Breandán Ó Beacháin: File, gearrscéalaí, úrscéalaí, agus drámadóir Éireannach

Breandán Ó Beacháin

Beathaisnéis
Breith	9 Feabhra 1923 Baile Átha Cliath, Éire
Bás	20 Márta 1964 41 bliana d'aois Baile Átha Cliath, Éire
Siocair bháis	Bás nádúrtha (Diaibéiteas)
Áit adhlactha	Reilig Ghlas Naíon
Faisnéis phearsanta
Scoil a d'fhreastail sé/sí	Institiúid Teicneolaíochta Bhaile Átha Cliath
Gníomhaíocht
Réimse oibre	Drámaíocht, litríocht agus filíocht
Gairm	scríbhneoir, cumadóir amhrán, iriseoir, file, drámadóir
Teangacha	Béarla agus an Ghaeilge
Saothar
Saothar suntasach The Quare Fellow The Hostage (1958) Borstal Boy
Eile
Céile	Beatrice Behan
Athair	Stephen Behan  agus Kathleen Behan
Siblín	Brian Behan agus Doiminic Ó Beacháin
Ciontaíodh i	iarracht ar dhúnmharú

Rugadh i mBaile Átha Cliath é sa bhliain 1923. Bhí sé ina phéintéir tithe agus é óg. Bhí baint aige leis an IRA óna óige agus gabhadh i Sasana é le linn feachtais bhuamála ag tús an Dara Cogadh Domhanda.

Chaith sé cúpla bliain i ngéibheann ina dhiaidh sin, i Sasana is in Éirinn. Bhain sé ardchlú amach dó féin leis an dráma Quare Fellow agus ina dhiaidh sin leis an dráma 'The Hostage', bunaithe ar 'An Giall', a céad-scríobhadh i nGaeilge. Bhí clú idirnáisiúnta air ina dhiaidh sin. Chum sé filíocht agus aistí, i mBéarla is i nGaeilge. Bhí aithne air mar ragairne is bhí sé le feiscint i dtithe tábhairne timpeall Bhaile Átha Cliath le leithéidí Patrick Kavanagh, ach scar siad óna chéile ansin.

Rugadh Breandán Ó Beacháin i lár chathair Bhaile Átha Cliath ar an 9 Feabhra 1923. Bhí cónaí ar an teaghlach i dteach a sheanmháthar, bean a raibh roinnt tithe aici sa cheantar.

 

Ba d'aicme an lucht oibre iad agus bhí a athair ina phéintéir tí. Bhí an-dúil sa léann acu, áfach, agus ba ghnách leis an athair scéalta clasaiceacha Béarla a léamh dá chlann ag am luí. Thógadh an mháthair a clann ar thurasanna litríochta ar fud na cathrach. Ba dheirfiúr í le Peadar Ó Céarnaigh, a chum Amhrán na bhFiann, agus ba chara pearsanta le Mícheál Ó Coileáin í.

D'fhág Breandán an scoil agus é trí bliana déag agus lean sé lorg a athar sa phéintéireacht.

 

I 1937 bhog an teaghlach amach chun cónaí i scéim nua tithíochta de chuid an údaráis áitiúil i gCromghlinn, bruachbhaile de Bhaile Átha Cliath. Chuaigh Breandán isteach i bhFianna Éireann, eagraíocht aos óg an IRA agus foilsíodh filíocht agus prós dá chuid den chéad uair in iris na heagraíochta sin Fianna: the Voice of Young Ireland. Gabhadh Ó Beacháin i Learpholl i 1939 agus ábhar pléasctha le haghaidh fheachtas buamála an IRA ina sheilbh aige. Gearradh trí bliana i scoil cheartúcháin air agus níor fhill sé ar Éirinn go dtí 1941. Gearradh téarma príosúin ceithre bliana déag air i 1942 ar chúis go ndearna sé iarracht beirt bhleachtairí a dhúnmharú i mBaile Átha Cliath. I bPríosún Mhuinseo a bhí sé ar dtús ach aistríodh go campa géibhinn an Churraigh é níos déanaí. Ligeadh saor i 1946 é nuair a cuireadh pardún ginearálta do phríosúnaigh phoblachtacha i bhfeidhm. Chaith sé seal i bpríosún i Manchain i 1947 de bharr iarracht a dhéanamh comrádaí poblachtach leis a shaoradh ó phríosún.

 

D'imir a tharla dó sa phríosún an-tionchar ar scríbhneoireacht Uí Bheacháin. Scríobh sé a chéad dráma, The Landlady, i Muinseo agus thosaigh sé ag scríobh gearrscéalta agus próis eile ann freisin. Cuireadh cuid dá shaothar i gcló in The Bell príomhiris litríochta na hÉireann na linne sin. D'fhoghlaim sé Gaeilge sa phríosún agus, tar éis dó bheith scaoilte saor i 1946, chaith sé tamall i nGaeltachtaí na Gaillimhe agus Chiarraí, áit ar thosaigh sé ag scríobh filíochta i nGaeilge. Faoi thús na gcaogaidí bhí sé in ann teacht i dtír ar a scríbhneoireacht don raidió agus do na nuachtáin agus bhí cáil bainte amach aige mar fhear barrúil ar shráideanna Bhaile Átha Cliath agus i measc lucht litríochta.

Tháinig ardú mór ar a cháil i 1954 nuair a léiríodh dráma leis, The Quare Fella (béarlagair príosúin ar ‘duine daortha chun báis’), sa Pike Theatre i mBaile Átha Cliath. Mhair sé ar stáitse ar feadh sé mhí. I 1956 léiríodh sa West End i Londain agus ar Broadway i Nua-Eabhrac é agus bhain an Beachánach clú idirnáisiúnta amach dá bharr. I 1958 léiríodh dráma beag Gaeilge leis, An Giall (tháinig an leagan Béarla 'The Hostage' níos déanaí sa bhliain), in amharclann an Damer agus foilsíodh a úrscéal dírbheathaisnéise Borstal Boy. Bhí Breandán Ó Beacháin anois ar dhuine de phríomhscríbhneoirí Éireannacha na linne. I measc shaothair eile Uí Bheacháin tá dráma, Richard’s Cork Leg, agus roinnt drámaí don raidió chomh maith le roinnt leabhar. Chum sé dhá amhrán chlúiteacha freisin, The Auld Triangle agus The Captains and the Kings.

 

Ba chainteoir Gaeilge díograiseach é an Beachánach agus scríobh sé roinnt dá shaothar i nGaeilge i dtús ama. Fuair sé airgead ó Sháirséal agus Dill chun snas a chur ar a chuid Gaeilge in Árainn agus chun scéal an Borstal Boy a scríobh i nGaeilge i gcéaduair ach loic sé ar orthu. Is i mBéarla mar Borstal Boy a foilsíodh an saothar sa deireadh sa bhliain 1958.

D'ól Breandán Ó Beacháin go trom ar feadh na mblianta. Bualadh tinn é le diaibéiteas go luath sna seascaidí. Ina dhiaidh sin, ba mhinic é ar meisce go poiblí, ar an stáitse agus fiú ar teilifís i 1956. Bhí gach leabhar dá chuid a foilsíodh tar éis 1957 bunaithe ar thaifeadadh a rinneadh leis, nó a scríobhadh i bhfad roimhe sin iad.

Fuair sé bás in Ospidéal na Mí, Baile Átha Cliath i 1964 agus é bliain is daichead, agus cuireadh i Reilig Ghlas Naíon é.

 

Drámaí

• The Quare Fellow (1954)
• An Giall (1958), (dráma le gníomh amháin)
  • Scríobh sé as Gaeilge é, agus d'aistrigh sé é go mBéarla, (The Hostage) ach é a bheith i bhfad níos faide.
• Richard's Cork Leg (1972)
• Moving Out (dráma le gníomh amháin)
• A Garden Party (dráma le gníomh amháin)
• The Big House 1957 (dráma le gníomh amháin)

Leabhair

• Borstal Boy (1958)
• Brendan Behan's Island (1962)
• Hold Your Hour and Have Another (1963)
• Brendan Behan's New York (1964)
• Confessions of an Irish Rebel (1965)

Amhráin

• The Auld Triangle
• The Captain and the Kings
• Streams of Whiskey (The Pogues)

Beathaisnéis

• My Brother Brendan le Dominic Behan
• Brendan Behan le Ulick O'Connor 1970
• The Brothers Behan le Brian Behan
• With Brendan Behan le Peter Arthurs
• Brendan Behan A life le Michael O'Sullivan 1997

• An Giall
• Ráitis Cháiliúla de chuid Bhreandáin Uí Bheacháin