Антропоген
БоьалгӀа мур, йа антропоген (йоьалгӀа система; антропогенан мур; квартер) — Дуьненан историн хӀокху заманан геологин мур (геологин система), кайнозойн эрин кхоалгӀа (карара) мур.
Болабелла 2,58 миллион шо хьалха, тахана а дӀабоьдуш бу.
| геологин историн дакъа Дуьненан | |
| БоьалгӀа мур йацй. Антропоген, Квартер | |
|---|---|
| 2,588—0 млн шо хьалха ← Ке О С Д Ка Пе Т Ю М Па Н ↓ | |
 Дуьненан карта | |
| Геохронологин хаамаш | |
| Эон | Фанерозой |
| Эра | Кайнозой |
| Мур1 | Плейстоцен |
| Муьран1 барам | {{{муьран1}}} |
| Климат | |
| Кислородан тӀегӀа | 21% |
| ТӀегӀа CO2 | 0,02—0,045 об. % |
| Йуккъера температура | 15 °C |
← Неоген | |
| система | дакъа | тӀегӀа | Хан, млн шо хьалха | |
|---|---|---|---|---|
| Антропоген | Голоцен | Мегхалайн | 0,0042—0 | |
| Къилбаседагриппианан | 0,0082—0,0042 | |||
| Гренландин | 0,0117—0,0082 | |||
| Плейстоцен | тӀаьхьара | 0,129—0,0117 | ||
| Тибанийн | 0,774—0,129 | |||
| Калабрийн | 1,80—0,774 | |||
| Гелазан | 2,58—1,80 | |||
| Неоген | Плиоцен | Пьяченцин | больше | |
| Декъар гайтина IUGSца 2023 шеран апрелера хьелашца | ||||
Термин
1760 шарахь Дж. Ардуинос дуьххьара кховдийра лаьмнаш 4 декъе къастор:
- хьалхара (хи хьадале)
- шолгӀа (хи хьадаран)
- кхоалгӀа (хи йухадаьллачул тӀаьхьара)
- боьалгӀа (тӀапломан).
1825 шарахь (кхечу хаамашца, 1829 шарахь) Ж. Денуайес кховдийра башха йоьалгӀа системе кхоалгӀа системин кхолламаш къовлу ӀаӀарш къастадар, чкъоьрнаш дагардаран хьесап дӀахьуш:
- хьалхара — палеозой
- шолгӀа — мезозой
- кхоалгӀа — кайнозой.
XX бӀешо доладалале тӀех керла геологин ӀаӀамех кхин а олура кхоалгӀачу тӀаьхьара, постплиоцен.
БоьалгӀа муьран лахара доза билгалдаккхар чолхе ду. И доза тайп-тайпана Ӏилманчаша тайп-тайпана доккхура:
- Дуьненна тӀехь шело эккхаран йуьххьера
- Ша барера
- Декхачу дийнатийн фауна хийцайаларца
- Моллюскийн фауна хийцайаларца
- Адам социалан са санна гучуваларца.
Ша боьалгӀа мур бекъало биостратиграфин хьесапца.
Профессор А. П. Павловс 1914 шарахь кховдийра «антропогенан мур» термин (иза дӀанисдира боьалгӀа мур санна), и мур болийра дуьххьара адам дуьненна тӀедаьллачу муьрера дуьйна.
Академик В. И. Вернадскийс нийса лорура боьалгӀа мур кайнозойн эрин йукъара къастор а, Дуьненан историн керла геологин эра долор а. Цуо кховдийра цунах, А. П. Павловс санна, антропогенан йа, Шухерт Чарльза санна (1918), психозойн эра алар.
1932 шарахь А. М. Жирмунскийн антропозой («антропозойн эра») термин, дӀатеттира АИЧПЕн 2 дуьненайукъара конференцехь..
1963 шарахь Ведомствошнайукъара стратиграфин комитетан сацамца ший а цӀе «боьалгӀа» а, «антропогенан» а официалан тӀеийцира ССРСехь, цхьатерра йина.
Немцойн термин квартер (схьадаьлла нем. Quartär, тармадалийта инг. Quaternary — боьалгӀа мур) — боьалгӀа геологин муьран йоца цӀе (антропоген, йоьалгӀа система), термин чӀагӀйина Россехь 1998 шарахь.
Эфиопехь таханлерачу адамийн дай гучубевлла 2,5 млн шо хьалха, ткъа Америке а, Австрале а адамаш охьахевшина 40-45 эзар шо хьалха. Иштта, антропоген тайп-тайпана материкашкахь йолайелла тайп-тайпана хенахь. Изза ала мегар ду психозойн эра йолайаларх. Цундела, ширйелла йалахь а, гӀоле ду «боьалгӀа мур» йа «квартер» терминаш лелор, ткъа цуьнан лахара доза континентан ӀаӀамашкахь даккха палеоклиматан а, магнитан-стратиграфин хаамашца, уьш синхронан ду йерриг материкашна.
БоьалгӀа мур бекъабалар
.
1932 шеран 23 сентябрехь Ленинградехь Европин боьалгӀа мур талларан ассоциаци II Дуьненайукъара конференци хилла, тӀеийцира боьалгӀа мур 4 декъе бекъар:
- шира — эоплейстоцен
- йуккъера — мезоплейстоцен
- керла — неоплейстоцен
- хӀокху заманан — голоцен
ХӀинца боьалгӀа мур боькъу шина коьрта геологин муьре: плейстоцен а, голоцен а.
БоьалгӀа мур талларан истори
Ӏилманан муьран арахецарш
БоьалгӀа муьран теманех лаьцна коьрта дуьненайукъара йаззамашна зорба туху муьран арахецаш, уьш кхоьллинчу шерашца а, ISSN а (7 царех билгалдаьхна † — арадовлучур севцца 2019 шарахь):
- 1929 —
а, 
а БоьалгӀа мур талларан комиссин бюллетень, ISSN 0366-0907 - 1930 — БоьалгӀа муьран къинхьегамаш талларан комисси
- 1936 — ССРС боьалгӀа муьран материалаш
- 2013 — Alpine and Mediterranean Quaternary, ISSN 22797327
- 1972 — Boreas, An internatonal journal of Quaternary research, ISSN 0300-9483
- 1970 — Bulletin de l’Association Franciase pour l’Etude du Quaternaire, ISSN 00045500 †
- 2012 — Cuaternario y Geomorfologia, ISSN 02141744
- 2003 — Developments in Quaternary Science, ISSN 15710866 †
- 2015 — Estudos do Quaternari, ISSN 21828660
- 1978 — Geografia Fisica e Dinamicca Quaternaria, ISSN 03919838
- 1979 — Geographie Physique et Quaternaire, ISSN 07057199 †
- 1986 — Journal of Quaternary Science, ISSN 02678179
- 1981 — LUNDQUA Thesis, Lund University, ISSN 03468976
- 1990 — Quaternaire, ISSN 11422904, Supplement, ISSN 17711150 †
- 2017 — Quaternary and Environmental Geosciences, Е-ISSN 21766142
- 2006 — Quaternary Geochronology, ISSN 18711014
- 1989 — Quaternary International, ISSN 10406182
- 1979 — Quaternary Newsletter, ISSN 01432826 †
- 1970 — Quaternary Research, ISSN 00335894
- 1978 — Quaternary Research (Tokyo), ISSN 04182642 †
- 1982 — Quaternary Science Reviews, ISSN 02773791
- 1979 — Quaternary Studies in Poland, ISSN 01379798 †
- 2000 — Studia Quaternaria, ISSN 16415558
Хьажа кхин а
- БоьалгӀа муьран геологи, БоьалгӀа муьран гляциогидрологи
- Плейстоцен, Голоцен, Антропоцен
- БоьалгӀа муьрера даларш
- БоьалгӀа мур талларан комисси а, Комиссин бюллетень
- ССРСн боьалгӀа муьран материалаш
Билгалдахарш
Литература
- Герасимов И. П., Марков К. К. Четвертичная геология: (Палеогеография четвертичного периода): Учебное пособие для университетов и пед. институтов / проф. И. П. Герасимов и проф. К. К. Марков. — М.: Учпедгиз, 1939. — 364 с.
- Астахов В. И. Начала четвертичной геологии: Учебное пособие. — СПб.: СПбГУ, 2008.
- Марков К. К. Очерки по географии четвертичного периода / Ред. карт Г. Н. Мальчевский. — М.: Географгиз, 1955. — 348 с. — 4000 экз.
- Elias S. A. (Ed.) Encyclopedia of Quaternary Science. — Elsevier, 2013. 3576 pp.
- Изменение климата и ландшафтов за последние 65 миллионов лет (Кайнозой: От палеоцена до голоцена) / Под общ. ред. А. А. Величко. — М.: ГЕОС, 1999. — 260 с.
- Динамика ландшафтных компонентов и внутренних морских бассейнов Северной Евразии за последние 130 тысяч лет / Под общ. ред. А. А. Величко. — М.: ГЕОС, 2002. — 231 с.
- Палеоклиматы и палеоландшафты внетропического пространства Северного полушария: Поздний плейстоцен — голоцен / Под общ. ред. А. А. Величко. — М.: GEOS, 2009. — 120 с.
- Андреичева Л. Н. и др. Природная среда неоплейстоцена и голоцена на Европейском Северо-Востоке России. — М.: ГЕОС. — 2015. — 224 c.
- Палеогеография Европы за последние 100 тысяч лет / Отв. ред. академик И. П. Герасимов, д.г.н. А. А. Величко. — М.: Наука. — 256 с. + 14 цветных карт.
- Павел Долуханов «География каменного века», 1979г . Издательство: Наука
Хьажоргаш
- Четвертичный период Архивйина 2021-02-28 — Wayback Machine — геологический словарь, на сайте ВСЕГЕИ.
- Комиссия по изучению четвертичного периода на сайте ГИН РАН.
- Изменение нижней границы четвертичной системы/периода и основания плейстоценового отдела/эпохи.
| М е з о з о й | К а й н о з о й (66,0 млн шо хьалха— хӀинца а) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Палеоген (66,0—23,03) | Неоген (23,03—2,58) | БоьалгӀа (2,58—…) | ||||||
| Палеоцен (66,0—56,0) | Эоцен (56,0—33,9) | Олигоцен (33,9—23,03) | Миоцен (23,03—5,333) | Плиоцен (5,333—2,58) | Плейстоцен (2,58—11,7 эз.) | Голоцен (11,7 эз. —…) | ||
This article uses material from the Wikipedia Нохчийн article Антропоген, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Чулацам лело мега CC BY-SA 4.0 лицензица (кхениг билгалйина йацахь). Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Нохчийн (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.