अशोक

कूळ-तांबडो अशोकः (मराठी-लाल अशोक, जसवंत; हिंदी- संस्कृत आनी गुजराती- अशोक, अशुपालव ; कन्नड – अशुगे ; इंग्लीश- अशोक ट्री ; लॅटीन –सराका इंडिका. कूळ-लेग्युमिनोजी ). बाराय म्हयने पानां आशिल्लो हो सुंदर रूख श्रीलंका, ब्रह्मदेश, मलाया, बांगलादेश आनी भारत. (कोकण, गोंय, सह्याद्री, उत्तर कारवार, मध्य आनी उदेंत हिमालय) आदी वाठारांत दिश्टी पडटा. ताची उंचाय सुमार 6-9 मी.आसता. साल गडद तपकिरी वा पिगशीं. पानां पाखां भशेन एकसंघ, एका फाटल्यान एक आसून तांचे खाचींत ल्हान पालवें पान आसता. कंवळीं आसतना हीं पानां हुंबकळपी आनी तांबसार आसतात. दलां चकचकीत आनी 4-6 जोडयांनी येतात. डिसेंबर ते मे ह्या म्हयन्यांत पानांच्या खाचींत तांबडे तुरे येतात. ह्या तुऱ्यांक सुर्वेक हळडुवीशीं, उपरांत नारिंगी आनी तांबडी दिसपी फुलां येतात. फुलांचे देंठ, छंदा(bract) आनी धंदकां (bracteole)तांबडीं आसतात. ह्या फुलांक पाखळ्यो नाशिल्ल्यान फुलांचे सकयल आशिल्लो संवर्तच (calyx) तांचे काम करता. केसरदळां 7-8 आनी तीं फुलां भायर बागवल्लीं आसतात. तातूंतलो परागकोश जांभलो आसता. ह्या रुखाक गडद तपकिरी, चेपट्यो आनी तोंका आशिल्ल्यो सांगो येतात. तातूंत 4-8 चेपट्यो आनी लांब बियो आसतात. नव्या रुखाची लागवड बियां पसून जाता.

ह्या रुखाची साल स्तंभक (आकुंचन जावपाक मदत करपी) आसता. गर्भाशयाच्या दुखण्याचेर दुदांत ही साल उकडून दिल्यार ती गूणकारी आनी पुश्टिक थारता. फळां कुटून आनी उदकांत कालोवन रक्तातिसार, मूळव्याध आनी मोडशी (आमांश) हांचेर दितात. गोडेंमूत ह्या दुयेंसाचेर सुकिल्ली फुलां उपेगी पडटात. मुत्रविकाराचेर बियो उपेगी पडटात. ह्या रुखाचीं पानांय वखदी आसात.

पुराणकाळा सावन सोबितकाये खातीर ह्या रुखाची नामना आसा. हिंदू धर्मांत हो रुख पवित्र मानिल्लो आसून तो कामदेवाक अर्पण केला. गौतम बुध्दाचो जल्म अशोकाच्या रुखा पोंदा जाला अशी आख्यायिका आसा. रावणान सीतेक लंकेंत व्हरतकच तिका अशोक वनांत दवरिल्ली असें रामायणांत बरयल्लें आसा. अशोकषष्ठीच्या दिसा बायलो ह्या रुखाच्यो कळयो खातात. ह्या रुखाक दुखाचो नाश करपी आनी कल्परुख मानतात. एक दीस पार्वतीन शिवाक ह्या रुखाचें महात्मय विचारलें. तेन्ना शिवान सांगलें, “हो कल्परुख आसा. ताचे कडेन तुका जायतें माग. पार्वतीन रुखामुखार रावन एके चलयेची मागणी केली. तेन्ना तिका ती चली मेळ्ळी. पार्वतीन ते चलयेचें नांव अशोक-सुंदरी अशें नांव दवरलें आनी नहुषा कडेन लग्न जावपाचो तिका वर दिलो.

(मराठी- हिरवा अशोक, अशुपाल, आसुफल; हिंदी- देवदारु, देवदारी ; कन्नड- पुत्रजिवी ; इंग्लीश – इंडियन फर, मेस्ट ट्री ;लॅटीन- पॉलिअॅल्थिया लाँगिफोलिया. कूळ-अॅनोनेसी).एक व्हड, सुमार 15 मी. उंचायेचो, बाराय म्हयने पानां आशिल्लो रुख. मूळचो भारताचें दक्षिण तोंक आनी श्रीलंका ह्या वाठारांतलो हो मूळचो रुख. सद्या हो रुख भारतांत अॅनोनेसी).एक व्हड, सुमार 15 मी. उंचायेचो, बाराय म्हयने पानां आशिल्लो रुख. मूळचो भारताचें दक्षिण तोंक आनी श्रीलंका ह्या वाठारांतलो हो मूळचो रुख. सद्या हो रुख भारतांत सोबाये खातीर लायिल्लो दिश्टी पडटा. ह्या रुखांत जायत्या दुयेसांक आळाबंदा हाडपाचे गूण आशिल्ल्यान ताका पॉलिअॅल्थिया हें वंशवाचक नांव दिलां आनी ताका आशिल्ल्या लांब पानां खातीर ताका लाँगिफोलिया हे लॅटीन जातीवाचक नांव दिलां.

ह्या रुखाचीं पानां चिवट, अशीर, भाल्याभशेन, गुळगुळीत, चकचकीत, तांच्यो कडो ल्हारावरी आनी तोंक लांबट आसता. फेब्रुवारी ते मे ह्या म्हयन्यांत पानांच्या खाचींत 5-6 पाचव्या फुलांचे घोंस येतात. फलां 18x12 मिमी. सुर्वेक पांचवीं आनी उपरांत गडद जांभळी आसतात. हीं फळां ऑगस्ट ते सप्टेंबर ह्या म्हयन्यांत पिकतात. नव्या रुखांची लागवड बियांपसून जाता.

ह्या रुखाचें लाकूड हलकें पूण घट आशिल्ल्यान पेन्सिल, ढोलकी करपा खातीर ताचो वापर करतात. ह्या रुखाच्या साली पसून बरो धागो मेळटा. चीन देशांत ह्या लाकडाचो उपेग आगगाडयां खातीर करतात. पिरॅमिडाभशेन दिसपी आनी कांडाकडेन हुंबकळपी खांद्यो आशिल्ली अशोकाची आनीक एक जात (पॅड्यूला) हालींच्या दिसांत दिश्टी पडटा. हो रुख बागेंत सोबे खातीर लायतात.