غائله آذربایجان
غائلهٔ آذربایجان که در منابع غربی بحران سال ۱۹۴۶ ایران نامیده شده، اشاره به رویدادهایی دارد که در میان سال‌های ۱۳۲۵ و ۱۳۲۶ خورشیدی در ایران پیش آمد و منجر به تشکیل و سرنگونی حکومت خودمختار آذربایجان و جمهوری مهاباد شد.
این بحران یکی از نخستین بحران‌های پس از جنگ جهانی دوم بود.
| غائلهٔ آذربایجان | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخشی از پیامدهای جنگ جهانی دوم، جنگ سرد و منازعه احزاب کرد با دولت ایران | |||||||
 تانک ارتش شاهنشاهی رهسپار آذربایجان برای مبارزه با حزب دموکرات | |||||||
| |||||||
| طرف‌های درگیر | |||||||
 شاهنشاهی ایرانپشتیبانی:  ایالات متحده آمریکا بریتانیا |  جمهوری مهاباد حکومت خودمختار آذربایجانپشتیبانی: اتحاد جماهیر شوروی | ||||||
| فرماندهان و رهبران | |||||||
| محمدرضاشاه پهلوی احمد قوام علی رزم آرا |
 صلاح‌الدین کاظم‌اف میرجعفر باقرف | ||||||
| قوا | |||||||
| ارتش شاهنشاهی ایران | شبه نظامیان آذربایجانی
| ||||||
| تلفات و خسارات | |||||||
| نامعلوم | نامعلوم | ||||||
| در مجموع: ۲٬۰۰۰ کشته | |||||||
در پایان جنگ جهانی دوم قرار بر این بود که پس از تسلیم آلمان اشغال ایران توسط شوروی و بریتانیا پایان پذیرد ولی در عمل شوروی ارتش سرخ را از شمال ایران خارج نکرد و دست به تشکیل حکومت خلق آذربایجان و جمهوری مهاباد زد.
قوام السلطنه، نخست‌وزیر وقت ایران به کمک آمریکایی‌ها عملاً دست به فریب استالین زد و با پیش کشیدن امتیاز نفت شمال که به قرارداد قوام-سادچیکف معروف بود و همچنین همزمانی با فشار و تهدید آمریکا، شوروی از خاک ایران عقب نشست و هر دو حکومت با ورود ارتش شاهنشاهی ایران به سرعت سقوط کردند. بعد از خروج نیروهای شوروی از ایران قوام از نخست‌وزیری استعفا نمود و روس‌ها را از تمامی قول‌هایی که به ایشان داده بود بی‌نصیب گذاشت. این بحران از نخستین رخدادهای جنگ سرد به‌شمار می‌رود.
اقدام به تشکیل حرکت‌های تجزیه‌طلبانه در ایران
بر اساس اسنادِ محرمانه که پس از سقوط اتحادیهٔ جماهیر شوروی منتشر شدند، یکی از مهم‌ترین اسناد حزب کمونیست شوروی با برچسب «فوق العاده سرّی» در روز ششم ژوئیهٔ ۱۹۴۵ میلادی، برابر با پانزدهم تیر سال ۱۳۲۴ خورشیدی، در کمیتهٔ مرکزی این حزب برای ایجاد جنبش‌های تجزیه‌طلبانه در آذربایجان ایران و جنوب دریای خزر تصویب شد. همهٔ این اسناد امضای استالین را داشت و او مستقیماً در این موضوع نقش داشته است. در این سند آشکارا گفته شده که برای توسعهٔ حرکت تجزیه‌طلبانه در آذربایجان، حزبی ملی تشکیل شود و به باقروف، تیمور قلی‌اوف و میرزا ابراهیموف وزیر فرهنگ آذربایجان شوروی سپرده شده بود که اقدام‌های لازم در این زمینه را انجام دهند. در این سند حتی نام حزب نیز، یعنی «فرقهٔ دموکرات آذربایجان» پیشنهاد و ذکر شده‌است. از این رو، در میانه تابستان سال ۱۳۲۴ خورشیدی، سران جمهوری آذربایجان به دستور شخص استالین ملزم شدند که خیلی زود دست به کار شوند و در ایران، کسانی را پیدا کنند تا برایشان حزبی با نام «فرقهٔ دموکرات آذربایجان» تأسیس کنند و جدایی‌طلبی را تبلیغ کنند. همچنین در بندی فرمان اقدامات برای جلب کُردهای شمال ایران جنبش جدایی‌طلبانه شده‌است.
جستارهای وابسته
منابع
پیوند به بیرون
This article uses material from the Wikipedia فارسی article غائله آذربایجان, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.