الفبای سُرْیانی خطی است که عمدتاً برای نگارش زبان سریانی از حدود سدهٔ یکم میلادی مورد استفاده قرار میگیرد.
این الفبا یکی از خطوط ابجد سامی محسوب میشود که از الفبای آرامی و الفبای تدمری گرفته شدهاست و مشابهتهایی با الفبای فنیقی، عبری، عربی و الفبای سنتی مغولی دارد.
الفبای سُرْیانی | |
---|---|
نوع | ابجد |
زبانها | آرامی (سریانی، آرام جدید غربی، آرامی جدید آشوری، آرامی جدید کلدانی، طوریه، آرامی مسیحیان فلسطین)، عربی (جرشونی)، زبان مالایالم (سریانی مالایالم) |
دورهٔ زمانی | حدود ۵۰ میلادی – اکنون |
سامانهٔ مادر | هیروگلیف مصری
|
سامانهٔ فرزند | سُغدی
|
ایزو ۱۵۹۲۴ | Syrc, 135 |
| |
جهت | راست به چپ |
مخفف یونیکد | Syriac |
دامنه یونیکد |
|
سریانی از راست به چپ و بهصورت افقی نوشته میشود. اکثر حروف آن به هم پیوستهاند ولی برخی حروف به حروف پیشین یا پسین خود نمیچسبند و هر واژه با یک فاصله از واژهٔ دیگر متمایز میشود.
همهٔ ۲۲ حرف الفبای سریانی بیصدا هستند، اگرچه نشانههای متمایزکنندهٔ اختیاری برای نشاندادن واکه و سایر ویژگیهای زبانی وجود دارد.
هنگامی که زبان عربی در هلال حاصلخیز بهعنوان زبان غالب تثبیت شد، متون با زبان عربی و به خط سریانی نوشته میشدند. زبان مالایالم نیز به خط سریانی نوشته میشد و سریانی مالایالم نامیده میشد.
با انقراض دولت تدمیر، خط پالمیری به کلی از میان نرفت. زیرا به عقیدهٔ اکثر خطشناسان، از نیمهٔ اول قرن اول میلادی، خط دیگری از آن مشتق شد که در تمدن خاورمیانه نقش عمدهای بازی کرد و هنوز به نام خط سریانی مورد استفاده است. ظاهراً نخستین اثری که به زبان سریانی در دست است، نوشتهٔ بسیار مختصری است که در بیتالمقدس یافت شده و به زبان سریانی یا آرامی است. این خط پنداری نقطه وصلی میان پالمیری و سریانی نخستین یا استرانگلو است.
تحول استرانگلو پابهپای تحول مذهب پیش میرود. زیرا هنگامی که مسیحیان در شرق انتشار یافتند، برای ضبط آثار دینی یا برای تبلیغات خویش به سریانی روی آوردند. اولین دستهٔ این مسیحیان، پیروان نستوریوس بودند که از قرن پنجم میلادی به بعد در شرق قدرت عظیمی یافتند و خط استرانگلو را گرفته با اندک تغییری وسیلهٔ زبان خود که یک لهجهٔ سریانی شرقی بود، قرار دادند. همین خط است که امروز به خط نسطوری یا خط مدنحایا معروف است.
عکسالعمل عقاید نستوریوس بهصورت کلیسای یعقوبی در مصر جلوه کرد. یعقوبیان از خطی استفاده میکردند که ظاهراً از استرانگلوی نسخی مشتق است و سرتو خوانده میشود. این خط و نیز تمدن سریانی بهخصوص توسط مارونیان که شعبهای از یعقوبیاناند به اروپاییان شناسانده شد.
اغلب اشکالاتی که از نظر تشابه برخی حروف یا ضبط نکردن مصوتهای کوتاه گریبانگیر خط عربی است، در سریانی نیز موجود است. سریانیان برای ظاهر کردن حرکات از روش نقطهگذاری استفاده کردند. اما این روش بهزودی متروک شد و سریانیان آن را به منظور دیگری، یعنی برای روشن ساختن شکلهای گوناگون صرفی به کار بردند. از قرن هشتم میلادی مجدداً نسطوریان از روش نقطهگذاری حرکات استفاده کردند. این نقطهها که گاه به منظور صرف، گاه برای حرکات و گاه برای متمایز کردن برخی حروف از هم به کار میروند با وجود اینکه اشکالات و اشتباهات فراوانی را باعث میگردند، باز خط سریانی را بسیار کامل و دقیق ساختهاند.
الفبای سریانی سه گونهٔ متفاوت دارد، استرانگلو (ʾEsṭrangēlā)، مدنحایا ('Maḏnḥāyā') یا نسطوری (گونهٔ شرقی)، و سِرطا (Serṭā) (گونهٔ غربی).
کهنترین و گونهٔ کلاسیک الفبای سریانی، استرانگلو ʾEsṭrangēlā ܐܣܛܪܢܓܠܐ است که از واژهٔ στρογγύλη در زبان یونانی باستان بهمعنای مُدور مشتق شدهاست. هرچند که ممکن است برگرفته از واژهٔ ܣܪܛܐ ܐܘܢܓܠܝܐ serṭā ʾewwangēlāyā باشد.
اگرچه در حال حاضر از استرانگلو برای نوشتن سریانی استفاده نمیشود، اما این گونه از الفبا از سدهٔ دهم میلادی همواره مورد استفاده بودهاست. امروزه نیز برخی از انتشارات آکادمیک همچون دانشگاه لیدن برای انتشار پشیطتا و یا انتشار کتیبههای سریانی از استرانگلو استفاده میکنند.
لهجهٔ سریانی شرقی معمولاً به گونهٔ (Maḏnḥāyā ܡܲܕ݂ܢܚܵܝܵܐ، بهمعنای شرقی) از الفبای سریانی نوشته میشود. دیگر نامهای این گونه از خط عبارتند از (Swāḏāyā ܣܘܵܕ݂ܵܝܵܐ بهمعنای محاوره، معمولاً بهصورت معاصر ترجمه میشود؛ بازتابدهندهٔ این است که زبان آرامی نو به این خط نوشته میشود، (ʾĀṯūrāyā (ܐܵܬ݂ܘܼܪܵܝܵܐ بهمعنای آشوری, با نام سنتی برای الفبای عبری اشتباه نشود)، ( Kaldāyā ܟܲܠܕܵܝܵܐ, بهمعنای کلدانی), و، اشتباهاً، «نسطوری» (اصطلاحی که در اصل برای اشاره به کلیسای مشرق در شاهنشاهی ساسانی مورد استفاده قرار گرفتهبود).
مدنحایا نسبت به سرتو، شباهت بیشتری با استرانگلو دارد.
خط شرقی از سیستمی برای اعرابگذاری استفاده میکند که با استفاده از نقطههایی در بالا و پایین حروف، واکهها را مشخص میکند:
لهجهٔ سریانی غرقی معمولاً به گونهٔ Serṭā (ܣܶܪܛܳܐ، بهمعنای سطر) ز الفبای سریانی نوشته میشود. دیگر نامهای این گونه از خط عبارتند از Pšīṭā ܦܫܺܝܛܳܐ، بهمعنای ساده، یا خط مارونی، یا یعقوبی (هرچند که لفظ «یعقوبی» توهینآمیز تلقی میشود). اکثر حروف مشخصاً از استرانگلو مشتق شدهاند، ولی سادهتر شدهاند. پیشینهٔ استفاده از این گونه به سدهٔ هشتم میلادی بازمیگردد.
الفبای سریانی شامل حروف زیر است که گونهٔ الفبایی آن (در حالت غیر چسبیده) را نشان میهد. حروف Kāp̄, Mīm, و Nūn در حالتهای مجرد و چسبیده متفاوتاند. حروف ʾĀlap̄, Dālaṯ, Hē, Waw, Zayn, Ṣāḏē, Rēš, و Taw (و در استرانگلو حرفSemkaṯ) به حرف پس از خود نمیچسبند، این حروف با علامت * در جدول زیر مشخص شدهاند:
نام | نویسه | آوا | معادل فنیقی | معادل آرامی | معادل عبری | مقدار عددی | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
استرانگلو | مدنحایا | سرتو | حرفنویسی | آیپیای | |||||
ʾĀlep̄ یا ʾĀlap̄* (ܐܠܦ) | ʾیا ā | [ʔ] یا سکوت خوانش مادر: [ɑ] | 𐡀 | א | ۱ | ||||
Bēṯ (ܒܝܬ) | سخت: b نرم: ḇ (همچنین bh, v, β) | سخت: [b]نرم: [v] یا [w] | 𐡁 | ב | ۲ | ||||
Gāmal (ܓܡܠ) | سخت: g نرم: ḡ (همچنین g̱, gh, ġ, γ) | سخت: [ɡ]نرم: [ɣ] | 𐡂 | ג | ۳ | ||||
Dālaṯ* (ܕܠܬ) | سخت: d نرم: ḏ (همچنین dh, ð, δ) | سخت: [d]نرم: [ð] | 𐡃 | ד | ۴ | ||||
Hē* (ܗܐ) | h | [h] | 𐡄 | ה | ۵ | ||||
Waw* (ܘܘ) | همخوان: w خوانش مادر: ū یا ō (همچنین u یا o) | همخوان: [w]خوانش مادر: [u] یا [o] | 𐡅 | ו | ۶ | ||||
Zayn* (ܙܝܢ) | z | [z] | 𐡆 | ז | ۷ | ||||
Ḥēṯ (ܚܝܬ) | ḥ | [ħ], [x], یا [χ] | 𐡇 | ח | ۸ | ||||
Ṭēṯ (ܛܝܬ) | ṭ | [tˤ] | 𐡈 | ט | ۹ | ||||
Yōḏ (ܝܘܕ) | همخوان: y خوانش مادر: ī (همچنین i) | همخوان: [j]خوانش مادر: [i] یا [e] | 𐡉 | י | ۱۰ | ||||
Kāp̄ (ܟܦ) | سخت: k نرم: ḵ (همچنین kh, x) | سخت: [k]نرم: [x] | 𐡊 | כ ך | ۲۰ | ||||
Lāmaḏ (ܠܡܕ) | l | [l] | 𐡋 | ל | ۳۰ | ||||
Mīm (ܡܝܡ) | m | [m] | 𐡌 | מ ם | ۴۰ | ||||
Nūn (ܢܘܢ) | n | [n] | 𐡍 | נ ן | ۵۰ | ||||
Semkaṯ (ܣܡܟܬ) | s | [s] | 𐡎 | ס | ۶۰ | ||||
ʿĒ (ܥܐ) | ʿ | [ʕ]1 | 𐡏 | ע | ۷۰ | ||||
Pē (ܦܐ) | سخت: p نرم: p̄ (همچنین p̱, ᵽ, ph, f) | سخت: [p]نرم: [f] | 𐡐 | פ ף | ۸۰ | ||||
Ṣāḏē* (ܨܕܐ) | ṣ | [sˤ] | 𐡑 | צ ץ | ۹۰ | ||||
Qōp̄ (ܩܘܦ) | q | [q] | 𐡒 | ק | ۱۰۰ | ||||
Rēš* (ܪܝܫ) | r | [r] | 𐡓 | ר | ۲۰۰ | ||||
Šīn (ܫܝܢ) | š (همچنین sh) | [ʃ] | 𐡔 | ש | ۳۰۰ | ||||
ت* (ܬܘ) | سخت: t نرم: ṯ (همچنین th, θ) | سخت: [t]نرم: [θ] | 𐡕 | ת | ۴۰۰ |
یادداشتها:
1 اگر در آخر کلمه پس از Dālaṯ یا Rēš, ʾĀlap̄ بیاید، شکل مجرد را به خود میگیرد نه انتهایی را.
Syriac[1][2] Official Unicode Consortium code chart (PDF) | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+070x | ܀ | ܁ | ܂ | ܃ | ܄ | ܅ | ܆ | ܇ | ܈ | ܉ | ܊ | ܋ | ܌ | ܍ | SAM | |
U+071x | ܐ | ܑ | ܒ | ܓ | ܔ | ܕ | ܖ | ܗ | ܘ | ܙ | ܚ | ܛ | ܜ | ܝ | ܞ | ܟ |
U+072x | ܠ | ܡ | ܢ | ܣ | ܤ | ܥ | ܦ | ܧ | ܨ | ܩ | ܪ | ܫ | ܬ | ܭ | ܮ | ܯ |
U+073x | ܰ | ܱ | ܲ | ܳ | ܴ | ܵ | ܶ | ܷ | ܸ | ܹ | ܺ | ܻ | ܼ | ܽ | ܾ | ܿ |
U+074x | ݀ | ݁ | ݂ | ݃ | ݄ | ݅ | ݆ | ݇ | ݈ | ݉ | ݊ | ݍ | ݎ | ݏ | ||
Notes |
Syriac Supplement[1][2] Official Unicode Consortium code chart (PDF) | ||||||||||||||||
0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | A | B | C | D | E | F | |
U+086x | ࡠ | ࡡ | ࡢ | ࡣ | ࡤ | ࡥ | ࡦ | ࡧ | ࡨ | ࡩ | ࡪ | |||||
Notes |
ܕ | ܓ | ܒ | ܐ |
ܕ | ܓ | ܒ | ܐ |
---|---|---|---|
ܚ | ܙ | ܘ | ܗ |
ܚ | ܙ | ܘ | ܗ |
ܠ | ܟܟ | ܝ | ܛ |
ܠ | ܟ | ܝ | ܛ |
ܥ | ܣ | ܢܢ | ܡܡ |
ܥ | ܤ | ܢ | ܡ |
ܪ | ܩ | ܨ | ܦ |
ܪ | ܩ | ܨ | ܦ |
ܬ | ܫ | ||
ܬ | ܫ |
ܲ | ܵ |
ܲ | ܵ |
---|---|
ܸ | ܹ |
ܸ | ܹ |
ܼ | ܿ |
ܼ | ܿ |
̈ | ̰ |
̈ | ̰ |
݁ | ݂ |
݁ | ݂ |
܀ | ܂ |
܀ | ܂ |
܄ | ݇ |
܄ | ݇ |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ الفبای سریانی موجود است. |
This article uses material from the Wikipedia فارسی article الفبای سریانی, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.