Μανιάκι Μεσσηνίας: οικισμός της Ελλάδας

Το Μανιάκι, αναφερόμενο επίσημα ως το Μανιάκιον και παλαιότερα ως «του Μανιάκη» ή η Υψηλή Ράχη, είναι ορεινός οικισμός κοντά στο Βλαχόπουλο και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Πύλου - Νέστορος, του Νομού Μεσσηνίας.

Μανιάκιον
Μανιάκιον
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας και Ιονίου
Περιφερειακή Ενότητα	Μεσσηνίας
Δήμος	Πύλου - Νέστορος
Δημοτική Ενότητα	Παπαφλέσσα
Δημοτική Κοινότητα	Μανιακίου
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Πελοπόννησος
Νομός	Μεσσηνίας
Υψόμετρο	590 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	15
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Υψηλή Ράχη Ψηλή Ράχη «του Μανιάκη»
Ταχ. κώδικας	246 00
Τηλ. κωδικός	2722
δεδομένα

Διοικητική υπαγωγή οικισμού: το Μανιάκι
Ελληνική Δημοκρατία
Αποκεντρωμένη Διοίκηση	Πελοποννήσου - Δυτικής Ελλάδας - Ιονίου
Περιφέρεια	Πελοποννήσου
Περιφερειακή Ενότητα	Μεσσηνίας
Δήμος	Πύλου - Νέστορος
Δημοτική Ενότητα	Παπαφλέσσα
Δημοτική Κοινότητα
Οικισμός	Μανιάκι

Το Μανιάκι βρίσκεται βόρεια από το Βλαχόπουλο από το οποίο απέχει 7 περίπου χιλιόμετρα, βορειοανατολικά από τη Χώρα από την οποία απέχει περίπου 12 χιλιόμετρα. Έχει υψόμετρο 590 μέτρα και απέχει από τις ακτές του Ιονίου Πελάγους περίπου 28 χιλιόμετρα. Κοντά στο Μανιάκι βρίσκονται, προς τα βορειοδυτικά του η Φλεσιάδα σε απόσταση 4 περίπου χιλιομέτρων, προς τα νότιά του το Τουλούπα Χάνι σε απόσταση 3 περίπου χιλιομέτρων, προς τα ανατολικά του το Κοντογόνι σε απόσταση 7 περίπου χιλιομέτρων και προς τα νοτιοανατολικά του οι Άγιοι Απόστολοι, σε απόσταση 6 περίπου χιλιομέτρων αντίστοιχα.

Το χωριό, έχει μακρόχρονη ιστορία που ακολουθεί την ιστορία της Μεσσηνίας και της ευρύτερης περιοχής της Πυλίας. Η περιοχή του χωριού κατά την αρχαιότητα, ήταν τμήμα του βασιλείου του Νέστορα, της αρχαίας Πύλου. Ο οικισμός, αναφέρεται τουλάχιστον από την εποχή της Ενετοκρατίας με διάφορες ονομασίες, όπως η Υψηλή Ράχη ή Ψηλή Ράχη, το Μανιάκι ή «του Μανιάκη». Ιστορικά το Μανιάκι είναι κυρίως γνωστό για τη σημαντική μάχη που δόθηκε εκεί στις 20 Μαΐου του 1825 ανάμεσα στους Έλληνες επαναστάτες υπό την ηγεσία του Παπαφλέσσα και τον αιγυπτιακό στρατό υπό τον Ιμπραήμ πασά, η οποία έληξε με την ήττα των Ελλήνων και τον θάνατο εκατοντάδων αγωνιστών μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν και οι οπλαρχηγοί Παπαφλέσσας, Πιέρος Βοϊδής, Δημήτριος Δικαίος, Παναγιώτης Κεφάλας, κ.α.

Β΄ Ενετοκρατία

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας αναφερόταν ως Μινιάκι ή Μανιάκι ή Υψηλή Ράχη ή Ψηλή Ράχη (Miniaki ή Magnaci ή Ibsili Rake ή "Schilirachi" ή Sacrahi ή Psili Rachi). Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Το χωριό Ψηλή Ράχη (Sacrahi), ανήκε, το 1689, στην επαρχία του Ναβαρίνου (Territorio di Navarin), η οποία ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης). Με βάση την ενετική απογραφή Corner του 1689, το χωριό είχε 84 κατοίκους. Το χωριό Ψηλή Ράχη (Psili Rachi), αναφέρεται, στα τέλη του 17ου αιώνα, στο Breve descrittione del Regno di Morea, και επίσης ως Μανιάκι ή «του Μανιάκη» κατά την Καταγραφή της Εκκλησιαστικής περιουσίας (1699), ως Schilirachi στην απογραφή Grimani του 1700, καθώς και ως Magnaci σε χάρτη του 1700.

Β’ Τουρκοκρατία

Μετά το 1715, όταν οι Τούρκοι έδιωξαν τους Ενετούς από τον Μωριά και ξαναγύρισαν, μετονόμασαν τη Βαρωνία της Μεθώνης σε Βιλαέτι της Αρκαδιάς. Κατά την περίοδο που η ευρύτερη περιοχή της Πυλίας τελούσε υπό τη β’ οθωμανική κατοχή (1715-1821), το χωριό Υψηλή Ράχη υπαγόταν στον Καζά Ναβαρίνου σύμφωνα και με την έκδοση της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα με τίτλο A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece: The Southwestern Morea in the 18th Century, αφού μετά την ανακατάληψη των περιοχών του Μωριά από τους Τούρκους, η περιοχή του Ναβαρίνου, δηλαδή της Πυλίας, αποτέλεσε ένα ακόμα τμήμα της οθωμανικής (defter) κτηματογράφησης. Το χωριό αναφερόταν στα οθωμανικά τουρκικά ως Miniaki ή Ibsili Rake (karye).

Νεότερη ιστορία

Επίσης το χωριό αναφερόταν τον 19ο αιώνα ως Mariaki σύμφωνα με τον Pouqueville το 1815 και ως Maniaki σύμφωνα με την απογραφή του 1829, που έγινε από την «επιστημονική αποστολή του Μοριά» (Mission scientifique de Morée), τμήμα της γαλλικής αποστολής με την ονομασία Εκστρατεία του Μοριά (Expédition de Morée), η οποία ήταν αποστολή εκστρατευτικού σώματος 13.000-15.000 ανδρών, υπό την αρχηγία του Νικολάου - Ιωσήφ Μαιζώνος στην Πελοπόννησο, μεταξύ των ετών 1828 και 1833, ενώ η πρώτη επίσημη ονομασία του χωριού, μετά από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, ήταν η ονομασία Μανιάκι. Υπάρχουν επίσης αναφορές του χωριού και ως «του Μανιάκη».

20 Μαΐου 1825: Μάχη στο Μανιάκι

Το χωριό είναι πολύ κοντά στον ομώνυμο λόφο Μανιάκι, όπου στις 20 Μαΐου 1825, έγινε η Μάχη στο Μανιάκι, μεταξύ των αιγυπτιακών στρατευμάτων του Ιμπραήμ πασά και των ανδρών του Παπαφλέσσα, κατά τη διάρκεια της οποίας οι Έλληνες προκάλεσαν τρόμο και μεγάλη φθορά στους θρασύδειλους εισβολείς, ενώ έπεσαν μαχόμενοι ο Παπαφλέσσας και οι ολίγοι συμπολεμιστές του. Ο Ιμπραήμ νωρίτερα προσπάθησε δίχως το αναμενόμενο αποτέλεσμα να εδραιώσει το ασκέρι του στα νότια της Μεσσηνίας, για να εξασφαλίσει την επικοινωνία Μεθώνης-Κορώνης και οχύρωσε τη στενή οδό μεταξύ Μεθώνης και Νεοκάστρου. Ο ίδιος είχε στρατοπεδεύσει στον μεσσηνιακό κάμπο. Στη δυτική Μεσσηνία, την άνοιξη του 1825, διαδραματίστηκαν αρκετές μάχες μεταξύ Ελλήνων και Αιγυπτίων, που αποδεικνύουν τις προσπάθειες των πρώτων να καθηλώσουν αρχικά τις δυνάμεις του εχθρού στην περιοχή και στη συνέχεια να τον αναγκάσουν να εγκαταλείψει την Πελοπόννησο. Με εξαίρεση τη νικηφόρα Μάχη της Σχινόλακκας, η ήττα και η διάλυση του στρατού του Σκούρτη, που έγινε κατά τη Μάχη του Κρεμμυδίου, την 7η Απριλίου 1825, οδήγησε σε μια σειρά από ήττες τα ελληνικά στρατεύματα με κορύφωση τον ένδοξο θάνατο του Παπαφλέσσα μετά των συμπολεμιστών του, κατά τη διάρκεια της Μάχης στο Μανιάκι. Ο αιγυπτιακός στρατός παρέταξε, στην περιοχή του χωριού, περί τους 3.000 ιππείς και πεζούς στρατιώτες, ενώ η ισχνή ελληνική δύναμη, αμυνόμενη στη θέση Ταμπούρια, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικός τόπος, με επικεφαλής τον Παπαφλέσσα, δεν αριθμούσε παραπάνω από 600 (κατά άλλους ερευνητές 300 ή 500) πολεμιστές. Η παραμονή και αντίσταση του Παπαφλέσσα και των λιγοστών συντρόφων του στο Μανιάκι ήταν μέγιστη ηρωϊκή πράξη, και ταυτόχρονα η θυσία τους αυτή ψύχωσε τους Έλληνες να συνεχίσουν τον αγώνα κατά των ορδών των μουσουλμάνων. Αποδείχτηκε εκ νέου, από άποψη στρατιωτικής τακτικής και βάση του αποτελέσματος της μάχης, η θρασυδειλεία της γενικότερα επικρατούσας τότε ευρωπαϊκής στρατιωτικής τακτικής, καθώς νωρίτερα ο οργανωμένος από Γάλλους αξιωματικούς (Livron, Boyer, κ.λπ.) στρατός του Ιμπραήμ αντιμετώπισε σθεναρές αντιστάσεις και κατέλαβε μετα κόπων, μέχρι το τέλος της άνοιξης του 1825, εύκολα το Νεόκαστρο, το Παλαιόκαστρο, ενώ με τις μάχες που έγιναν στη συνέχεια, με την Πτώση της Σφακτηρίας, στις 26 Απριλίου 1825 και τελικά τη Μάχη στο Μανιάκι, στις 20 Μαίου 1825, ο Ιμπραήμ συνάντησε σθεναρότατη αντίσταση από τις Ελληνικές δυνάμεις που φρέναραν την προέλασή του στη Μεσσηνία, ως το 1827, όταν και ολοκληρωτικά ηττήθηκε μαζί με τις βαρβαρικές ορδές του τελικά κατά τη διάρκεια της ολοκληροτικά καταστροφικής και ταπεινωτικής για τον αιγύπτιο Ναυμαχίας του Ναυαρίνου (8 Οκτωβρίου 1827).

Διοικητική ιστορία

Το Μανιάκι προσαρτήθηκε αρχικά, το 1835, στον παλαιό Δήμο Σκάρμιγκος, που είχε ως έδρα τον Σκάρμιγκα (σήμερα η Μεταμόρφωση), ως το 1840, που ο δήμος αυτός καταργήθηκε και ο οικισμός αποσπάται από τον Δήμο Σκάρμιγκος και προσαρτάται στον παλαιό Δήμο Βουφράσου (μεταγενέστερα Δήμος Βουφράδος), όπου και παρέμεινε ως το 1912 που ο δήμος καταργήθηκε. Τουλάχιστον από το 1844 ως 1879 το χωριό αναφερόταν επίσημα ως «του Μανιάκη» και από το 1879 ως το 1889 ως το Μανιάκι. Από το 1889 ως το 1896 αναφερόταν ως το Μανιάκιον και από το 1896 ως το 1940 και πάλι ως το Μανιάκι. Το χωριό αναφέρεται, το 1853, επίσης σαν Μανιάκη στον β΄ τόμο των «Ελληνικών» του Ιάκωβου Ρίζου Ραγκαβή, ως χωριό του Δήμου Βουφράσου της Επαρχίας Πυλίας με πληθυσμό 183 κατοίκων, με βάση την απογραφή του 1851. Έδρα του Δήμου Βουφράσου ως το 1851 ήταν το Χαντζή (σήμερα ο Χατζής) και από το 1851 ως το 1856 το Βλαχόπουλο και στη συνέχεια ξανά ο Χατζής. Το 1912 το Μανιάκι προσαρτάται στην Κοινότητα Κοντογονίου. Στην ίδια κοινότητα προσαρτώνται επίσης, το 1912, οι οικισμοί Μαργέλι και Κοντογόνι ως έδρα. Το 1915 ο οικισμός Κοντογόνι και η Κοινότητα Κοντογονίου μετονομάζονται σε Παπαφλέσσας και Κοινότητα Παπαφλέσσα αντίστοιχα. Σύμφωνα με μια πηγή, από το 1928 (αναφορά στην απογραφή του 1928) και επίσημα από το 1931, το Μανιάκι αποσπάται από την Κοινότητα Παπαφλέσσα και ορίζεται ως έδρα της Κοινότητας Μανιακίου, στην οποία προσαρτήθηκε και ο οικισμός Τουλούπα Χάνια (καταργήθηκε το 1940 και αναγνωρίσθηκε εκ νέου, το 1961, ως Τουλούπα Χάνι και επαναπροσαρτήθηκε στην ίδια κοινότητα). Από το 1940 ως σήμερα το χωριό αναφέρεται επίσημα ως το Μανιάκιον. Το Μανιάκιον παρέμεινε ως έδρα της Κοινότητας Μανιακίου , από το 1931 ως το 1997, όταν τότε, στα πλαίσια των αλλαγών που επήλθαν στη τοπική αυτοδιοίκηση, μέσω του σχεδίου «Καποδίστριας», το Μανιάκιον υπήχθη στον κατηργημένο Δήμο Παπαφλέσσα, ως το 2010. Από το 2011, μετά τις νέες αλλαγές του σχεδίου «Καλλικράτης» το Μανιάκιον ανήκει πλέον στον νέο Δήμο Πύλου - Νέστορος. Ο δήμος αυτός, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης με τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων. Το Μανιάκιον σήμερα είναι η έδρα της Τοπικής Κοινότητας του Μανιακίου του Δήμου Πύλου-Νέστορος, στην οποία υπάγεται επίσης και ο οικισμός Τουλούπα Χάνι.

Ο οικισμός, με βάση την απογραφή του 2011, έχει 34 μόνιμους κατοίκους, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως σε διάφορες αγροτικές εργασίες, ενώ παλαιότερα η κύρια απασχόληση ήταν η κτηνοτροφία.

Εκτός από τα παραδοσιακά σπίτια, στο ιστορικό Μανιάκι υπάρχουν ο ανδριάντας του Παπαφλέσσα, καθώς και οι εκκλησίες του χωριού, ο Ιερός Ναός του Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου, Η εκκλησια του Αγίου Κωνσταντίνου και Αγιας Ελενης εκκλησια της Αναστάσεως του Χριστου, οι οποίοι υπάγονται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας. Στην εκκλησία της Ανάστασης, η οποία κτίστηκε, το 1911, πάνω στο πεδίο της μάχης, με μέριμνα του μητροπολίτη Μεσσηνίας Μελετίου, φυλάσσονται επίσης τα οστά των επαναστατών που σκοτώθηκαν στη μάχη του 1825. Στα αξιοθέατα της περιοχής του χωριού περιλαμβάνεται και το Μνημείο της Μάχης του Μανιακίου.

Μνημείο της Μάχης του Μανιακίου

Λίγο πιο βόρεια από το χωριό, σε απόσταση περίπου 3,5 χιλιομέτρων, στη διαδρομή προς τη Φλεσιάδα, στη θέση Ταμπούρια, βρίσκεται και το Μνημείο του Παπαφλέσσα ή Μνημείο της Μάχης του Μανιακίου. Το μνημείο έχει ανεγερθεί προς τιμήν των αγωνιστών που έπεσαν κατά τη διάρκεια της μάχης αυτής, ενώ στο εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας, το οποίο βρίσκεται δίπλα από το μνημείο, τελείται Δοξολογία και Επιμνημόσυνη Δέηση, στις 20 Μαΐου κάθε έτους.

• Λογοτεχνία: Μιχαήλ Μητσάκης, «Το φίλημα», περιοδικό Παρνασσός, τεύχος 9, 1892.
• Κινηματογράφος: Παπαφλέσσας (ταινία).

• Βλαχόπουλο
• Δήμος Πύλου - Νέστορος
• Διοικητική διαίρεση Περιφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας
• Διοικητική διαίρεση νομού Μεσσηνίας
• πρώην Δήμος Παπαφλέσσα

• Οι απογραφές των Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, Corner (1689), Grimani (1700) Angelo Emo (ίσως το 1708), η αχρονολόγητη απογραφή που αναφέρεται στο χειρόγραφο Querini-Stampalia (ίσως το 1711), είναι τέσσερις από τις διάφορες βενετσιάνικες απογραφές, οι οποίες επιχειρήθηκαν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν την Πελοπόννησο. Μέχρι σήμερα πλήρως έχει δημοσιευθεί μόνο η απογραφή Grimani, από τον ιστορικό και ομότιμο διευθυντή ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) Βασίλη Παναγιωτόπουλο, στο έργο του "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", (1985).
• Βασίλης Παναγιωτόπουλος, "Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου. 13ος - 18ος αιώνας", Σειρά: Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας, μετάφραση: Χριστίνα Αγριαντώνη, επιμέλεια: Αγγελική Κόκκου, έκδοση: Εμπορική Τράπεζα Ελλάδος - Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1985, 2η έκδοση: 1987.
• Κωνσταντίνος Ντόκος, "BREVE DESCRITTONE DEL REGNO DI MOREA. Αφηγηματική ιστορική πηγή ή επίσημο βενετικό έγγραφο της Β' Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο;", "ΕΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ", Vol 1, DOI: http://dx.doi.org/10.12681/eoaesperia.24 Αθήνα 1993.
• Σπυρίδων Λάμπρος, «Απογραφή Νομού Μεθώνης επί Βενετών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τόμος 2ος, Εκ του Τυπογραφείου Αδελφών Περρή, Εν Αθήναις 1883, σελ. 686-710. Από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
• Fariba Zarinebaf, John Bennet, Jack L. Davis, "A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece: The Southwestern Morea in the 18th Century", "Hesperia", supplement 34, American School of Classical Studies at Athens, Athens 2005, ISBN 0876615345, ISBN 9780876615348.
• Αναστάσιος Αθ. Παναγιωτόπουλος, Μεσαιωνικής Μεσσηνίας ιστορικογεωγραφικά και Κοντοβουνίων οικιστικά, Αναστατικές Εκδόσεις Δ. Ν. Καραβία, Αθήνα 2007, ISBN 978-960-258-103-2. Η εργασία αυτή πρωτοπαρουσιάστηκε περιληπτικά, υπό μορφή διάλεξης, στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Ε.Μ.Π. στις 10 Ιουλίου 2003, με επιβλέπουσα καθηγήτρια την Αικατερίνη Δημητσάντου-Κρεμέζη. Στην έντυπη μορφή της, προδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ιστορικογεωγραφικά», τόμος 10ος, Αθήνα 2004, σελ. 9-105. Η έκδοση του 2007 αποτελεί ανεξάρτητη αναδημοσίευση της αρχικής έκδοσης. Αναδημοσίευση σε ιστοσελίδα: Αναστάσιος Αθ. Παναγιωτόπουλος, Μεσαιωνική Μεσσηνία: Ιστορικογεωγραφικά και Κοντοβουνίων οικιστικά, Πύργος Τριφυλίας, 14/03/2007, από την παλαιά-αρχειακή ιστοσελίδα: www.dimos-pylou-nestoros.gr
• Νίκος Τόμπρος, «Η Μεσσηνία σε επαναστατική τροχιά (1766-1828)», (σελ. 439-479), από το συλλογικό έργο «Μεσσηνία: Συμβολές στην ιστορία και τον πολιτισμό της», έκδοση: Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Εισηγητές: Αιμιλία Μπάνου, Βασίλειος Λ. Κωνσταντινόπουλος, Ελένη Ζυμή, Andrew Farrington, Δημήτριος Κ. Πανομήτρος, Μαρία Ξανθοπούλου, Ιωάννης Κακούρος, Γιώργος Στείρης, Νικόλαος Δ. Κοντογιάννης, Φωτεινή Β. Πέρρα, Νίκος Φ. Τόμπρος, Θανάσης Χρήστου, Ιωάννης Πλεμμένος, Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας, Μαρία Βελιώτη - Γεωργοπούλου, Ιωάννα Κ. Σπηλιοπούλου, επιμέλεια: Α. Ν. Δουλαβέρας, Ι. Κ. Σπηλιοπούλου, Γεωργία Ξανθάκη - Καραμάνου, εκδόσεις "Παπαζήση", Αθήνα 2012, ISBN 978-960-02-2668-3, Ενότητα: Ο Ιμπραήμ (1825-1828), σελ. 462-463.

• Δήμος Πύλου - Νέστορος, από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
• «Ιστορία του νεότερου και σύγχρονου κόσμου» (ΣΤ Δημοτικού), Ενότητα Γ, Κεφάλαιο 11, Ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο - ο Παπαφλέσσας, (φωτογραφία του Μνημείου στο Μανιάκι), από την ιστοσελίδα: ebooks.edu.gr