Amérika Ñe'ẽnguéra Tee

Amérika ñe'ẽmbo'e asãi tuichaiteva'ekue oñepyrũ oñyñýi Kiritóval Kolõ ñeguahẽ guive ary 1492-pe, ojaitypógui upépe tetã ambuegua. Techapyrãrõ, ikatu ja'e Pindorama retãme ymaite oĩhague 1200 ñe'ẽ. Ko árape 170-ntema oĩ, hetave opahaguaichaitéma. Umi ñe'ẽ oñemohenda mbohapy Ñe'ẽ aty: Ameríndia, Na-déne ñe'ẽ ha Eskímo-aleutína

Ameríndia Ñe'ẽ aty ikatu ha'e iñasãivéva opa arapýpe, térã, oñembyeja'aojeýva hetave ñe'ẽ atýpe: 600 ñe'ẽ oñembyaty hetave 100 atýpegui. Ko asãi guasu mokõi mba'ére: ijyvy tuichaiterei, Ñembyamérika tuichakuére, Mbyteamérika ha avei oike tuicha Yvateamérika gotyo (ápe ndoikéi yvy oĩháme ambue mokõi Ñe'ẽ aty), ha umi mbya aty oĩva upe yvyguasúpe oñemoha'eñóre.

Yvyguasu yvate gotyo imbarete alonkíno aty, ñe'ẽnguéra techapyrãrõ arapaho, cherokii ha dakóta. Mbytepeve jajuhu uto-astéka aty kománche térã náua. Andes yvy gotyo jajuhu ava ñe'ẽ yvyguasúpe oñeñe'ẽvéva, kechuañe'ẽ – 10 sua rupi oñe'ẽva – avei aimarañe'ẽ ha mapuche. Tupi ha guarani ñe'ẽ ha'e ekuatorial-tukanoáno atygua. Mokõive ysyry Amasóna rembe'ýre oĩ atykuéra ge, páno, karíve, ko'ã ñe'ẽ oñe'ẽva ko árape mbovymíntema, techapyrã ñamoĩ madíha (ge), marúvo (pano) ha panáre (karíve).

Ñe'ẽ aty mokõiha, na-déne, iñasãiva Alaska ha Kanatã kuarahyreikére gotyo. Oĩmimi avei ñe'ẽ iha'eñóva, ko'ã ñe'ẽtýme oike atavaskáno aty, hendive naváho ha apáche, ambue ñe'ẽ pa'ũme.

Ipahápe, eskímo-aleutína Ñe'ẽ aty iñasãiva yvyguasu yvate gotyo, Alaska guive Kyoẽlándia meve. Eskímo aty ñe'ẽme oike inui ha júpiy.

Avañe'ẽ añomi ameríndia ñe'ẽ ipavẽva peteĩ tetã tuichakuére: Paraguái. Ambue ñe'ẽnguéra noñemopavẽi maraverã térã oĩnte ñe'ẽpavẽ ijyvy'imíva, ápe oike kechuañe'ẽ térã Perũ retãme aimarañe'ẽ. Mayma tetã Amerikagua oñemoñe'ẽpavẽ peteĩ térã heta ñe'ẽ oguerahava'ekue upe yvyguasúpe Europagua: karaiñe'ẽ, ingyaterrañe'ẽ, hyãsiañe'ẽ, poytugañe'ẽ ha holandañe'ẽ.

Ñembyamérika

Ñe'ẽnguéra aty (Ñembyamérika):

• Aravak ñe'ẽnguéra
• Karib ñe'ẽnguéra
• Chapakúra ñe'ẽnguéra
• Chibcha ñe'ẽnguéra
• Je ñe'ẽnguéra
• Páno ha Takána ñe'ẽnguéra
• Maku ñe'ẽnguéra
• Kéchua ñe'ẽnguéra
• Tukáno ñe'ẽnguéra
• Tupi ñe'ẽnguéra
• Arava ñe'ẽnguéra
• Aimára ñe'ẽ
• Barbakóa ñe'ẽnguéra
• Boróro ñe'ẽnguéra
• Kawapána ñe'ẽnguéra
• Kañar ha Puruha ñe'ẽnguéra
• Charrúa ñe'ẽnguéra
• Chipáya ha Uru ñe'ẽnguéra
• Choko ñe'ẽnguéra
• Cholon ñe'ẽnguéra
• Chon ñe'ẽnguéra
• Uaikuru ñe'ẽnguéra
• Uahíbo ñe'ẽnguéra
• Harákmbut ha Katukína ñe'ẽnguéra
• Uárpe ñe'ẽnguéra
• Javuti ñe'ẽnguéra
• Hirahára ñe'ẽnguéra
• Hívaro ñe'ẽnguéra
• Kamakã ñe'ẽnguéra
• Karaja ñe'ẽnguéra
• Kariri ñe'ẽnguéra
• Krenak ñe'ẽnguéra
• Lúle ha Viléla ñe'ẽnguéra
• Maskoi ñe'ẽnguéra
• Matáko ñe'ẽnguéra
• Mashakali ñe'ẽnguéra
• Moseten ñe'ẽnguéra
• Mura ñe'ẽnguéra
• Nambikuára ñe'ẽnguéra
• Kawáskar ñe'ẽnguéra
• Otomáko ñe'ẽnguéra
• Paes ñe'ẽnguéra
• Puri ñe'ẽnguéra
• Sáliva ñe'ẽnguéra
• Sechúra ha Katakao ñe'ẽnguéra
• Timote ñe'ẽnguéra
• Tikúna ha Yuri ñe'ẽnguéra
• Tinígua ñe'ẽnguéra
• Iágua ñe'ẽnguéra
• Uitóto ñe'ẽnguéra
• Yanomámo ñe'ẽnguéra
• Samúko ñe'ẽnguéra
• Sáparo ñe'ẽnguéra
• Aikanã ñe'ẽ
• Andaki ñe'ẽ
• Andóke ñe'ẽ
• Kúnsa ñe'ẽ
• Auake ñe'ẽ
• Baenã ñe'ẽ
• Betoi ñe'ẽ
• Kamsa ñe'ẽ
• Kandóshi ñe'ẽ
• Kanichána ñe'ẽ
• Kayuváva ñe'ẽ
• Chikitáno ñe'ẽ
• Chono ñe'ẽ
• Kofan ñe'ẽ
• Kulle ñe'ẽ
• Gaméla ñe'ẽ
• Guachi ñe'ẽ
• Guato ñe'ẽ
• Iránche ñe'ẽ
• Itonáma ñe'ẽ
• Jeiko ñe'ẽ
• Joti ñe'ẽ
• Kaliána ñe'ẽ
• Kapishána ñe'ẽ
• Koaya ñe'ẽ
• Maku ñe'ẽ
• Mapudúngu ñe'ẽ
• Matanaui ñe'ẽ
• Mochíka ñe'ẽ
• Movíma ñe'ẽ
• Munichi ñe'ẽ
• Natu ñe'ẽ
• Ofaye ñe'ẽ
• Omuráno ñe'ẽ
• Oti ñe'ẽ
• Pankararu ñe'ẽ
• Paiagua ñe'ẽ
• Pukína ñe'ẽ
• Rikbáktsa ñe'ẽ
• Sabéla ñe'ẽ
• Tarúma ñe'ẽ
• Taushíro ñe'ẽ
• Tekiráka ñe'ẽ
• Trumai ñe'ẽ
• Tusha ñe'ẽ
• Urarína ñe'ẽ
• Atikum ñe'ẽ
• Guarao ñe'ẽ
• Shoko ñe'ẽ
• Shukuru ñe'ẽ
• Iágan ñe'ẽ
• Iarúro ñe'ẽ
• Iate ñe'ẽ
• Iurakare ñe'ẽ
• Iurumangui ñe'ẽ
• Bóra ñe'ẽnguéra
• Esmerálda ñe'ẽ
• Guámo ñe'ẽ
• Léko ñe'ẽ
• Múre ñe'ẽ
• Puináve ñe'ẽ

• Aravak ñe'ẽte'ypy
• Karib ñe'ẽte'ypy
• Chapakúra ñe'ẽte'ypy
• Nambikuára ñe'ẽte'ypy
• Tupi ñe'ẽte'ypy
• Tukáno ñe'ẽte'ypy
• Takána ñe'ẽte'ypy
• Sáparo ñe'ẽte'ypy