شەمزینان: ناوچەیەکی شاخاوی لەسەر سنووری تورکیا و عێراق و ئێران
شەمزینان قەزایێکی سەر بە جۆلەمێرگە (پارێزگای ھەکاری) لە باكوری كوردستان ( باشووری ڕۆژھەڵاتی تورکیا).
دانیشتووانی ١١، ٢١١ لە ٢٠١٠.
شەمزینان | |
|---|---|
قەزا | |
 | |
| وڵات | تورکیا |
| پارێزگا | حەکاری |
| ژمارەی دانیشتووان (٢٠٠٨) | |
| • سەرجەم | ٥٢٫٧٧٩ |
| زمان و ئایین | |
| • زمان | کوردی |
| کۆدی تەلەفۆن | ٤٣٨(٩٠+) |
بەپێی سەرژمێرییەکانی ساڵی ٢٠٠٨ ژمارەی دانیشتووانی ٥٢٫٧٧٩ کەس بووە، کە نزیکەی ١٣٫٠٨١ کەسیان لە ناوشارن. قەزای شەمزینان ھەڵکەوتەی خاکەکەی کوێستانە. دۆخێکی سەربازیی بەرچاو ھەیە لە شارۆچکەکە، بەھۆی ئەوەی ناوچەیەکی ستراتیجییە.
شەمزینان بە ناوچیا دەناسرێ و بە ناوەندی قەزاكەش دەڵێن ناوشار، دانیشتووانی كوردن لە هۆزی بەگزادە و هەركی و گەردی و زەرزا هەروەها كەمینەیەكی ئاشووری هەبوون كە بە فەلەی ناوچبا دەناسران و دوایی ساڵی 1915 لەلایەن دەوڵەتی عوسمانی قەڵاچۆ و دەربەدرەكران . بەگزادەكان سێ بەرەباب بوون (موسابەگی) و (بێنتوری) و (شێخانی) لە رۆژژگاری كۆندا میرایەتی لە نێویاندا بە گەڕ بوو، نەریت وا بوو هەر ساڵێك بەرەبابێك جڵەوی میرایەتی دەگرتە دەست . ناوی شەمزینان یان شەمدینان بە گوێرەی شەڕەفنامە لە ناوی (میر شەمسەدین)ەوە هاتووە كە باپیرەی گزادەكانی شەمدینان بووە و نەوەكانی تا ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەیەم حوکمڕانی ناوچیایان كردووە. هۆزەكانی ناوچیا بە موسڵمان و دیان ، بە تایبەت هۆزی هەرکی سەرهاتی پشتگیری بەگزادەكان بوون بۆ سەپاندنی دەسەڵاتی خۆیان بەسەر ئەم ناوچەیەی کوردستاندا . پاش نەمانی سیستەمی میرایەتی 1830، بوو بە پێگەی شێخانی نەقشەیەندی (نەهری) كە سەید تەهای گەورەو و شێخ عوبێدوڵڵای خاوەنی شۆڕشی 1880 و شێخ عەبدولقادری سیاسەتمەداری كورد كە ساڵی 1925 لەلایەن ئەتاتوركەوە لە سێدارە درا و سەید تەهای دووەم یەكەم قایمقامی رەواندز دوای دامەزراندنی دەوڵەتی عیڕاق . لە گەرمەی جەنگی گەورەدا (1914-1917)ز چوار جار لەلایەن لەشكری رووسەوە داگیركرا و ناوچیا بوو بە پردی پەڕینەوەی ئاشووریەكان بەسەركردایەتی مارشەمۆن بەرەو سەڵماس و ورمێ.
گوندی نەهریی شەمدینان لە مێژووی كۆندا بەشێك بووە لە وڵاتی ئۆرارتۆ و بە (نایری) ناسراو بوو.
گوندەكانی شەمزینان
| ناوی گوند | مەزرا و دێی گرێدراو |
|---|---|
| بێتكار | بەزەنۆ |
| بەنتوور | دینارتە ، دەمار ، كۆلیتان |
| بایێ | |
| بێمبۆ | مەیدان، دەراڤی، راشیدان |
| بەدەڤی | |
| بێداو | دەهـێ |
| دێمان | مەلیان، هەلانكێ، میراوە، نیكسان، تیسێ |
| ئەولیان | روویان |
| گارە | ماسیرۆ، ساوتێ، كەلیاسین، مەلەوان |
| گولانكێ | سۆرانسەر، سپیندارۆك، ئالكەوا، بالەكان، دۆرێ، هارونا، جەورە، كانی رحان، تاڵێ |
| هەلانە | |
| هەركی | زیزان |
| كەلاشك | نێركۆلان، كادانان، گیمان، كەپەن كەوان، خەزنە، بێباب، گركێ، چەمێ سۆفی وەلی، شێخان، فەقیان، نێركۆلانا ژۆری |
| كاتوونان | باڵی، خوسرەوان، شكەفتان، زێرك، زەفكان، كوولە، كاتوونا ژۆری |
| مەزرا | چەمێ، كەلێتان، تەوسیان، سەرسلتێ. بێگۆزا ژۆری و ژێری |
| نەهری | بێشەمسی، كەركەتی، تووا، روبونس، ناوڕەزان، تووڕی، بەتەران، بێخردی، بەملاتان |
| نێردۆش | بیا هۆڵا، سێڤێ، كۆلا، توویێ، توویێ ژێری |
| نووخەیلان | بێزەلێ، گولكان |
| سالاران | سپیندارێ، دووێ، بێزەلان، دەرۆكی |
| سورونس | دەرەبانی، دەرییان |
| شەپەتان | دەرەبۆیی، ئەلدا، مەیدان، سارارۆ |
ئاشووری
زێدی ھۆزی ناوچیای ئاشووری لە ھەکاری و شەمزیان و تەرگەوەڕ قەزای شەمزینان\ناوچیا بوو. قەزای شەمزینان دڵی ھۆزەکەیانە. هەردوو گوندی بەدەڤێ (بە سریانی: بێت داوێ) و سورونس (بە سریانی: سارونیس) زێدی فەلەی ناسراو بە ناوچیا بوون. بەگوێرەی سەرژمێری ساڵی 1877ز گوندی سورونس 40 ماڵە فەلەی لێبووە، لە بەدەڤێ كڵێسەی مار قریاقۆس و بوخەننا هەبوو سەر بە مەتڕانیەی شەمزینان بوون.
سەرچاوەکان
بەستەرە دەرەکییەکان
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە شەمزینان تێدایە. |
 | ئەم «جوگرافیا» وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
This article uses material from the Wikipedia Soranî / کوردی article شەمزینان, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ناوەرۆک لەبەردەستە لەژێر CC BY-SA 4.0دا، مەگەر پێچەوانەی وترابێ. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Soranî / کوردی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.