محمّدعلی همایون کاتوزیان (زادهٔ ۲۶ آبان ۱۳۲۱ (خورشیدی)، شهر تهران) که در ایران وی را به نام همایون کاتوزیان و در خارج از ایران با کوتهنوشت نام؛ هما کاتوزیان، نیز میشناسند، اقتصاددان، تاریخنگار، کاوشگر علوم سیاسی و منتقد ادبی است.
زمینهٔ تحقیق مورد علاقهٔ او مسائل مربوط به ایران است. تحصیلات رسمی دانشگاهی کاتوزیان در اقتصاد و جامعهشناسی است. او بهطور همزمان مطالعاتش را در زمینهٔ تاریخ و ادبیات ایران تا سطح پیشرفتهٔ آکادمیک ادامه داده است و نتایج این مطالعات را میتوان در تنوع آثار چاپ شده از او دید. تا کنون از او بیش از هفت کتاب در زمینهٔ تاریخ و ادبیات ایران به زبان انگلیسی به چاپ رسیده است.
همایون کاتوزیان | |
---|---|
نام اصلی | محمدعلی همایون کاتوزیان |
زاده | ۲۶ آبان ۱۳۲۱ (۸۱ سال) تهران |
محل زندگی | آکسفورد، انگلستان |
نام(های) دیگر | هما کاتوزیان همایون کاتوزیان |
پیشه | نویسنده تاریخدان پژوهشگر استاد دانشگاه ایرانشناس شرقشناسی نظریهپرداز علوم سیاسی منتقد و تحلیل گر ادبی |
ملیت | ایرانی |
تحصیلات | لیسانس اقتصاد ۱۹۶۷ میلادی-۱۳۴۵ خورشیدی (دانشگاه بیرمنگام) فوق لیسانس اقتصاد ۱۹۶۸ میلادی-۱۳۴۷ خورشیدی (دانشگاه لندن) دکتری اقتصاد ۱۹۸۴ میلادی-۱۳۶۳ خورشیدی (دانشگاه کنت) |
دانشگاه | استاد دانشگاه آکسفورد |
تأثیرپذیرفته از | خلیل ملکی، حمید عنایت، کارل پوپر، توماس کیون |
کاتوزیان در تهران به دنیا آمد و پس از فراغت از تحصیل در دبیرستان البرز و گذراندن یک سال در دانشگاه تهران، برای خواندن رشتهٔ اقتصاد به انگلستان رفت. او در سال ۱۹۶۷ لیسانس خود را از دانشگاه بیرمنگام دریافت کرد. در سال ۱۹۶۸ فوق لیسانس را از دانشگاه لندن و در سال ۱۹۸۴ دکترایش را از دانشگاه کنت در کانتربری گرفت. در سالهای بین ۱۹۶۸ تا ۱۹۸۶ در انگلستان، ایران، کانادا و ایالات متحده اقتصاد درس داد. او در حال حاضر Research Fellow (پژوهشگر پسا دکترا/دستیار آموزشی) در کالج سنت آنتونی، و عضو هیئت علمی مؤسسه شرقشناسی دانشگاه آکسفورد است. کاتوزیان یک پسر و یک دختر دارد که هر دو در آکسفورد زندگی میکنند.
نشریهٔ فوق یکی از نشریات نمایه شده در مؤسسهٔ اطلاعات علمی (ISI) بوده که در حوزه مطالعات ایرانشناسی (تاریخ، اقتصاد، جامعهشناسی، ادبیات و …) مقالاتی را منتشر کرده و توسط انتشارات روتلج و با حمایت انجمن بینالمللی ایرانشناسی منتشر میگردد. نخستین شمارهٔ آن در سال ۱۹۶۷ منتشر شده و همایون کاتوزیان سردبیر آن است.
افرادی همچون ژاله آموزگار، تورج دریایی، تورج اتابکی، علی میرسپاسی، عباس امانت، ویلم فلور و جمعی دیگر از ایرانشناسان ایرانی و اروپایی از دیگر اعضای هیئت تحریریه و شورای مشورتی این فصلنامه هستند.
کاتوزیان مدعی است اساس و بنیان کج فهمیهای صورت گرفته در مورد ایران در بکارگیری نظریههایی است که بیش از ایران تعلق به غرب دارد. از نظر او نظریههای غربی که در مورد جامعهٔ اروپایی است میتوانند شرایط و تحولات جوامع اروپایی را تبیین کنند ولی توان تبیین جامعهٔ ایرانی را ندارند. از نظر او همه متفکران غربی با وجود اختلاف در دیدگاه و نظریه از قبیل ماکیاولی، کارل مارکس، امیل دورکیم، ماکس وبر، توماس هابز و دیگران، در مورد تحولات جوامع اروپایی اختلاف نظر ندارند: «بررسیهای معاصر دربارهٔ تاریخ و جامعه ایران اغلب بر نظریاتی پایه گرفته که برای مطالعه اروپا پرداخته شده است و همین سبب بروز کج فهمیهای مهمی گردیده است که رفع آنها در گرو بازشناسی تفاوتهای اساسی موجود در توسعهٔ این دو نوع جامعه در چارچوب دانش اجتماعی واحدی است.» او در ادامه اشاره کرده است: «بررسیهای معاصر دربارهٔ دولت، سیاست، و جامعهٔ ایران اغلب به صورت آشکار یا تلویحی بر نظریاتی پایه گرفته که برای مطالعه جوامع اروپایی تدوین شده است. همین مسئله به تضادهای مهمی نظیر این منجر شده است که چرا رونق فزاینده و توسعهٔ اقتصادی به ظاهر سریع مطابق الگوی سرمایهداری در دهههای ۱۹۶۰ و ۱۸۷۰ به قیام عظیم و عمومی برای به زیر آوردن دولت انجامید.»
«عمر مفید بعضی از ساختمانهای تهران کوتاه باشد ولی پنجاه سال پیش اینطور نبود. ساختمانهای قرص و محکم ـ بهویژه در محلات اعیاننشین ـ کلنگی میشوند تا با تخریب آنها ساختمانهایی مطابق آخرین مد روز ساخته شود… این کوتاهمدت بودن جامعه است که کلنگی بود ساختمانها را ممکن میسازد. مسئله خیلی گستردهتر از کلنگی کردن ساختمانها توسط افراد و بساز و بفروشها است. شما اگر به یک قرن گذشته توجه کنید، میبینید چه تخریب عظیمی از آثار تاریخی در تهران و شهرهای دیگر و حتی گاهی روستاها صورت گرفت، بیآنکه کسی سؤال کند و اجازهای بخواهد. به عنوان نمونه در سال ۱۳۲۵ ساختمان بزرگ تکیهٔ دولت را که قرص و محکم سر جایش بود با کلنگ ویران کردند.»
دوماهنامهٔ فرهنگی و هنری بخارا در سال ۱۴۰۲، شمارهٔ ۱۵۷ خود (مرداد و شهریورماه) را به جشن نامه ای برای دکتر محمدعلی همایون کاتوزبان اختصاص داد و مقالاتی از علی دهباشی، محمد ایران منش، حسین شهیدی، کورش همایون پور، محمد طبیبیان، علی فردوسی، مراد معظمی، حسین مقدم، حسین شوریده و منیژه ثابت سروستانی در بررسی کارنامهٔ علمی و فرهنگی منتشر گردید. در این مجموعه هم چنین یادداشتی بازنشر شده از ایرج افشار جای دارد.
محمدعلی همایون کاتوزیان از جملهٔ کسانی است که به واسطهٔ دیدگاههای خاص خود، همواره محل نقد گروههای فکری گوناگون قرار گرفته است. محمد ایران منش، در مقاله ای مفصل به بررسی مواجههٔ ایرانیان با آرای کاتوزیان پرداخته و نوع این مواجهه را در ۵ گروه اصلی مورد تقسیمبندی قرار داده است. به عقیدهٔ او این گروهها و دلایل مخالفتهای ایشان از این قرار است: «۱. چپ ها؛ به خصوص چپهای افراطی که هنوز قوالب فکری دهههای ۳۰ تا ۵۰ را در سر دارند» و قرائتهای کاتوزیان از «استبداد ایرانی» و «دولتهای ایرانی مافوق طبقات»، چارچوبهای نظری ارتدوکس شوروی محور آنها را به چالشهای اساسی میکشاند. «۲. گروههای متعصب؛ که اگرچه از نقدهای کاتوزیان بر دولتهای پیشین ذوق زده بودند، اما چون این نقدها در چهارچوبهای فکری آنها قرار نمیگرفت، برایش شایعات و شبهات متعدد میآفرینند». «۳. متفکران مستقل و صاحب کتاب، ۴. برخی اصحاب علوم انسانی که گاه هیچ نظر درخوری در حوزهٔ علوم انسانی نداشتهاند و در نهایت، ۵. گروههای ملی- مذهبی» که شاید بتوان برخورد آنها با آرای کاتوزیان را منصفانه ارزیابی نمود.
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ همایون کاتوزیان موجود است. |
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به همایون کاتوزیان در ویکیگفتاورد موجود است. |
This article uses material from the Wikipedia فارسی article همایون کاتوزیان, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.