الف: نخستین حرف بای زبان فارسی و عربی

این حرف در زبان فارسی، آغازگر بسیاری از اسم هاست.

• در الفبای فارسی و الفبای عربی: ا و آ
• در الفبای ایرانیک: u ( اَ ), ( آ ) ɑ

الفبای ابجد

ا ب ←
الفبای فنیقی الفبای عبری א الفبای آرامی الفبای سریانی ܐ الفبای عربی ا
نمایش آوانگاری	ʔ
موقعیت در الفبا	۱
ارزش عددی	۱
مشتقات الفبایی فنیقی
یونانی Α لاتین A سیریلیک А

این شکل الفبایی هم در نقش یکی از حروف واکهٔ بلند (مصوت بلند) است که گاه به صورت (ا) در کلماتی چون: آب، باد و دریا است. و هم در نقش تلفظ همزه به کمک حرف‌های واکه به کار می‌رود، مانند: اَبر، اِنسان و اُستاد (با حروف واکه کوتاه فتحه - کسره و ضمّه) و مانند: آب (الف اول در اصل=ااب)، او، این (با حروف واکه بلند) است.

در لغتنامه‌ها «ا.» مخفف اسم است.

• الگو:حروف الفبا

الف مددار

 

آ یا الف مَددار (به عربی: ألف ممدودة) است که آن را با همزه یا الف یکی می‌شناسند، اما در حقیقت حرفِ جداگانه‌ای است. این حرف تغییر شکل‌یافتهٔ حرف عبری א است.

این نشانه با نام‌های مختلفی معرفی شده‌است، از جمله:

• الف لینه
• الف ممدوده
• مدِّ روی الف(آیِ با کلاه (در بین مردم))

در فرهنگ معین در آغاز فصل «آ، ا» نوشته شده‌است: « «آ» و «ا» را در الفبای فارسی یک حرف به‌حساب آورند، اما درحقیقت دو حرف جداگانه‌اند،...» در لغت‌نامهٔ دهخدا نیز آمده‌است: «آ. (حرف) الف لیّنه، مقابل همزه یا الف متحرکه، حرف اول است از حروف هجا، و در حساب جُمَّل آن را به «یک» دارند.». اما این نشانه درحقیقت ترکیبی از دو حرف از الفبای فارسی است: «ا» به‌عنوان صامت که شکلی از اَشکال همزه است، و «ا» که مصوت بدون نامی است از مصوت‌های شش‌گانهٔ خط فارسی. اما به‌اشتباه در دستور خطّ فارسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در «جدول ۱. نشانه‌های خطّ فارسی، نشانه‌های اصلی»، سی‌وسه نشانه معرفی شده‌است و این نشان «آ» جزو نشانه‌های سی‌وسه‌گانه‌ای که الفبای فارسی را تشکیل می‌دهند آورده شده‌است.

تبدیلات

تمام مطالب این بخش از لغت‌نامه‌ی دهخدا، مادهٔ «آ»، نقل شده‌است؛ مگر آن‌که از منبع دیگری نام برده شده باشد.

• در اول بعضی از واژه‌ها به صامت همزه و مصوت زبر (همزهٔ مفتوحه) تبدیل می‌شود؛ مانند: «آفسانه» و «اَفسانه»؛

• در میان بعضی از واژه‌ها نیز به صامت همزه و مصوت زبر (همزهٔ مفتوحه) تبدیل می‌شود؛ مانند: «آشمیدن» و «آشامیدن»، یا «آرمیدن» و «آرامیدن»؛

• در بعضی از واژه‌ها از اول واژه حذف می‌شود، اما معنای واژه تغییر نمی‌کند؛ مانند: «آلاله» و «لاله».
• در واژهٔ «ایمن»، «آ» که در عربی در آغاز واژهٔ «آمن» وجود دارد، به «ای‍» تبدیل شده‌است.

• در ترکیب با بعضی از واژه‌ها «همزهٔ» آن حذف می‌شود و فقط مصوت باقی می‌مانَد، مانند: «شاداب».

نقش دستوری

• به عنوان پیشوند بعضی از فعل‌ها و اسم‌ها را به معنای مقابلش تبدیل می‌کند. مانند: «هو» که به معنای «خوب» است و «آهو» که به معنای «ناخوب» و «بد» یا «سغده» سوخته و «آسغده» به معنی ناسوخته یا نیم‌سوخته.

• در گویش مردم، پیش از اسم یا یکی از انواع صفت فاعلی قرار می‌گیرد و جنبهٔ احترام یا مزاح یا تحقیر و توهین دارد. مانند: «آمیرزا»، «آشیخ هادی» و «آمیز قلمدون».

• همزه

پیوند به بیرون