Ha'e ñe'ẽ omoteĩ ha otekome'ẽva terópe.
Techapyrã:
marangatu | ||
teroja | tero | teroja |
moteĩva | tekome'ẽva | |
techaukarã |
Ha'ehína umi teroja otekome'ẽ térã otekochaukáva terópe.
Techapyrã:
Ñe'ẽjoajukatúpe (sintaxis), ko'ã teroja tekome'ẽvagui oiko moĩmbaha tekome'ẽva.
Techapyrã:
Ha’ehína umi teroja omoteĩva teró-pe. Ohechauka, oñemomba'e térã oipapakuaáva terópe. Ñe'ẽjoajukatúpe ko'ã teroja moteĩvagui oiko moĩmbaha moteĩva. Teroja moteĩva oñemohendajey kóicha:
2.2.1. Teroja moteĩva techaukarã: Ko’ãva -héra he’iháicha- ohechauka tero oñemohenda agui térã oñemohenda mombyrevérõ. Oñemohendajey hikuái kóicha:
2.2.1.1. Teroja Moteĩva Techaukarã Tovakegua
Papytei | Papyeta | Techapyrä: |
Ko | Ko'ã | Ko apyka |
Pe | ã | Amo mesa |
Amo | Umi | Pe jagua |
à mbarakaja |
2.2.1.2. Teroja Moteĩva Techaukarã Tovake'ỹgua
Papyteĩ | Papyeta |
Upe | Umi |
Ako | |
Aipo | |
Ku |
Techapyra:
2.2.2. Teroja moteĩva mba'éva: Ha'ehína umi teroja oñemom-ba'éva teróre. Guaraníme, ojepuru ñe'ẽpehẽtai mboyvegua -teroja rekovia- ojehechauka hagua ava mbohapyha mba'e. Ko'ãva ñambopapyeta hagua ñambojoajúva'erã teróre ñe'ẽpehẽtai "kuéra” (tero juruguávare) ha "nguéra" (tero tĩguá-vare).
Techapyrã:
Papyteĩ | Papyeta | ||||
Che | Ñande/Ñane | Ore | Nde | Pende/Pene |
H, Ij, Iñ, i, hi' H, Ij, Iñ, i, hi' + tero + kuéra (nguéra)
Ava mbohapyha mba'éva ñe'ẽpehẽtai (Índices de posesión de tercera persona) "H" puru: Kóva ojepuruva’erã umi tero oñepyrũva taipu "T" térã "O"-pe; ja'eporãsérõ, ojepuruva'erã tero ijysaja'apýva ndive (T-O /R/H).
Techapyrã:
Che | roga | Che resa | Che retyma | Che rañykã | Che rova |
Nde | róga | Nde resa | Ne retyma | Ne rañykã | Nde rova |
hóga | hesa | hetyma | hañykã | hova |
"IJ” puru: Kóva katu oñembojoajuva'erã umi tero juruguá-re, oñepyrũva pu'aépe ha imuanduhéva ipu'ae pahápe.
Techapyrã:
Che ao | Che apyka |
Nde ao | Nde apyka |
ijao | Ijapyka |
"IÑ" puru: Kóva oñembojoajuva'erã umi tero tĩguáre, avei oñepyrũva pu'aépe ha katu imuanduhéva ipu'ae pahápe.
Techapyrã:
Che akã|| Che andai Ne akã|| Ne andai Iñakã||Iñandai"I" puru: Kóva ojepuruva’erã umi tero oñepyrũva ambue pundiépe, ndaha'éiva “T”; ja'eporãsérõ, ndaha'éiva tero ysaja'apýva.
Techapyrã:
Che jagua | Che mbarakaja | Che kuatia |
Nde jagua | Ne mbarakaja | Nde kuatia |
Ijagua | Imbarakaja | Ikuatia |
"HI" puru: Kóva katu ojepuruva'erã umi tero oñepyrũva pu'aépe. Ko pu'ae ñepyrũmby imuanduva'erã.
Techapyrã:
Che ára | Che áva |
Nde ára | Nde áva |
Hi'ára | Hi'áva |
2.2.3. Teroja Moteĩva Papýva: Ha'e umi ohechaukáva tero retakue; ja'eporãsérõ, oipapa terópe. Oñemohendajey kóicha:
2.2.3.1. Teroja Moteĩva Papapy Papýva. Ha'e umi teroja akóinte jaipurúva jepi jaipapa hagua opaite mba'e.
Techapyrã:
peteĩ - mokõi - mbohapy - irundy | Mokõi ryguasu |
Irundy apyka |
2.2.3.2. Teroja Moteĩva Papapy Papyháva. Ko'ãva oñemoheñói ñambojoapývo ñe'ẽpehẽtai “ha” papapy papývare
Techapyrã:
Mbo'esyry peteĩha
Óga mokõiha iporãve
Apyka mbohapyha chemba'e
Kóva ha'e kuatia poha
2.2.4. Teroja moteĩva kuaa'ỹva: Ha'ehína omombe'úva tero retakue, ága katu nomohesakãporãiva mboýetépa upe tero reta-kue. Upeguivoi ou upe héra: kuaa'ỹva.
Techapyrã:
3.1.1. Umi teroja moteĩvape (techaukarã, mba'éva, pa-papýva ha kuaa'ỹva) jajuhukuaa papyteĩ ha papyeta. Péicha:
Papyteĩme | Papyetápe |
(ko-pe-amo) / | (ko'ã-ã-umi) / |
(che-nde-ne) / | (che-nde-ne + kuéra /nguéra) / |
(peteĩ-peteĩha) / | (mokõi-mbohapy-irundyha) / (heta-mayma) / |
Techapyrã:
Ko karai / | Ko'ã karai / |
Che róga / | che rogakuéra / |
Peteĩ kavaju / | Mbohapy óga / |
Heta yvoty / |
3.1.2. Ága katu, teroja tekome'ẽva ndaipapapýi Techapyrã:
Jahechakuaaháicha, “Pe karai” oĩ papyteĩme ha “Umi ka-rai” oĩ papyetápe; ága katu, teroja tekome'ẽva "marangatu", mokõivévape, naiñambuéi. Upévare, ja'ekuaa teroja tekome'éva ndaipapapyiha.
Teroja moteĩva (techaukarã, mba'éva, papapýva ha kuaa'ỹva) ha teroja tekome'ẽva, naimeñái hikuái.
Techapyrã:
Jahechakuaaháicha, teroja moteĩva techaukarã “Umi”, ha teroja tekome'ẽva “marangatu” naiñambuéi mokõive techa-pyrãme; jepémo upéicha, mokõive tero “karai” ha “kuñakarai” ojoavy hikuái imeñáme. Peteĩva ikuimba’e meña ha ambuéva katu ikuña meña.
3.3.1. Teroja tekome’ẽva rehe ñambojoapykuaa umi ñe'ẽpehẽtai kokatuguigua. Péicha:
3.3.2. Péicha avei ja’ekuaa teroja moteĩva papapýva ha kuaa'ỹvape ohupytyha avei kokatu ñe'ẽpehẽtai.
Techapyrã:
Teroja jepuru:
Teroja ha'e ñe'ê omoirûva terópe ha heíva mba'éichapa térã moõ pevépa oguahê. Heta teroja oî, ha katu jaguereko haguã umíva ñande resa renondépe, jajesarekomíta ko kuaapy angáre.
Teroja
Techapyrã
Mitã porã
Jagua hû
Mesa apu'a
Mokõi, irundy, peteîha
Heta, mbovy, ambue, oimeraê.
Ñambaapo kyreÿme
1- Ñamoñe'ê ã ñe'êjoaju ha upéi ñaguenohê teroja jajuhúva guive ha jae mba'éichaguapa.
1- Pe mitakuña guasu osapukái che kyvýpe.
2- Ore taita ogueru oréve mymba porãita.
3- Umi karai katupyry ombaapo hetaiterei.
4- Peteî mesa pyahu ajuhu nde rógape.
5- Oimeraê karia y marangatu ikatu opyta.
6- Amo mesa kya ndoipotái avave
TERO:
Néi ñañepyrû jaikuaa guaraní ñe’ênguéra jepuru, ikatuhaguãicha ñandekatupyryve guaraní ñe’ê ha jehaípe. Ko árape jaikuaáta ha ñamba’apota tero rehe.
Tero - Sustantivo: Ha’e ñe’ẽ ombohérava ava, mymba, ka’avo térã mba’e.
Techapyrã: Kame - óga – mbarakaja, manduvi.
Tero ñemohenda
a. Iñe’ẽpu’andu rupi (por su fonética)
* Tero tîgua (sustantivos nasales): Ha’e umi tero oguerekóva pu’ae tĩgua (ã - ẽ - ĩ - õ - ũ – ỹ), térã pundie tĩgua (g - m - mb - n - nd - ng - nt – ñ) ipype.
Techapyrã: mandyju / petỹ / tañykã / tetyma.
* Tero jurugua (sustantivos orales): Há’e umi tero oguerekóva pu’ae jurugua (a - e- i - o - u – y), térã pundie jurugua (ch - g - h - j - k - l - p - r - rr - s - t - v - puso) ipype."
ã.Tero ipysokue rupi (por su extensión)
*Teratee (sustantivos propios): ha'e umi téra teete oñeme'êva ava, mymba, ka'avo terã mba'épe.
Techapyrã: Kalo, ysyry Paraguay.
*Terotee'ýva (sustantivos comunes): ha'e umi téra oñeme'êva ava, mymba, ka'avo terã mba'e aty ojojoguaguáva terã ojueheguáva ha ojojaveguávape.
Techapyrã: kuarahy, guyra, vaka.
This article uses material from the Wikipedia Avañe'ẽ article Teroja Guaraníme, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Kuatia retepy ojeguereko CC BY-SA 4.0 guýpe, ndaha'éiramo oje'éva ambue mba'e. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Avañe'ẽ (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.