C'l artìcul chè 'l è scrit in Arzân
La Bunéfica Parmigiana Moglia in dréta Po (Bonifica Parmigiana Moglia in destra Po in italiân) l'é al prém eşèimpi in Itâlia ed bunéfica idrâvlica e agrâria totêla.
Mìa a chêş finî i lavōr, Natale Prampolini, l'inzgnêr ch' l' à prugetê sté grôs sistēma ed canêl e pûmpi ed bunéfica, l'é tsê ciamê a fêr la bunéfica 'd l' Agro Pontino in pruvîncia ed Latèina. La Bunéfica Parmigiana Moglia e al strutûri ch' l' à lasê lé (léni elètrichi e dal telèfon, ferovèi, strêdi e via acsé) în stêdi un ajót impurtânt per la bâsa arzâna e mudnèişa, fîn a fêr dvintêr sti pôst soquânti dal zôni pió modêrni e pió avânti ed l' Europa.
Cun i lavōr ed bunéfica int la zôna tra Burèt e La Mòja (MN) as vrîva salvêr per sèimper dal j âchev lêrghi zôni ed trèin, che fîn alōra ēren melsâni e ch' an rendîven mìa.
La mîra di lavōr l'ēra a rivêr a 'na ragiunèvel divisiòun dal j âchev bâsi da còli êlti, e a purtêr l'âcva in tōt i perèiod ed l'ân ind i câmp cultivê fîn in Apenèin.
L'é stê tôt al mètod ed l' inzgnêr Natale Prampolini ch' l' à tgnû cûnt dal divêrsi règoli dal j âchev êlti e bâsi, cun dû dugaròun, al prém dal j "âchev bâsi", e ch' l' êter pr' al j "êlti", tót dû che scârghen int al Sècia, pió êlt, grâsia a dû putèint impiânt ed pòumpi: còl pr' al j âchev êlti a "Mundèini" ed La Mòja, e còl pr' al bâsi a "Sân Sîro" ed Sân Benedèt Po.
Ind l' istès tèimp ed la bunéfica idrâvlica al Cunsōrsi l' à sustgnû la bunéfica agrâria l' à 'jutê, cun di finansiamèint, la costrusiòun ed cà da cuntadèin. Fr' al 1924 e al 1934, a s' é tirê só ind al cumprensōri 1460 nōv fabrichêt, in pêrta cun al finanziamèint di padròun, in pêrt cun l' ajót ed mótvo utgnû atravêrs al Cunsōrsi.
Cun al j ôvri ed bunéfica fâti a partîr dal 1919 a s'é risôlt al problêma dal drenâg dal i âchev di trèin ch' an gh'àn mìa asê pendèinsa cun al schêv ed chêv o dugaròun, oséia di canêl asê fònd da tirêr l'âcva ch' la scunés da i câmp.
Per scansêr che i chêv che pôrten al j âchev che deşvînen da i teritôri pió êlt invâden i teritôri pió bâs, bisògna tgnîr divîs al j âchev êlti dal còli bâsi.
Al j "âchev êlti" a córen in zôni êlti 25 mêter dal livèl dal mêr e as câten ind la pêrta meridionêla dal cumprensōri.Sté âchev a vînen mandêdi, atravêrs i chêv Bundèin, Navéli, Treşnêr e Lâma, in un ònich dugaròun ciamê Chêv Parmigiana-Moglia. Sté dugaròun al scârga al j âchev che deşvînen dal tèri êlti, per caschêda lébra, int al fióm Sècia in localitê Bondanello ((La Mòja)). Quând al Sècia l'é in pîna, al ciâvghi ed Bondanello as sèren e al j âchev dal chêv Parmigiana-Moglia, mandêdi ind l'ûltem pcòun dal chêv Lâma, a pōlen in tót al manēri gnîr scarghêdi da l' impiânt ed pûmpi ed Mundèini.
Al i "âchev bâsi" a córen d'ed sòt de sté altèsa ind la pêrt setentriunêla, e as cgnòsen subét perché în sèinsa j êrşen. Ind i pûnt d' incrôş fra canêl d'âchev êlti e canêl d' âchev bâsi, còsti a pâsen sòta a 'l j êtri cun dal strutûri ciamêdi "bòti".
Al j âchev bâsi dòunca a vân a dêr in dû canêl de scōl principêl: al Collettore Acque Basse Reggiane e al Collettore Acque Basse Modenesi. Quisché as unésen pó in un Canale Emissario ch' al pasa sòta al chêv Parmigiana-Moglia a la bòta ed Sân Prôsper, e al mânda al j achêv bâsi al Sècia ind l'impiânt ed pûmpi ed "Sân Sîro".
L'âcva necesâria per la daquadûra la deşvîn dal Po a Burèt, dóve a vîn dèinter al Canale Derivatore e pó ind al chêv Parmigiana-Moglia. D'ed ché la vîn dêda via a caschêda int al zôni d'ed sòta di 20 mêter dal livèl dal mêr, ind al restânt cumprensōri bisògna tirêrla sò cun d' impiânt d' alvêda. Per còst, canêl cme Parmigiana-Moglia e Lama, che in avtûn-invêren a scōlen al i âchev êlti vêrs vâl, ind i peréiod sèch ( da mâg a setèmber) a mânden l'âcva per la daquadûra vêrs mûnt.
La rêda ed servési e canêl fâta per la bunéfica dal teritôri ed la bâsa arzâna-mudnèişa l'é un quèl ed grandiōş. [1]
L'impiânt d'alvêda dal j âchev l'é stê fât per garantîr i nurmêl preliêv d'âcva dal Po e asicurêri ânca ind i peréiod ed mêgra. E' pó stê fât a tâch a la prèişa ed Burèt, un impiânt 'd alvêda ch' l'é andê in funsiòun int al 1954. Int al 1976 în stê inavgurê dû nōv impiânt 'd alvêda bòun a purtêr 'na pió grôsa quantitê d'âcva int al Chêv Fióma.
Pôst in dóve la Parmigiana-Moglia l' as bóta in Sècia. In sté pôst as câten dal pôrti vinciane fâti fêr dal marchèiş Bentivoglio ind la secònda metê dal 1500 che bèle an fân pió al cûmpit che dêven fêr da quând în stêdi fâti. Per còst int al 1954 l'é stê fâta 'na nōva ciâvga cun dal saracinèschi per prèir tgnîr in règola al cōrs ed la Parmigiana-Moglia.
Al bòti în di fabrichêt in dóve i dugaròun dal i âchev bâsi a pâsen sòta a i canêl che pôrten al i âchev êlti. La préma bòta l'é stêda fâta int al 1600 per volontê dal marchèiş ed Gualtēr cun la mîra d' dêr d'ed là dal Cróstel; in só unôr la bòta l'é stêda ciamêda Botte Bentivoglio. Al bòti în 'na pêrta impurtânta ed l'impiânt ed bunéfica e as pōlen catêr dapertót. La pió impurtânta int al lavōr ed bunéfica mudêrna l'é la "bòt ed Sân Prôsper" int al teritôri ed Moglia, ché ultmamèint é stê tachê a l'impiânt un fâs ed tûb ciamê "mânghi ed frê" che funsiòunen cme 'na valvôla de sfôgh se per chêş al Chêv Fióma la duvês alvêres trôp rispèt al só livèl normêl.
Al stabilimèint dal pûmpi Mundèini al gh' à al cûmpit ed l' alvêda dal j âchev êlti arzâni-mudnèişi.
Dal 10 bòchi a i pē dal fabrichêt, l'âcva la vîn pumpêda da 5 pûmpi, ch' la cócen fîn a 7,5 mêter d'altèsa e la vôden a vâl dal stabilimèint grâsia a 5 tûb che la pôrten fîn in fònda a la vâsca de scâregh.
'Na grélia ed fèr, mésa davânti al bòchi, la fêrma la rôba ch' la galègia e l'êrba che se no a srén spidî, cun l'âcva, ind al pûmpi. Al sbòch ed l'âcva int al fióm Sècia al vîn fât cun 'na ciâvga apôsta mésa a la fîn ed la vâsca de scâregh e insém a l'êrşen dal fióm.
Int al cmûn ed Sân Benedèt Po a gh'é l'impiânt ed pûmpi Sân Sîro per l'alvêda dal j âcvi bâsi, quând an n'é mìa pusèbil mètri dèinter int al fióm Sècia per via naturêla (per caschêda).
L'impiânt, fât tral 1919 e al 1926, al gh'à 8 pûmpi che bóten l'âcva alvêda in 'na vâsca de scâregh. La ciâvga ed blôch la gh'à un sistêma ed sarêda in trî ordîn oséja: saracinèschi cmandêdi cun l'eletricitê, purtòun a vèint e 'na sèria ed pôrti vinciâni, cun la mîra ed difènder al teritôri e i stabilimèint dal artōren dal Sècia. 'Na vôlta pasêda l'altèsa ed l'âcva dal Sècia, l'âcva ed la vâsca de scâregh la fà arvîr automaticamèint al pôrti vinciâni che cuntròlen al ciâvghi mési insém al fióm a cumîncia acsé al só scâregh. Ind al chêş che al pîni dal Sècia e dal Po an cumbinésen mìa cun la pîna dal teritôri ed la bunéfica e dòunca an fós mìa necesâri mèter in funsiòun al pûmpi, a vînen calêdi al saracinèschi, mési per pió sicurèsa insém al ciâvghi, e a se spèta per alvêri che la pîna la sìa pasêda. Ôgni pûmpa centréfuga l'é coleghêda cun un mutōr elètrich ch' l' é in grêd d'alvêr 10 mêter cûb d'âcva al secònd .
Canêl artificêl scavê in un vèc lèt dal Po bèle a la metê dal XVI sècol dal marchèiş ed Gualtēr Cornelio Bentivoglio. Şlarghê, per prèir supurtêr 'na quantitê d'âcva pió grânda, ind i lavōr dal 1919 – 1926.
Dôp i lavōr curê da Natale Prampolini l'é stêda clasifichêda cme chêv pr' al i âchev êlti.
Canêl dugaròun dal i âchev êlti pr' al mudnèiş, la Lama la fà per quêşi tót al só cōrs la funsiòun ed drenâg di trèin. Al pasâg ed la Lama al sèint 'na grôsa pendèinsa per còst l'é stêda dutêda ed dimòndi impiânt d' alvêda.
Pôch préma dal sbòch in Sècia, al Chêva Lama al 's unés cun al Chêv Parmigiana-Moglia, acsè che al i âchev ed còst che deşvînen dal fióm Po pōlen ariver int la Lama e èser mandêdi vêrs mûnt.
In pôch ed pió ed 5 ân;
(manca):
This article uses material from the Wikipedia Emiliàn e rumagnòl article Bunéfica Parmigiana Moglia, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Il contenuto è disponibile in base alla licenza CC BY-SA 4.0, se non diversamente specificato. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Emiliàn e rumagnòl (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.