دودمان هان: دودمانی تاریخی در کشور چین

این دوره یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ چین بود و تا شورش دستار زردها و دوره سه امپراتوری ادامه پیدا کرد.

دودمان هان 漢朝 هان
۲۰۶ پ. م–۲۲۰ م
نقشه دودمان هان در زمان امپراتور وو   قلمروی اصلی دودمان هان   قلمروی دست نشانده
وضعیت	امپراتوری
پایتخت	چانگ آن (۲۰۶ پ.م. – ۹، ۱۹۰–۱۹۵ م) لوئویانگ (۲۵–۱۹۰ م. , ۱۹۶ م) شوچانگ (۱۹۶–۲۲۰ م)
زبان(های) رایج	ماندارین باستان
دین(ها)	تائوئیسم، کنفوسیانیسم، چینیسم
حکومت	پادشاهی مطلقه
امپراتور
• ۲۰۲–۱۹۵ پ.م.	امپراتور گائوزو (نخستین)
•	امپراتور شیان (واپسین)
صدراعظم
• ۲۰۶–۱۹۳ پ.م.	شیائو هه
• ۱۹۳–۱۹۰ پ.م.	سائو کن
• ۱۸۹–۱۹۲ م.	دونگ ژو
• ۲۰۸–۲۲۰ م.	سائو سائو
• ۲۲۰ م.	سائو پی
تاریخ
• تأسیس	۲۰۶ پ. م
• نبرد گای شیا؛ حکومت دودمان هان آغاز شد.	۲۰۲ پ.م.
• توقف حکومت هان؛ دودمان شین	۹ تا ۲۳
• تفویض قدرت به سائو وی	۲۲۰ م
مساحت
۵۰ پ. م در شرق	۶٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۲٬۳۰۰٬۰۰۰ مایل مربع)
جمعیت
• 2 CE	۵۷٬۶۷۱٬۴۰۰ نفر
واحد پول	سکه‌های بان لیانگ و سکه‌های وو ژو
پیشین پسین دودمان چین هجده پادشاهی سائو وی شو هان وو شرقی

اکثر مردم چین، اکنون خود را از قوم هان می‌دانند؛ به علت حکومت طولانی این سلسله این قومیت اکثریت مطلق را پیدا کرد.

هان غربی

هان غربی یا هان پیشین نیمهٔ نخست دورهٔ دودمان هان بود. نخستین دودمان امپراتوری در چین، دودمان چین (۲۲۱ تا ۲۰۷ پ. م) بود. دودمان چین تمام دولت‌های جنگ‌طلب چین را با غلبه بر آن‌ها متحد ساخت و حکومت یکپارچهٔ چین را به وجود آورد، اما دودمان چین پس از مرگ نخستین امپراتور آن، چین شی هوانگ ناپایدار و بی‌ثبات گشت.

ظرف چهار سال، قدرت دودمان چین با شورش‌های متعدد رو به زوال گذاشت. دو رهبر شورشی سابق، شیانگ یو (متوفای ۲۰۲ پ. م) از چو و لیو بانگ (متوفای ۱۹۵ پ. م) از هان با یکدیگر نزاع کردند؛ لیو بانگ در نبرد گایشیا (۲۰۲ پ. م) در آن‌هویی کنونی بر شیانگ یو غلبه کرد و امپراتور سراسر چین شد.

امپراتور گائوزو

گائوزو یا لیو بانگ، اولین امپراتور سلسلهٔ هان بود. او بر زیینگ، آخرین امپراتور سلسله چین، غلبه کرد و به پادشاهی رسید. سلسله‌ای که او تأسیس کرد، هان نام گرفت. در دوران او چین همچنان یکپارچه ماند. او همچنین آیین کنفوسیوس را، به عنوان آیین رسمی کشور، برگزید. گائوزو در سال ۱۹۵ پیش از میلاد، پس از هفت سال سلطنت، درگذشت.

دوران درگیری بر سر حکومت و دوره حکومت امپراتریس بیوه لو به عنوان نایب السلطنه

پس از مرگ گائوزو، پسرش، لیو یینگ با حمایت مادرش امپراتریس لو به سلطنت رسید و نام امپراتور هوی را برای خود انتخاب کرد ولی عمرش وفا نکرد و در ۲۲ سالگی درگذشت؛ در این عمر کوتاه هم قدرت هیچ وقت در دست او نبود بلکه در دست مادرش امپراتریس لو بود. پس از مرگ او پسرش لیو گونگ با نام امپراتور کیان‌شائو هان در ۵ سالگی با فرمان مادربزرگ قدرتمندش امپراتریس بیوه اعظم لو به سلطنت رسید. هر چند او هرگز اعمال قدرت نداشت و در حقیقت به تخت نرسید زیرا امپراتریس بیوه لو اول او را حبس خانگی کرد و بعد او را به‌طور غیر مستقیم امپراتور خواند. او پس از ۴ سال که اسماً امپراتور بود به دستور مادربزرگ خود از حکومت برکنار و برادرش لیو هونگ را با نام امپراتور هئوشائو هان بر تخت نشاندند. هر چند او هم هرگز امپراتور نبود و او را هم پس از ۴ سال از حکومت برکنار کردند. پس از امپراتور هئوشائو پسر چهارم گائوزو با نام امپراتور ون بر تخت نشانده شد. در این مدت ۱۵ ساله حکومت واقعی در دست امپراتریس لو بود و به‌جای امپراتوران دست نشانده حکومت کرد مخصوصاً نوه‌های خود امپراتور کیان‌شائو هان و امپراتور هئوشائو هان که هرگز امپراتور نبودن و همیشه حبس خانگی در بیرون از پایتخت بودند به همین خاطر امپراتریس لو بر حق خود به‌طور رسمی حکومت کرد.

امپراتور وو هان

در سال ۱۴۱ پیش از میلاد، نتیجه ون دی بر تخت سلطنت نشست و به نام امپراتور وو دی یکی از ارجمندترین فرمانروایان چین شد. او با قبایل کوچگر ساکن مرزها جنگید و آنان را شکست داد. سپس راه ابریشم را به وجود آورد. اقدامات او، هان را به اوج قدرت و عظمت رساند.

پس از امپراتور وو

وو دی صاحب فرزندانی از دو ملکه بود. هنگامی که وو دی درگذشت، صدراعظمش هوئوگوانگ نایب السلطنه لیوفو-لینگ پسر وو دی شد. لیوفو-لینگ، که امپراتور ژائودی نام گرفت، مدت زیادی حکومت نکرد و در ۲۲ سالگی درگذشت. امپراتور بعدی کم‌تر از یک ماه دوام آورد و به سبب ناشایستگی برکنار شد. پس از او نوبت به شوان دی، نواده یکی از ملکه‌های وو دی رسیدو شوان دی هجده ساله بود که امپراتور شد و تا آن زمان یک همسر و پسر داشت. شوان دی ۲۵ سال با لیاقت بر امپراتوری فرمانروایی کرد. پسرش، یوان دی، در اقدامات خود ناموفق ماند و پس از درگذشتش در ۳۳ پیش از میلاد، کشمکش بر سر جانشینی سلطنت دوباره آغاز گشت. در این میان، وانگ مانگ، وزیر مقتدر دربار سلطنتی، در سال نهم پس از میلاد سلطنت را غضب کرد.

هان شرقی

هان شرقی یا هان پسین رسماً در تاریخ ۵ اوت ۲۵ میلادی، هنگامی که لیو شیو با نام امپراتور گوانگ‌وو هان تاجگذاری کرد، آغاز به کار کرد.

امپراتور گوانگ‌وو

اشراف که با اقدامات وانگ مانگ مخالف بودند، او را گردن زدند و لیو شیو از خاندان قدیمی هان را بر تخت سلطنت نشاندند. او در سال ۲۵ میلادی، تمام مخالفان خود را سرکوب کرد و به مدت ۳۲ سال بر امپراتوری فرمان راند.

اقدامات امپراتور گوانگ‌وو

لیوشیو خود را گوانگ وو دی نامید و لقب امپراتور اختیار کرد. سپس پایتختش را از چانگ‌آن به لوئویانگ انتقال داد. در دوران او، سیستم کشوری دوباره ارباب‌رعیتی (فئودالی) شد.

تحت سلطهٔ امپراتور لینگ (۱۶۸ تا ۱۸۹ میلادی) خواجه‌ها ممنوعیت‌های حزبی را تمدید و افزایش دادند.

شورش‌های دهقانی

در این دوره، شورش‌های بسیاری در سراسر چین اتفاق افتاد. نظیر شورش گروه‌های ابروسرخ‌ها، زرد دستاران و پنج پیمانه برنج.

پایان دودمان هان

در سال ۱۸۴، زرد دستاران با یک نیروی سیصد هزار نفری شورش‌های گسترده‌ای را در چندین ناحیه اطراف پایتخت برپا کردند. سرانجام نیروهای امپراتوری، شورشیان را پس از ماه‌ها نبرد شکست دادند. در سال ۲۲۰ میلادی، آخرین امپراتور هان، امپراتور شیان هان، از سلطنت کناره‌گرفت و امپراتوری به سه پادشاهی تقسیم شد که هرکدام مدعی تاج و تخت هان بودند. تا چهارصد سال بعد، امپراتوری یکپارچه‌ای پدید نیامد.

در سال ۲۲۰ میلادی، امپراتور شیان هان از دودمان هان شرقی توسط سائو پی مجبور به استعفاء و خلع مقام شد و با این کار دودمان هان پسین منحل گشت و دورهٔ سه پادشاهی با سه امپراتوری سائو وی، سون ووی شرقی و لیو شو هان آغاز به کار کرد.

• امپراتوری تانگ
• امپراتوری سونگ
• کائو وی
• امپراتوری مینگ
• فهرست بزرگ‌ترین امپراتوری‌های جهان
• فهرست امپراتوران دودمان هان
• اواخر سلسله هان