Jurist Jan Cyž: Serbski prawiznik, nakładnik, spisowaćel a Budyski krajny rada

Jan Cyž (němsce Johannes Ziesche; * 13. januara 1898 w Žuricach; † 21. septembra 1985 w Budyšinje) bě serbski jurist, spisowaćel, nakładnik a prěni krajny rada Budyskeho wokrjesa po Druhej swětowej wójnje.

Jan Cyž pochadźa ze swójby Žuričanskeho žiwnosćerja z pjeć dźěćimi. Po zažnej smjerći nana w lěće 1904 wobdźěłowaše mać štyri lěta dołho sama žiwnosć. Po wopyće Budyskeje tachantskeje šule wot 1909 do 1911 a němskeho gymnazija na Praskej Małej stronje (1911–17) kaž tež wojerskej słužbje w Prěnjej swětowej wójnje studowaše wot 1921 do 1926 na Karlowej uniwersiće prawnistwo. W tutym předmjeće pozdźišo tež promowowaše. Wot 1926 do 1932 bě z nawodu Choćebuskeje wotnožki Serbskeje ludoweje banki. Dla swojeho dźěła a aktiwitow w serbskim narodnym hibanju bu 1933 krótkodobnje wot nacionalsocialistow zajaty. Wot 1934 hač do zakaza w lěće 1937 bě z wudawaćelom Serbskich Nowin. Za čas Druheje swětoweje wójny bu znowa wot Gestapo zajaty, móžeše pak při bombardowanju Drježdźan dnja 13. februara 1945 hromadźe z Janom Meškankom z jastwa ćeknyć.

 

Dnja 10. meje 1945 bu Domowina pod komisariskim předsydstwom Jana Cyža w Chrósćicach znowa załožena. Hišće w samsnym měsacu bu Cyž wot sowjetskeje komandantury za noweho krajneho rady Budyskeho wokrjesa wuzwoleny. W tymle zastojnstwje běše jemu móžno, hromadźe z wjednistwom Domowiny pod Pawołom Nedom Serbow na wažne pozicije we wokrjesu přinjesć a z tym natwar dwurěčneho šulstwa a zarjadnistwa po wójnje zmóžnjeć. Hač do měrca 1955 bě tež městopředsyda serbskeje narodneje organizacije.

W meji 1955 bu dla politiskich diferencow z wokrjesnym wjednistwom SED wotsadźeny – pječa njebě so raznje dosć za kolektiwizaciju zasadźał – a dźěłaše potom zaso jako wudawaćel serbskeho dźenika, kotryž nětko pod mjenom Nowa doba wuńdźe.

Jan Cyž bu na Hrodźišku w Smolerjec swójbnym rowje pochowany.

• Za wšědnym chlěbom. Žiwjenski wobraz serbskeho holana. Berlin: Volk und Wissen, 1957
• Mój sokoł. Wuběrk basnjow a prozy. Budyšin: LND, 1962
• Jan Arnošt Smoler. Wobrys jeho žiwjenja a skutkowanja. Budyšin: LND, 1966
• Wojowanje wo wuswobodźenje Łužicy. Za čas wulkeje bitwy wo Berlin 1945. Budyšin: LND, 1975
• Ćernje na puću do swobody. Dopomnjenki wot nowembra 1944 do kónca meje 1945. Budyšin: LND, 1979
• Hdyž so młody na puć podaš. Dopomnjenki z časa dźěćatstwa a młodosće hač do apryla 1926. Budyšin: LND, 1983
• W tlamje ječibjela. Dopomnjenki na lěta 1926 do 1944. Budyšin: LND, 1984

• Jan Cyž – Literatura w katalogu Němskeje narodneje biblioteki (Datowa sadźba k Jan Cyž • PICA-datowa sadźba) (němsce) (němsce)
• Literatura wot a wo Jan Cyž w Serbskej bibliografiji (němsce)
• Literarny projekt 2007 – Serbski gymnazij Budyšin: Jan Cyž (hsb.)