Carmen Arrojo: Maistra

Lehen urteak eta gerra zibila

Lehen militantzia Eskolako Unibertsitate Federazioan izan zuen, eta erakunde horren barruan Ikasle Antifaxisten Batasunaren (UEA) sorreran parte hartu zuen. Geroago, bere aitaren militantzia sozialistak eraginda, bera eta bere neba Gazte Sozialistetan afiliatu ziren, eta 1936ko martxoan Gazteria Komunistekin elkartu ziren JSUak osatzeko. 1936ko otsailean Fronte Popularrarekin lankidetzan aritu zen hauteskunde-propaganda eginez. JSUko zelula-idazkari hautatu zuten Vistillas sektorean, eta, 1936ko apirilean, irratiko emakume-idazkari bihurtu zen.

Gerra Zibilaren lehen egunetan hainbat tailer antolatu zituen, janaria eta arropa zuzen-zuzen emateko. Soldaduentzat josten eta prestatzen ari ziren emakumeen lana ordaindua izatea lortu zuen Arrojok, intendentzia militarra instituzionalizatu zenean. Soldaduen seme-alabentzako egoitza bat ere antolatu zuen, eta, erizaintza-ikastaro bat egin ondoren, osasun-zerbitzuekin lankidetzan aritu zenHerri Armadako 46. mailako ospitalean. Han, diatermia-taldeen arduraduna izan zen, korronte elektrikoen bidez zauritutakoen gorputz-tenperatura igonez.

1938an izendatu zuten Madrilgo Batzordeko JSU administrariak, eta klaseak eman zituen alderdiko koadroen eskolan. Lan horrekin batera, artilleroei hitzaldiak ematen ere aritu ziren. Hitzaldi horietako batean bere bikotekidea ezagutu zuen, Eugenio Moreno, Errepublikako zerbitzu juridikoko maisua eta abokatua, 1940ko uztailaren 27an fusilatua eta bere gorputza Paternako hilerriko hobi komunetako batera bota zutena.

HHSetan Joaquina López Lafitte ezagutu zuen, Hamahiru Arrosetako bat. JSUren ordezkari gisa, Valentziako Asociación de Mujeres Antifascistas elkarteak antolatutako biltzar batean parte hartu zuen.

Gerra zibilaren ondoren

1939ko otsailean, Valentziara joan zen, Moreno han baitzegoen. Ezkontzea erabaki zuten eta ezkontza-eguna apirilaren 14rako finkatu zuten. Porrota laster izango zela eta, aitarekin joan ziren Alacantera, eta nebarekin batera, Winnipeg ontziaren zain egon ziren erbestera joateko. Ezin izan zuenez ontzira igon, banandu egin zuten aita eta nebarengandik, eta zinema batera eraman zuten beste emakume askorekin batera. Han, irabazleei bere nortasuna ezkutatu ahal izan zien, bere ume itxurari esker.

Madrilera itzuli zen, eta, ezagutuko zuten beldurrez, Galiziara ihes egin zuen. 1947 arte egon zen han, eta orduan itzuli zen etxera. Sukaldaria, jostuna eta praktikantea izan zen, harik eta irakasle lanetan aritu zen arte. 1952 arte dokumentaziorik gabe egon zen. 1966 eta 1969 bitartean, Bulgariako gobernu komunistaren merkataritza-ordezkaritzan aritu zen espainierazko irakasle. 1969an Irakasle Eskolako oposizioak atera zituen. Bere destinoen artean Bartzelonako Calaf herria egon zen. Bertan hainbat urtez bizi izan zen jubilatu arte, literatura eta frantsesa irakasten.

Erretiratu ondoren, Madrilera itzuli zen eta Memoria Historikoa Berreskuratzeko Elkartearekin (ARMH) lankidetzan aritu zen. Madrilen hil zen, 2007ko apirilaren 6an, 98 urterekin.

Memoriak

2008an argitaratu zituen bere memoriak Lo que no se debe perder. Memoria de una republicana Almudena Grandesen

hitzaurrearekin. Bere bizitza eta militantzia kontatu zituen. Hiru zatitan dago egituratuta: lehena, luzeena, gerrako jarduerak kontatzen dituena; bigarrena, klandestinitatean bizitzeko borroka, Madrildik urrun, eta hirugarrena, itzulera, eta, azkenik, bere izena eta bizitza berreskuratzea.

• Javier Larraurik zuzendutako Mujeres republicanas (2010) eta Testigo de un tiempo maldito (2012) dokumentaletan parte hartu zuen.
• 2021ean Calaf-eko Gizarte eta Kultur Gunean jarri zioten Carmen Arrojo izena.

• Carmen Arrojoren 1931ko apirilaren 14ko oroitzapenak
• Arrojo Maroto, Carmen. Testimony of the Spanish Civil War and the Francoist Dictatorship. Kaliforniako Unibertsitatea, San Diego, 2007.