الفبای جاوی، الفباییست مشتق از خط عربی که برای نوشتار زبانهایی چون مالایی، آچهای، بانجاری، ماگوئیندانائو، مینانگکابائو، تاوسوگ و غیره به کار میرود.
گسترهٔ تاریخی استفاده از این الفبا از اقلیت مالایی در جنوب کشور تایلند، شبهجزیره مالایی، جزایر سوماترا، بورنئو، سولاوسی، مالوکو، شامل کشورهای مالزی، اندونزی، و برونئی، و همینطور جنوب کشور فیلیپین بوده است.
الفبای جاوی | |
---|---|
نوع | ابجد |
زبانها |
|
دورهٔ زمانی | ١٣۰۰ میلادی الی اکنون |
سامانهٔ مادر |
این الفبا مثل الفبای فارسی با تغییرات بر روی خط عربی برای مناسبسازی آن برای زبانهای این منطقه ایجاد شده است. ااین الفبا برای اولین بار در قرن ۱۳ میلادی و با گسترش دین اسلام در منطقه، ایجاد شد، پس از مدتی، الفباهای سنتی پیش از خویش را منسوخ کرد، و خود به تنها الفبای زبان مالایی و سایر زبانهای مشابه در منطقه شد.
جزیرهٔ جاوه در کشور اندونزی، در جنوب گسترهٔ جغرافیایی توصیف شده، تاریخ و فرهنگ نوشتاری خویش را دارد. در این جزایر، الفبایی شبیه جوای، ولی با تفاوتهای دستورالخطی و ظاهری، به نام الفبای پگون، از قرن ۱۶ میلادی به این سو رایج شد. بر خلاف الفبای جاوی، الفبای پگون، سایر سیستمهای نوشتار سنتی مثل الفبای جاوهای را منسوخ نکرد، و با این الفباها همزیستی داشت.
دو تئوری در خصوص تاریخ الفبای جاوی وجود دارد. اکثر متخصصین معتقدند که این الفبا مستقیما از روی خط عربی گرفته شده، و ابتکار درست کردن حروف جدید برای بازتاب صداهای مالایی ناموجود در عربی، در این منطقه اتفاق افتاده است. اما اقلیتی مثل «ریچارد اولاف وینستدت» معتقد است که الفبای جاوی با الهام از الفبای فارسی تنظیم شده است.
از قرن ۱۵ میلادی، با گسترش تجارت دریایی و نفوذ سلطاننشینهای مالایی زبان این منطقه، گستره و نفوذ الفبای جاوی در سرتاسر بنادر اقیانوس هند و دریای جنوبی چین رسید. بین قرن ۱۵ و قرن ۲۰ میلادی، الفبای جاوی، نوشتار استاندارد مالایی بود و در این دوران، فرهنگ و ادبیات مالایی به غنائتی بی بدیل دست یافت. اشعار، نامهنگاریهای درباری و حکومتی، متون دینی-مذهبی، نامههای دیپلماتیک، و سایر کتب و متون ادبی متعددی به این الفبا نگاشته شدند. با استعمار دول اروپایی در منطقه، ارج و استفاده الفبای جاوی دچار افت شد، و کاربرد آن به مدارس اسلامی محدود گشت. در این دوران، الفبای لاتین، که در مالزی با نام «الفبای رومی» شناخته میشود، الفبای رسمی شد. جا دارد اشاره شود که سیاستهای زبانی در مالزی پیچیدهاند، چرا که الفبای جاوی به دلیل ارتباط آن با دین اسلام و تاریخچهٔ گسترش آن، باب میل اقلیتهای غیر مسلمان، که یک سوم جمعیت را شامل میشوند، نیست.
امروزه، این الفبا در کشور برونئی، مشترکا با لاتین، الفبای رسمی است. در مالزی الفبای جاوی به عنوان میراث فرهنگی کشور، دارای تضمین قانونی میباشد، اما رسمیتی بجز موارد خاص دینی و فرهنگی ندارد. در ایالات کلانتان، ترنگانو، و پاهانگ الفبای جاوی رسمیت قانونی دارد و فروشگاهها و کسب و کارها موظفند تابلوها و بیلبوردهای خویش را هم به لاتین و هم به جاوی بنویسند.
تا اوایل قرن ۲۰ میلادی، الفبای جاوی رسم الخط واحدی نداشت. تلاشهایی در دهههای ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ انجام شد که ثمرهٔ آن، رسم الخط تنظیم شده توسط نویسنده و زبانشناس مالزیایی، «زعبا» در سال ۱۹۴۹ میباشد.
کاراکتر | جدا | ابتدایی | میانی | انتهایی | صدا | فارسی | نام | یونیکد |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ا | ا | ـا | /a/ و /ə/ | ا | الف | ۰۶۲۷ | ||
ب | ب | بـ | ـبـ | ـب | /b/ | ب | با | ۰۶۲۸ |
ت | ت | تـ | ـتـ | ـت | /t/ | ت | تا | 062A |
ة | ة | ـة | /t/ و /h/ | ة | تای مرتبط | ۰۶۲۹ | ||
ث | ث | ثـ | ـثـ | ـث | /s/ و /θ/ | ث | ثا | 062B |
ج | ج | جـ | ـجـ | ـج | /d͡ʒ/ | ژ\ج | جیم | 062C |
چ | چ | چـ | ـچـ | ـچ | /t͡ʃ/ | چ | چا | ۰۶۸۶ |
ح | ح | حـ | ـحـ | ـح | /h/ و /ħ/ | ح | حا | 062D |
خ | خ | خـ | ـخـ | ـخ | /x/ | خ | خا | 062E |
د | د | ـد | /d/ | د | دال | 062F | ||
ذ | ذ | ـذ | /z/ و /ð/ | ذ | ذال | ۰۶۳۰ | ||
ر | ر | ـر | /r/ | ر | را | ۰۶۳۱ | ||
ز | ز | ـز | /z/ | ز | زای | ۰۶۳۲ | ||
س | س | سـ | ـسـ | ـس | /s/ | س | سین | ۰۶۳۳ |
ش | ش | شـ | ـشـ | ـش | /ʃ/ | ش | شین | ۰۶۳۴ |
ص | ص | صـ | ـصـ | ـص | /s/ | ص | صاد | ۰۶۳۵ |
ض | ض | ضـ | ـضـ | ـض | /d/ | ض | ضاد | ۰۶۳۶ |
ط | ط | طـ | ـطـ | ـط | /t/ | ط | طا | ۰۶۳۷ |
ظ | ظ | ظـ | ـظـ | ـظ | /z/ | ظ | ظا | ۰۶۳۸ |
ع | ع | عـ | ـعـ | ـع | /ʔ/ | ع | عین | ۰۶۳۹ |
غ | غ | غـ | ـغـ | ـغ | /ɣ/ | غ | غین | 063A |
ڠ | ڠ | ڠـ | ـڠـ | ـڠ | /ŋ/ | ڠ (نعْ\نغْ) | ڠا | 06A0 |
ف | ف | فـ | ـفـ | ـف | /f/ | ف | فا | ۰۶۴۱ |
ڤ | ڤ | ڤـ | ـڤـ | ـڤ | /p/ | پ | ڤا | 06A4 |
ق | ق | قـ | ـقـ | ـق | /q/ و /k/ | ق | قاف | ۰۶۴۲ |
ک | ک | کـ | ـکـ | ـک | /k/ | ك | کاف | 06A9 |
ݢ | ݢ | ݢـ | ـݢـ | ـݢ | /g/ | گ | گا | ۰۷۶۲ |
ل | ل | لـ | ـلـ | ـل | /l/ | ل | لام | ۰۶۴۴ |
م | م | مـ | ـمـ | ـم | /m/ | م | میم | ۰۶۴۵ |
ن | ن | نـ | ـنـ | ـن | /n/ | ن | نون | ۰۶۴۶ |
و | و | ـو | /w/ يا /u, o, ɔ/ | و | واو | ۰۶۴۸ | ||
ۏ | ۏ | ـۏ | /v/ | ڤ (و) | ۏا | 06CF | ||
ه | ه | هـ | ـهـ | ـه | /h/ | ه | های گرد | ۰۶۴۷ |
ء | ء | ء | /ʔ/ | ء | همزه | ۰۶۲۱ | ||
ی | ي | یـ | ـیـ | ـي | /j/ يا /i, e, ɛ/ | ى | یا | 064A |
ى | ى | ﻰ | /ə, a/ | ى | یا | ۰۶۴۹ | ||
ڽ | ڽ | ڽـ | ـڽـ | ـڽ | /ɲ/ | ݣ (نیْ\نگْ) | ڽا | 06BD |
رسم الخط امروزی جاوی، بر اساس فرهنگ لغت موسوم به «فهرست کلمات مالایی: رومی - تلفظ - جاوی» (Daftar Kata Bahasa Melayu Rumi-Sebutan-Jawi، دفتر كات بهاس ملايو: رومي-سبوتن-جاوي) می باشد. با این وجود، منابع و کتب مختلف ممکن است از رسم الخطهای متفاتی استفاده کنند، که تفاوت عمدهٔ آنها طرز استفاده از حروف «ا»، «و»، «ي»، و یا «ء» برای نشان دادن واکهها می باشد. لیست زیر خلاصهای از رسم الخط جاوی میباشد.
چاکنایی]] ([ʔ]) (معادل أ، ئ، ؤ در نوشتار فارسی، مانند «سؤال») تلفظ میشوند. در این صورت، این حرف به صورت «ق» نوشته میشود. مثال «تيڠوق» (tengok)، «لقسا» (laksa)، «باءيقله» (baiklah)، «کوتقکو» (kotakku)، «کوتقمو» (kotakmu).
معمولا واکهها در الفبای جاوی به اشکال مشروح در جدول زیر نوشته میشوند. لازم است گفته شود که استثنائات زیادی در پیروی از این قواعد در نوشتار جاوی وجود دارند.۱ (به لیست نکات پس از جدول زیر رجوع نمایید) همانطور که پیشتر اشاره شد، وامواژگان عربی از این قواعد مستثناء هستند، چرا نوشتار آنها به همان صورتی که در عربی نوشته میشوند حفظ میشود.
همینطور جای دارد اشاره شود که از تفاوتّهای عمده بین الفبای جاوی و الفبای پگون در جزیرهٔ جاوه در نوشتار واکه است، که در پگون تمامی واکهها بهطور سیستماتیک و با حرکتگذاری و استفاده از حروف «ا، و، ي» نشان داده میشوند.
آوانگاری | حرف اول تکواژ | در میان تکواژ، در هجای باز | در میان تکواژ، در هجای بسته | صدای آخر تکواژ | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
جاوی | رومی | جاوی | رومی | جاوی | رومی | جاوی | رومی | |||
آ / ـا | /a/ (در واکهٔ باز در آخر تکواژ به صورت [ə] تلفظ میشود، همینطور در واکهٔ بازی که یکی مانده به آخر است اگر حرف پس از آن «h» باشد، مثل «usaha») | املاء | ا۲ | a | ـا۲، ۳ | a | ـا یا نانوشته۲، ۳ | a | ـا یا نانوشته۲، ۳ | a |
مثال | ابو | abu | چاري | cari | سمڤن, واڠ | sampan, wang | چوبا, هاڽ | cuba, hanya | ||
اِ / ـِ | /e/ (در اکثر موارد. در برخی موارد به صورت /ɛ/ تلفظ می شود. این صدا موسوم است به «اِ-تالینگ/e-taling») | املاء | ايـ۲ | e (é)۴ | ـيـ۲ | e (é)۴ | ـيـ۲ | e (é)۴ | ـي۲ | e (é)۴ |
مثال | ايکور | ekor | تيڠوق | tengok | ريندڠ | rendang | ساتي | sate | ||
اَ / ـَ | /ə/ (موسوم به «اِ-پِپِت/e-pepet») | املاء | ا۲ | e (ĕ)۴ | ۲(نانوشته) | e (ĕ)۴ | ۲(نانوشته) | e (ĕ)۴ | ـى۵، ـا۲ | e (ĕ)۴ |
مثال | امڤت | empat | برسيه | bersih | سمڤيت | sempit | ناسيوناليسمى, ممتابوليسماکن | nasionalisme, memetabolismekan | ||
ایـ / ی | /i/ (در واکهٔ بسته در آخر تکواژ به صورت [e] تلفظ میشود) | املاء | ايـ۲ | i | ـيـ۲ | i | ـيـ۲ | i | ـي | i |
مثال | ايبو | ibu | تيݢ | tiga | همڤير | hampir | کيري | kiri | ||
اُ / ـُ | /o/ (در اکثر موارد. در برخی موارد به صورت /ɔ/ تلفظ می شود.) | املاء | او۲ | o | ـو۲ | o | ـو۲ | o | ـو۲ | o |
مثال | اوبور | obor | بولا | bola | ايسوق | esok | سوتو | soto | ||
او / و | /u/ (در واکهٔ بسته در آخر تکواژ به صورت [o] تلفظ میشود) | املاء | او۲ | u | ـو۲ | u | ـو۲ | u | ـو۲ | u |
مثال | اوبي | ubi | روݢي | rugi | تون | tun | بيرو | biru | ||
آی / ـای | /ai̯/ | املاء | اءيـ۶ | ai | ـايـ | ai | ـاءيـ | ai | ـاي | ai |
مثال | اءيسکريم | aiskrim | بايدوري | baiduri | ساءيت | sait | راماي | ramai | ||
آو / ـاو | /au̯/ | املاء | اءو۶ | au | ـاو | au | ـاءو | au | ـاو | au |
مثال | اءور | aur | ساونا | sauna | تاءون | taun | ڤولاو | pulau | ||
اوی / ویـ | /oi̯/ | املاء | اوويـ | oi | ـويـ | oi | ـوءيـ | oi | ـوي | oi |
مثال | اوويديوم | oidium | بويکوت | boikot | ايکسڤلوءيت | eksploit | سڤوي | sepoi |
در زبانهای خانوادهٔ آسترونزیایی، که زبانهای اندونزی و مالزی را شامل میشود، دوگانسازی در دستور زبان آنها نقش پررنگی دارد، بالاخص برای جمع کردن اسمها. در الفبای لاتین، دوگانسازی در این زبانها با دو بار نوشتن واژه و جدا کردن دو قسمت آن با خط پیوند انجام میشود. در الفبای جاوی، مشابه الفبای پگون، بجای دوبار نوشتن واژهای که دوگانسازی، از عدد «۲» پس از واژهٔ دوگانسازیشده برای این امر استفاده میشود. در واژگانی که پیشوند یا پسوند دارند، دوگانسازی مشابه لاتین و با استفاده از خط پیوند انجام میشود انجام میشود.
جاوی | لاتین | معنی |
---|---|---|
انق٢ | anak-anak | کودکان |
عسکر٢ | askar-askar | سربازها |
اڠڬوت-اڠڬوتاڽ | anggota-anggotanyané | اعضائش |
برهاتي-هاتي | berhati-hati | مراقب باش |
ݢونوڠ-ݢانڠ | gunung-ganang | رشته کوه |
متن زیر، نمونه شعری مالایی به الفبای جاوی و رومی، با نام «غزل برای ربیعه» (Ghazal untuk Rabiah غزال اونتوق ربيعة) میباشد.
زبان مالایی | ترجمه فارسی | |
---|---|---|
جاوی | رومی (لاتین) | |
کيلاون اينتن برکليڤ-کليڤ دلاڠيت تيڠݢي⹁ | Kilauan intan berkelip-kelip di langit tinggi, Dan cahaya menari-nari di langit biru, Tidaklah dapat menenangkan perasaanku, Yang rindukan kehadiran kasih. | نه سوسو زدن جواهرات چشمکزن در آسمان رفیع،
|
ݢمرسيق ايراما مردو بولوه ڤريندو⹁ | Gemersik irama merdu buluh perindu, Dan nyanyian pari-pari dari kayangan, Tidaklah dapat tenteramkan sanubari, Yang mendambakan kepastian kasihmu. | نه خش خش نوای آهنگین نیهای حسرت، |
This article uses material from the Wikipedia فارسی article الفبای جاوی, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.