Arcaibh: Roinn-dùthcha na h-Alba

 

Cha robh na h-eileanan seo fo riaghladh Albannach ro 1471, nuair a thugadh iad (còmhla le Sealtainn) le Rìgh Lochlainn do Rìgh na h-Alba, mar eàrlas airson tochradh a nighinn na b' urrainn ga phàigheadh. Cha do phàigh Rìgh Lochlainn an tochradh fhathast agus tha Arcaibh an-diugh measaichte a bhith Albannach. Cha robh a' Ghàidhlig a-riamh aig na h-Arcaich. B' e Nòrnais an cànan a bha aca, nòs de sheann Lochlannais a mhair gu ruige na 18mh linn. Bha rìoghachd Chruithneach ann mus dàinig na Lochlannaich. 'S e Bàgh na h-Eaglaise am prìomh-bhaile ann, far a bheil àrd-eaglais Naomh Mhànais.

Còmhla ri Sealtainn, canar cuid "na h-Eileanan a Tuath" ri Arcaibh.

Bha inbhe siorramachd aig Arcaibh gu ruige 1974, suidheachadh nach do dh'atharraich gu mòr fon Local Government Scotland Act, a chuir às do na seann Chomhairlean Shiorramachd agus a' stèidhich comhairlean roinneil agus sgìreil nan àite. Is ann mar sin a chaidh Comhairle Arcaibh a chruthachadh an 1974, ùghdarras ionadail aonaichte, mar a tha aig Innse Gall agus Sealtainn bho sin a-mach.

Eu-coltach ri Sealtainn, nas fhaide tuath, cha dug gnìomhachas ola a' Chuain Ghearmailtich buaidh mhòr air Arcaibh. Tha na h-eileanan seo ìosail agus tha an talamh math, is e àiteachas aig inbhe tuathanasachd, (inbhe nas beartaich na croitearachd) a tha na bun-stèidh den eaconomaidh. Is ann mar sin nach e siorramachd croitearachd a bha an Arcaibh a-riamh.

Ged nach robh Gàidhlig dualchasach dha na h-eileanan, cleachdar ainmean sa Ghàidhlig airson àiteachan ann an Arcaibh bho àm gu àm.

• Rugadh an sgrìobhadair is eadar-theangaiche Edwin Muir air eilean Wyre, Arcaibh 15 an Cèitean 1887.
• Rugadh an sgrìobhadair George Mackay Brown ann an Sromnis 17 an Dàmhair 1921 agus chaochail e 13 an Giblean 1996.

• Sealtainn
• Nòrnais
• Siorrachdan traidiseanta na h-Alba

• “Cridhe Linn Ùr na Cloiche ann an Arcaibh”. Àrainneachd Eachdraidheil Alba. Air a thogail 4mh dhen Fhaoilleach 2023 (PDF).

Eileanan ann an Arcaibh

 

Le daoine

Mòr-thìr • Auskerry • Bheastraigh • Burray • Egilsay • Flotta • Gairsay • Graemsay • Holm of Grimbister • Hòigh • Iadaigh • Inner Holm • Papa Westray • Raghnallsaigh • Rinneansaigh • Romhsaigh • Sanndaigh • Siapansaigh • South Walls • Stronsaigh

Gun dhaoine

Brough of Birsay • Calf of Flotta • Cava • Colbh Iadaigh • Copinsay • Corn Holm • Damsay • Eynhallow • Fara • Faray • Glims Holm • Helliar Holm • Holm of Faray • Holm of Huip • Holm of Papa • Holm of Scockness • Hunda • Kili Holm • Lamb Holm • Linga Holm • Muckle Green Holm • Muckle Skerry • Papa Stronsay • Pentland Skerries • Rusk Holm • Rysa Little • Sweyn Holm • Switha • Swona • Sùla-Stac • Sùlaisgeir • Wyre