Ròn Cumanta

Ròn cumanta
Rangachadh saidheansail
Rìoghachd	Animalia
Fìleam	Chordata
Clas	Mammalia
Òrdugh	Carnivora
Gèineas	Phocidae
Spèiseas	P. vitulina
Ainm saidheansail
Phoca vitulina Linnaeus, 1758

Canar ròn calaidh ris cuideachd, ged nach eil iad rim faicinn cho tric ann an calaidhean mar a tha an ròn glas. Tha an ròn cumanta aithnichte mar ròn-mulbhach cuideachd ann an Gàidhlig no rasmhaol. Channadh "tang fish" ris ann an Sealtainn air sgàth 's gun bheil iad rim faicinn am measg an "tang" (feamainn).

Tha an t-ainm saidheansail Phoca vitulina a' ciallachadh "laogh sultmhor". Tha am facal phoca a' tighinn bhon fhacal Ghreugach "phoce" (sultmhor) a thàinig bhon fhacal Sanskrit "spha" (reamhar). Tha am facal Laideann "vitulus" a' ciallachadh laogh.

Chan eil e furasta eadar-dhealachadh a dhèanamh eadar ròn cumanta is ròn glas, gu h-àraidh ma bhios iad anns an uisge. 'S e meud nan inbheach, pàtran a' chòta is cumadh a' chinn na prìomh fheartan a tha gan dealachadh bho chèile.

Tha ròin chumanta nas lugha na ròin ghlasa. Mar as trice tha an ròn glas fireann mu 1.85 meters (6.1 ft) a dh'fhaid agus faodaidh 55 to 168 kg (120 to 370 lb) de chuideam a bhith ann an ròin fhireann air fàs. Chan eil an tè bhoireann a bhith cus nas lugha na an fheadhainn fhireann. Tha còta ròin chumanta air a bhreacadh le tòrr spotan beaga a tha e gu math cunbhalach air feadh a' chuirp gu lèir. Tha dath a' chòta ag atharrachadh air feadh na bliadhna. Aig àm breith tha cota dorcha aig na cuileanan a tha caran coltach ris a' chota ma bhios iad bliadhna a dh'aois. Tron bhliadhna bidh an còta ag atharrachadh bho bhàn-dhonn ro àm mus cuir iad am bian gu dorch gual-ghlas àn dèidh sin.

Tha sùilean mòra aca a tha barrachd air aghaidh a' chinn agus nas fhaisge air gob na sròine. Leis a' mhaoil chas àird agus an t-sròn ghoirid tha cumadh a' chinn caran coltach mar cù no cù-eunaich. Tha na cuinnleanan aca suidhichte ann an cumadh-V.

 

Chìthear ròin chumanta anns an Cuan a Tuath agus anns a' Chuan Sèimh, far a bheil e a' fuireach air cladaichean le oitirean-gainmhich far a bheil iad dìonta an aghaidh nàimhdean. Uaireannan tha iad a' fuireach air costa le creagan sàbhailte.

Thathar den bheachd gu bheil mu 500.000 ròn ann air feadh an t-saoghail, le gu bith 90.000 dhiubh a bhith beò air na costachan Eòrpach. Tha 35% dhiubh rin lorg anns an Rìoghachd Aonaichte agus 83% dhiubh ann an Alba.