ արեւմտեան շրջան) 20-րդ դարու առաջատար հայազգի մաթեմաթիկոս, Էմմի Նեոթերի (գերմաներէն՝ Emmy Noether) հետ միասին ժամանակակից հանրահաշուի հիմնադիր կը համարուի եւ 1932-ին անոր հետ միասին ստացած է Աքերման-Թոյպների յիշատակի մրցանակը։
Էմիլ Արթին (Արթինեան, 3 Մարտ 1898(1898-03-03), Վիեննա, Աւստրո-Հունգարիա - 20 Դեկտեմբեր 1962(1962-12-20), Համպուրկ, Գերմանիոյ արեւմտեան շրջան) 20-րդ դարու առաջատար հայազգի մաթեմաթիկոս, Էմմի Նեոթերի (գերմաներէն՝ Emmy Noether) հետ միասին ժամանակակից հանրահաշուի հիմնադիր կը համարուի եւ 1932-ին անոր հետ միասին ստացած է Աքերման-Թոյպների յիշատակի մրցանակը։
Էմիլ Արթին ծնած է 1898-ին Վիեննա, որ այդ ժամանակ մայրաքաղաքն էր Աւստրօ-Հունգար Կայսրութեան։ Հօր անունն ալ Էմիլ էր. ան արուեստի գործերու վաճառական էր, մայրը՝ Էմմա Լաուրա-Արթինը, օփերային մէջ երգչուհի էր։ Ըստ Արթինի որդի՝ Մայքլի, «Արթին» հայկական Արթինեան ազգանունի կրճատ տարբերակն է։
Սեպտեմբեր 1904-ին դպրոց կ'ընդունուի, հաւանաբար Վիեննայի մէջ։ Երբ Էմիլ ութ տարեկան էր, անոր հայրը կը մահանայ: 15 Յուլիս 1907-ին, մայրը գերմանախօս Ռայխենպերկէն (ներկայիս՝ Չեխիոյ Լիպերեց քաղաք) յաջողակ գործարար Ռուտոլֆ Հուպների հետ կը վերամուսնանայ։ Սկիզբը մէկ տարի, Սեպտեմբեր 1907-ին, մանուկ Էմիլը Աւստրիոյ սահմանին մօտ հարաւային Չեխոսլաւաքիոյ մէջ գտնուող փոքրիկ Սթրոպնից քաղաքի դպրոցը կ'ընդունուի, եւ այդ պատճառաւ ուսանելու համար տունէն հեռու կ'ապրի, տեղական ագարակներէն մէկուն մէջ։ Յաջորդ տարին, ան Ռայխենպերկ վերադառնալով, դպրոց կը շարունակէ իր նախակրթական ուսումը՝ մինչեւ 1916։
Հոկտեմբեր 1916-ին, Էմիլ կ'ընդունուի Վիեննայի համալսարանը՝ մասնագիտանալու համար մաթեմաթիկայի մէջ։ Գերազանց արդիւնքով ուսումը կ'աւարտէ ու կը հաստատուի Համպուրկ՝ Գերմանիա, ուր կը դասախօսէ եւ գիտական իր պրպտումները յառաջ կը տանի մինչեւ 1937 թուական։
1932-ին կ'ամուսնանայ Ռուսաստան ծնած հրէուհիի մը՝ Նաթաշա Ժասնիի (Natascha Jasny) հետ։ Նացիական հետապնդումներէ խոյս տալով՝ Էմիլ Արթին 1937-ին կ'ապաստանի Միացեալ Նահանգներ եւ շուտով կը ստանայ ամերիկեան քաղաքացիութիւն։
1938-ին դասախօսական պաշտօնի կը կոչուի Ինտիանայի, իսկ 1946-ին Փրինսթընի համալսարաններուն մէջ։ Ամերիկա Միացեալ Նահանգներու մէջ քսանամեայ իր պաշտօնավարութեան շրջանին էր, որ Էմիլ Արթին կը կատարէ իր յայտնագործումները եւ կը մշակէ իր տեսութիւնները, որոնք հանրահաշուի բնագաւառին մէջ մեծ հեղինակութիւն կ'ապահովեն իրեն։
1958-ին Էմիլ Արթինեան կը վերադառնայ Համպուրկ, ուր կը շարունակէ գիտական իր հետազօտութիւններն ու դասախօսական աշխատանքը մինչեւ 2 Դեկտեմբեր 1962՝ իր վախճանը։
This article uses material from the Wikipedia Արեւմտահայերէն article Էմիլ Արթին, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Արեւմտահայերէն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.