རྒྱ་གར་གི་ལོ་རྒྱུས།

སྤྱི་ལོའི་གོང་གི་དུར་རབས་ཉི་ཤུ་ཙམ་ལ་དཔལ་ཡོན་དེའི་རིམ་བཞིན་ཉམས་རྒྱུད་ཕྱིན་པ་དང། ལྕགས་ཀྱི་དུས་རབས་ཝི་རྡི་དཔལ་ཡོན་མཇུག་འཐུད། མི་རྣམས་ཀྱིས་རིམ་བཞིན་གྲོང་ཁྱེར་ནང་འཚོ་སྡོད་བྱེད་རྒྱུ་མཚམས་འཇོག་བྱས་ནས་འཚོ་བའི་ལམ་བུ་གསར་པ་ཞིག་གཏོད་འགོ་བརྩམས། ལོ་ངོ་3000 ཡར་སྔོན་དུ་རྒྱ་གར་གྱི་རྒྱལ་ཕྲན་མང་པོའི་ནང་རྒྱལ་པོའམ་རཱ་ཇཱ་བདམས་པའི་སྲོལ་འདི་འདྲ་ཞིག་བྱུང། ལོ་ངོ་ 2500 ཙམ་གྱི་ཡར་སྔོན་དུ་ཁོ་ཚོར་ཆེ་མཐོང་ཆེན་པོ་སྤྲད་ནས་མ་ཧཱ་ཇྷཎ་་པཌ་འམ་ (Mahajanapada) ས་སྐྱོང་ཆེན་པོ་ཞེས་པའི་མཚན་གནས་འབུལ་གྱི་ཡོད། དེ་རིམ་བཞིན་རྒྱ་གར་གང་གའི་གཙང་པོའི་གཤོངས་ཀྱི་དཔལ་ཡོན་ཞེས་སུ་གྲགས། མ་ག་དྷའི་རྒྱལ་པོ་མ་སྐྱེས་དགྲས་ཝ་ཇི་(Vajji) སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་དང་དམག་འཐབ་ལོ་མང་བྱས་ནས། མཐར་མ་སྐྱེས་དགྲ་ལ་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་སྟེ་རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་མངའ་ཐང་ཆེ་ཤོས་སུ་གྱུར། རང་རེའི་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་ལུགས་སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པ་དང་གཅེར་བུ་པའི་གྲུབ་མཐའ་སྤེལ་མཁན་ཝར་དྷ་མ་ན་མ་ཧཱ་ཝི་ར་(Vardhamana Mahavira) གཉིས་ཀྱང་དུས་རབས་དེ་སྐབས་བྱུང།

སྤྱི་ལོའི་གོང་གི་དུས་རབས་གསུམ་པ་དང་བཞི་པའི་སྐབས་ཉེ་བའི་གླིང་ཕྲན་ཕལ་མོ་ཆེ་མོར་ཝི་ཡ་གོང་མའི་མངའ་ཁོངས་སུ་བསྡུས། དུས་རབས་དེ་སྐབས་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་སཱི་རིཡཱ་དང་ཨིཇིཔྚ། གྷི་རི་སེ། ཤྲི་ལངྒ་། སོགས་ཡུལ་ལུང་གཞན་དག་ཏུ་སྤེལ་དགོས་པའི་བཀའ་མངགས་དང་བཅས་ཕོ་ཉ་རྣམས་ཡུལ་ཕྱོགས་སོ་སོར་བཏང་། གོང་མའི་མངའ་ཐང་ཆེན་པོ་དེའི་ཁོངས་སུ་པ་ཊ་ལི་པུཏྲ་(Pataliputra)དང་། རྡོ་འཇོག་(Taxila) ཨུ་ཇན་(Ujjain) བཅས་གྲོང་ཁྱེར་ཆེ་ཁག་ཁ་ཤས་ཡོད། དེའི་རྗེས་ཀྱི་ལོ་ངོ་1,500 རིང་རྒྱ་གར་ཆ་ཤས་འདྲ་མིན་རྣམས་རྒྱལ་ཕྲན་ཆུང་ངུ་མང་པོས་འཛིན་སྐྱོང་བྱས། དེ་དག་དབུས་ནས་གུབ་ཊ་གོང་མའི་མངའ་ཐང་ནི་ཆེས་འབུར་དུ་ཐོན་པ་ཞིག་བྱུང། དུས་རབས་བདུན་པ་ནས་བཅུ་གཅིག་བར་དུ་ཕྰ་ལ་རྒྱལ་ཕྲན་དང། རཥ་ཊག་ཨུ་ཀྲ་རྒྱལ་ཕྲན། གུར་ཇར་ཕར་ཏི་ཧ་ར་རྒྱལ་ཕྲན། བཅས་རྒྱལ་རབས་གསུམ་གྱི་འཐབ་འརྩོད་བྱུང། རྒྱ་གར་ལྷོ་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་ ཅ་ལུག་ཡ་རྒྱལ་ཕྲན། ཅོལ་ལ་རྒྱལ་ཕྲན། ཕལ་ལ་བ་རྒྱལ་ཕྲན། ཕན་ཌ་ཡན་རྒྱལ་ཕྲན། ནུབ་ཅ་ལུག་ཡ་རྒྱལ་ཕྲན། བཅས་བྱུང། སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་དུས་དཀྱིལ་དུ་ཅོལ་ལ་རྒྱལ་ཕྲན་གྱི་རྒྱ་གར་ལྷོ་ཕྱོགས་དབང་སྒྱུར་བྱེད་པ་མ་ཟད་ཤྲི་ལང་ཀ་སོགས་ལྷོ་ཤར་ཨེ་ཤི་ཡའི་རྒྱལ་ཕྲན་མང་པོ་ཞིག་ལ་ཡང་བརྩན་འཛུལ་བྱས།

དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པའི་འགོ་སྟོད་ནས་དིལླི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་ཁམས་གསར་འཛུགས་བྱེད་པའི་རྨང་གཞི་བརྟན་པོ་ཆགས། དིལླི་ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་ཁམས་ནི་རྒྱལ་རྒྱུད་མི་འདྲ་བ་དྲུག་ལས་གྲུབ་ཅིང་། རྒྱལ་པོ་རིམ་བྱོན་གྱིས་གྲོང་དང་གྲོང་ཁྱེར་སྣ་ཚོགས་བསྐྲུན་ཏེ། རིམ་བཞིན་དེང་གི་དིལླི་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་རྣམ་པ་འདི་ཆགས། ཁ་ཆེའི་རྒྱལ་རྒྱུད་སུལཏཱན་གྱི་དུས་རབས་མཇུག་རྫོགས་རྗེས། དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་པའི་ནང་མུ་གལ་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱི་རྨང་གཞི་བཙུགས། དུས་རབས་བཅུ་དྲུག་པའི་དུས་མཇུག་ཏུ་ལྡི་ལི་དང་ཨག་ར་སོགས་ལ་དབང་སྒྱུར་རིམ་པར་བྱས་རྗེས། དུས་རབས་བཅུ་བདུན་པའི་ནང་རྒྱ་གར་གྱི་སྐམ་ས་ཆེན་མོའི་མངའ་ཁུལ་ཕལ་ཆེ་བར་དབང་སྒྱུར་བྱས། མུ་གལ་གོང་མ་མཐའ་མ་འདི་གྲོངས་རྗེས་བུ་ཕྲུག་ནང་ཁུལ་དབང་ཆ་འཐབ་རྩོད་ཀྱི་ནང་འཁྲུག་བྱུང་བ་དང་། མུ་གལ་གོང་མའི་མངའ་ཁུལ་གང་ས་ནས་གྱེན་ལངས་བྱས་པ། ཨི་རན་དང་ཨཧྥ་གྷན་སོགས་ཕྱི་རྒྱལ་གྱིས་བཙན་འཛུལ་སོགས་ལ་བརྟེན། རིམ་བཞིན་མངའ་ཐང་ཉམས་རྒུད་དུ་གྱུར། མརཱཋཱའི་རྒྱལ་ཁམས་སྟོབས་ཆེན་པོར་གྱུར་ནས་མུ་གལ་གྱི་ཁ་གཏད་དུ་ལངས། དེ་བཞིན་ཇཱཊ་དང་སིག་མི་རིགས་ཀྱིས་ཕྱོགས་གང་ས་ནས་ངོ་རྒོལ་གྱེན་ལངས་བྱས།

ཕྱི་ལོ་ 1757 ལོའི་ཕ་ལ་སེའི་གཡུལ་འགྱེད་ཀྱི་རྗེས་ནས་རྒྱ་གར་ནང་དབྱིན་ཇིའི་སྲིད་དོན་དབང་ཤུགས་ཀྱི་རྨང་གཞི་བཙུགས་པ་དང་། ཕྱི་ལོ་ 1848 ལོར་དབྱིན་ཇི་དཔོན་རིགས་དྷལ་ཧོ་སི་(Lord Dalhouse) རྒྱ་གར་ནང་དབྱིན་ཇིའི་སྤྱི་ཁྱབ་གཞུང་འཛིན་པར་བསྐོས་ཤིང་། ཁོང་གི་སྐབས་སུ་རྒྱ་གར་ནང་དབྱིན་ཇི་དབང་ཤུགས་དར་བའི་རྩེ་མོར་སོན་ཏེ་པན་ཇབ་དང་། པེ་ཤ་ཝར། པ་ཐན་ཚོ་བ་རྣམས་རྒྱ་གར་ནུབ་བྱང་མངའ་ཁོངས་སུ་ཟླ་སྒྲིལ་བྱས། ཕྱི་ལོ་ 1857 ལོར་མཻ་རུ་ཊ་ས་གནས་སུ་དམག་མི་ཚོས་གྱེན་ལོག་ངོ་རྒོལ་བྱས་ཤིང། རིང་པོ་མ་འགོར་བར་ས་གནས་མང་པོ་ནས་དབྱིན་གཞུང་ལ་གྱེན་ལོག་ངོ་རྒོལ་བྱས་པས། སྐབས་དེའི་དབྱིན་ཇིའི་དབང་སྒྱུར་སྔར་བཞིན་སྲ་བརྟན་ཡོང་བར་དཀའ་ངལ་འཕྲད་ཡོད། སྤྱིར་ལོ་ངོ་གཅིག་ཙམ་གྱི་ནང་གྱེན་ལོག་ངོ་རྒོལ་དེར་དབྱིན་གཞུང་གིས་སྟངས་འཛིན་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད་ཀྱང་། ཕྱི་ལོ་ 1919 ཟླ་ 4 ཚེས་༡༣ ཉིན་མང་ཚོགས་སྟོང་ཕྲག་མང་པོ་ཨམ་རི་སར་ཡོད་པའི་གསེར་གྱི་ལྷ་ཁང་ཉེ་འགྲམ་གྱི་རྗ་ལན་ཝ་ལ་སྤྱི་གླིང་གི་དམར་གསོད་ཆེན་མོའི་དོན་རྐྱེན་བྱུང། བདག་ཉིད་ཆེན་པོ་གྷན་དྷི་མཆོག་གི་དབུ་ཁྲིད་འོག་དབྱིན་གཞུང་ལ་མཉམ་ལས་མི་བྱེད་པའི་ལས་འགུལ་འགོ་བརྩམས། ཕྱི་ལོ་1920 ཟླ་ 10 ནས་ཕྱི་ལོ་ 1922ཟླ་ 2 བར་ཀོང་རེ་སི་ཚོགས་པའི་ངོས་ནས་རྒྱ་གར་རང་བཙན་འཐབ་རྩོད་ཀྱི་གོ་རྟོགས་སད་པར་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན། ཕྱི་ལོ་ 1942 ཟླ་ 8 ནང་གྷན་དྷི་མཆོག་གིས་ཨིན་ཇི་དབང་ཤུགས་མཐའ་སྤྲོད་གཏོང་བའི་ལས་འགུལ་འགོ་བརྩམས་ཤིང་། དབྱིན་ཇི་རྒྱ་གར་ས་ཐོག་ནས་མཐར་སྤྲོད་གཏོང་ཆེད་དབྱིན་གཞུང་གི་བཀོད་ཁྱབ་མི་བརྩི་བའི་ཞི་རྒོལ་ལས་འགུལ་(འཆི་གསོན་དབྱེ་ཐག་གཅོད་པའི་ལས་འགུལ) གཞི་རྒྱ་ཆེ་བ་ཞིག་སྤེལ་རྒྱུའི་ཐག་བཅད།

དེ་ལྟར་ཕྱི་ལོ་ 1947 ཟླ་ 8 ཚེས་ 14 ཡི་མཚན་དཀྱིལ་དུ་རྒྱ་གར་ལ་རང་བཙན་ཐོབ། (དེ་ནས་བཟུང་ལོ་རྟག་པར་ཕྱི་ཟླ་ 8 ཚེས་ 15 ཉིན་ནི་རྒྱ་གར་ལ་བཙན་དབང་འོག་ནས་རང་བཙན་ཐོབ་པའི་ཉིན་མོར་ངོས་འཛིན་གྱིས་སྲུང་བརྩི་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།) སྐབས་དེར་ནེ་རུ་རྒྱ་གར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ཆེས་ཐོག་མའི་སྲིད་བློན་དུ་བསྐོས་པ་དང་། ཁོང་གིས་ཕྱི་ལོ་ 1964 བར་སྲིད་བློན་གྱི་ཐུགས་འགན་བསྟུད་མར་འཁུར་གནང་མཛད་ཡོད།

 

ཧ་ར་པྤ་གྲོང་ཁྱེར་ནི་འདུ་འཛི་དང་ཟང་ཟིང་ཅན་ཞིག་རེད། གྲོང་ཁྱེར་དེའི་ནང་གི་གཙོ་གནད་མི་སྣ་ནི་གྲོང་ཁྱེར་འཛུགས་སྐྲུན་གྱི་འཆར་འགོད་མཁན་ཚོ་ཡིན་ཞིང་། ཁོ་ཚོ་མང་ཆེ་བ་ནི་ཡུལ་གྱི་འགོ་ཁྲིད་པ་ཡིན། ཁོ་ཚོས་རང་ཉིད་ཀྱི་མངའ་འབངས་རྣམས་ས་ཆ་འདྲ་མིན་ལ་བརྫངས་ཏེ་ལྕགས་རིགས་དང་།རིན་པོ་ཆེའི་རྡོ་སོགས་མཁོ་སྒྲུབ་བྱེད་པར་མངགས་པར་བྱེད།ཡུལ་གྱི་འགོ་ཁྲིད་དེ་དག་གསེར་དངུལ་སོགས་རིན་ཆེན་ནོར་བུར་དགའ་སྣང་ཆེ་ཞིང་། གསེར་དངུལ་གྱི་སྟེང་ཡིག་རིས་སྣ་ཚོགས་བརྐོས་ནས་ཐམ་ཀ་དང་རྒྱན་ཆ་སོགས་བཟོ་ཡི་ཡོད། གཞན་ཡང་གྲོང་ཁྱེར་དེ་དག་ནང་ལག་ཤེས་མཁས་པའི་མི་སྣ་མང་པོ་ཡོད་ཅིང་། ཁོ་ཚོས་གྲོང་ཁྱེར་འཛུགས་སྐྲུན་གྱི་རྒྱུ་ཆ་འཚོལ་བ་དང་འཇོན་ཐང་ཆེན་པོས་ལས་རིགས་སྣེ་མང་ལ་གཞོལ་བར་བྱེད། ཧ་ར་པྤ་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཤལ་ལུས་དངོས་པོ་རྙེད་སོན་བྱུང་བ་དག་ལ་བརྟག་ཞིབ་བྱེད་སྐབས། ཐོན་སྐྱེད་ཕལ་ཆེ་བ་རྡོ་དང་། གསེར། དངུལ། ཟངས། ལི། ལྕགས་སོགས་ལས་བཟོས་ཡོད།ཟངས་དང་ལི་ནི་ལག་ཆ་དང་། གོ་མཚོན། ཐབ་ཆས་སོགས་བཟོ་བར་བེད་སྤྱོད་ཆེན་པོ་ཡོད། ལྕགས་རིགས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཕུད་ད་དུང་སྲིང་བལ་ལས་བཟོས་པའི་ རས་ཧྲུལ་དེ་འདྲ་ཡང་རྙེད་སོན་བྱུང་།ཁུལ་དེར་ལོ་ངོ་7000 གི་ཡར་སྔོན་ནས་སྲིང་བལ་སྐྱེ་འཕེལ་བྱུང་བར་གྲགས་ཤིང། གནའ་རྫས་དཔྱད་ཞིབ་པ་ཚོས་ཧ་ར་པྤ་གྲོང་ཁྱེར་གྱི་སྲིང་བལ་འཐག་བེྱད་ཡོ་ཆས་འདྲ་མིན་རྙེད་སོན་ཐུབ་ཡོད། གྲོང་ཁྱེར་གྱི་ཁ་ཟས།གྲོང་ཁྱེར་ནང་འཚོ་སྡོད་བྱེད་མཁན་རྣམས་ཕུད།ད་དུང་མི་མང་པོ་ཞིག་ཞིང་འབྲོག་ས་ཁུལ་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཞིང་པ་དང་འབྲོག་པ་དེ་དག་གིས་གྲོང་ཁྱེར་ནང་སྡོད་མཁན་ཚོའི་ཁ་ཟས་མཁོ་འདོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།བརྟག་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད་ཧ་ར་པྤའི་ཡུལ་མི་རྣམས་ཀྱིས་གྲོ་དང་། ནས། སྲན་མ། འབྲས། པད་ཁ་སོགས་འབྲུ་རིགས་འདེབས་ ལས་བྱས་ཡོད་པ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་།ཁོ་ཚོས་ཞིང་ལས་བྱེད་ཆེད་ཀྱི་ལག་ཆ་གསར་བཟོ་དང་ཞིང་དུ་ཆུ་འདྲེན་སའི་ཡུར་ བུ་ཡང་བཟོས་ཡོད། འབྲུ་རིགས་འདེབས་ལས་བྱེད་པ་དང་ལྷན་དུ་ར་ལུག་དང་མ་ཧེ། བ་ཕྱུགས་སོགས་གསོ་ཉར་བྱས་ ཡོད་ལ།རི་དྭགས་ཀྱང་བརྔོན་ཡོད།ཉམས་ཆག་སོང་བའི་གྲོང་ཁྱེར་།

ལོ་ངོ་3900 ཙམ་གྱི་ཡར་སྔོན་དུ་ཧ་ར་པྤ་གྲོང་ཁྱེར་དུ་འགྱུར་བ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཐེབས་ཡོད། མི་རྣམས་ཀྱིས་རིམ་བཞིན་ གྲོང་ཁྱེར་ནང་འཚོ་སྡོད་བྱེད་རྒྱུ་མཚམས་འཇོག་བྱས་ནས་འཚོ་བའི་ལམ་བུ་གསར་པ་ཞིག་གཏོད་འགོ་བརྩམས།བཟོ་ཚོང་ལས་རིགས་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་དཀོན་དུ་སོང་བ་དང་།ཞིང་དུ་ཡུར་ཆུ་འདྲེན་པའི་ལམ་སྲོལ་ཡང་རིམ་བཞིན་ཉམས་རྒུད་དུ་ སོང་།སྡོད་ཁང་གི་བཀོད་པ་ཞན་ཞིང་གང་སར་གད་སྙིགས་ཀྱི་ཕུང་གསོག་ལས་མཐོང་རྒྱུ་མེད་པར་གྱུར་བ་རེད།འོ་ན་ འགྱུར་བ་དེ་འདྲ་ཞིག་སོང་བའི་རྒྱུ་མཚན་གང་ཡིན་ནམ་ཞེ་ན།མཁས་པ་ཁ་ཅིག་གི་འདོད་ཚུལ་ལ་གཙང་པོ་སྐམ་ནས་ ཞིང་ཆུ་ཆད་པས་ཞིང་ལས་བྱེད་ཐབས་བྲལ་བར་འདོད་པ་དང་།ཡང་ལ་ལས་ཤིང་ནགས་གཅོད་འབྲེག་ཚད་ལས་འདས་ པ་བྱས་རྐྱེན་སོ་ཕག་དང་ལྕགས་རིགས་བཞུ་ཆེད་ཀྱི་མེ་ཤིང་རྫོགས་པ་མ་ཟད་ཐ་ན་ཁྱིམ་དུ་ཇ་སྐོལ་བྱེད་ཀྱི་མེ་ཤིང་ཡང་ དཀོན་པོར་གྱུར་ཚུལ་གླེང།མཁས་པ་ཁ་ཅིག་གིས་སྒོ་ཕྱུགས་གཉེར་སྐྱོང་བྱས་པ་མང་དྲགས་ནས་རྩྭ་དང་རྩི་ཐོག་ཐམས་ ཅད་ཟད་པར་བརྟེན་སྒོ་ཕྱུགས་འཚོ་སྐྱོང་བྱེད་པའི་འཚོ་བའི་རྒྱུན་ཆད་པར་འདོད་ཀྱི་ཡོད།གང་ལྟར་ཡང་གོང་འཁོད་རྒྱུ་ མཚན་དག་གིས་གྲོང་ཁྱེར་ཡོངས་རྫོགས་རྩ་སྟོང་སོང་བར་ར་སྤྲོད་མཐར་ཕྱིན་པ་བྱེད་ཁག་པོ་རེད།གཙང་པོ་སྐམ་པ་ དང་ཆུ་ལོག་གི་གནོད་འཚེ་ལྟ་བུས་ས་ཁུལ་འགའ་ཤས་ལ་གཏོར་སྐྱོན་ཐེབས་པ་མ་གཏོགས་གྲོང་ཁྱེར་ཡོངས་རྫོགས་རྩ་ སྟོང་འགྲོ་མི་སྲིད།ཚོད་བགམ་བྱས་ན་ཡུལ་གྱི་རྒྱལ་པོས་དབང་སྒྱུར་ལེགས་པོ་བྱེད་མ་ཐུབ་པ་མིན་ནམ་སྙམ།

མི་མང་གིས་འོས་འཕངས་ནས་འགོ་ཁྲིད་འདེམས་པའི་ལམ་སྲོལ་ལ་དེང་སྐབས་རྒྱལ་ཁབ་ཕལ་ཆེ་བས་དགའ་མོས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་ལ་དཔེ་བཞག་ན་མང་པོས་བཀུར་བའི་རྒྱལ་པོའི་རིགས་རྣམས་ཡུལ་མིས་བདམས་པ་ལས་གཞན་རྒྱལ་པོ་དང་འགོ་ཁྲིད་མང་ཆེ་བ་ནི་ཕ་རྒྱུད་བུ་འཛིན་དང་། དབང་ཤེད་འབའ་ཞིག་ལས་བྱུང། དཔེར་ན་ལོ་ངོ་3000 ཡར་སྔོན་དུ་རྒྱ་གར་གྱི་རྒྱལ་ཕྲན་མང་པོའི་ནང་རྒྱལ་པོའམ་རཱ་ཇཱ་བདམས་པའི་སྲོལ་འདི་འདྲ་ཞིག་ཡོད།སྐྱེ་བོ་གང་ཞིག་གིས་ དབང་ཤེད་བེད་སྤྱོད་བྱེད་པ་དང་བློས་གཏོང་ཆེན་པོ་རེ་བྱས་ཚེ་དེ་ཉིད་རྒྱལ་པོར་བསྐོ་བ་ཡིན།རྟའི་ཆོ་གའམ་ཨཤ་བ་མེ་ དྷཱ་(Ashvamedha) ཞེས་པའི་སྲོལ་ལ་གཞིགས་ན་རྟ་རྒོད་ཅིག་གང་སར་འཁྱམས་ཉུལ་བྱེད་དུ་འཇུག་པ་དང་དེར་བློན་ པོ་ཚོས་ལྟ་སྲུང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།གལ་ཏེ་རྟ་རྒོད་དེ་རྒྱལ་ཕྲན་གཞན་དག་གི་མངའ་ཁོངས་སུ་སོང་ནས་རྒྱལ་ཕྲན་དེའི་རྒྱལ་ པོས་བཀག་སྡོམ་བྱས་ཚེ།ཡུལ་གཉིས་དབར་དམག་འཐབ་དྲག་པོ་བྱེད་དགོས་ཀྱི་ཡོད་ལ།རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་མཁན་དེ་འགོ་ ཁྲིད་གཙོ་བོར་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།གལ་ཏེ་རྟ་རྒོད་དེ་དེ་མུར་གཏོང་བ་ལས་བཀག་སྡོམ་མ་བྱས་ན།རང་བཞིན་ གྱིས་ཕམ་པར་ཁས་ལེན་བྱེད་པའི་རྟགས་ཡིན་པས།རྟ་རྒོད་འཁྱམས་སུ་འཇུག་མཁན་དེ་རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོའམ་གཙོ་གནད་ འགོ་ཁྲིད་ལ་ངོས་འཛིན་པ་ཡིན།རྟའི་ཆོ་ག་དེ་ལེགས་འགྲུབ་བྱུང་མཚམས།པཎྜིཏ་དང་ཆོས་དཔོན་ཚོས་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་ ཆོ་ག་ཕྱག་ལེན་བྱས་རྗེས།ཆོས་དཔོན་དང་རྒྱལ་ཕྲན་གཞན་དག་གིས་རྒྱལ་པོས་འབུལ་ཚན་འདེགས་འབུལ་ཞུས་ནས་ རྟེན་འབྲེལ་ཞུ་ཡི་ཡོད།རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོ་ཁྲི་སྟེང་དུ་འཁོད་རྗེས་རྒྱལ་ཕྲན་གཞན་དག་གི་རྒྱལ་པོ་ཡང་རིམ་བཞིན་བཞུགས་ གྲལ་ལ་འཁོད་དེ། རྒྱལ་པོའི་ཆེ་བ་སྣ་ཚོགས་གླེང་བར་བྱེད། རྒྱལ་བློན་འདུས་སར་མི་མང་གིས་ཀྱང་རྒྱལ་པོར་འབུལ་བ་ ཕུལ་ནས་བཀྲ་ཤིས་པའི་རྟེན་འབྲེལ་ཞུ་བ་ཡིན།འོན་ཀྱང་རིགས་དམན་པ་རྣམས་ནི་རྒྱལ་བློན་འདུས་སར་བཅར་ཆོག་གི་ མེད།ས་སྐྱོང་།རྒྱལ་ཕྲན་གཞན་དག་གི་རྒྱལ་པོ་ཚོར་རཱ་ཇཱ་ཞེས་པའི་གོ་མིང་ལས་མེད་ཀྱང་གོང་གི་ཆོ་ག་ཆེན་པོ་སྒྲུབ་ཐུབ་ མཁན་གྱི་རྒྱལ་པོ་ལ་ཇཱ་ནཱ་པཱ་དཱའམ་(Janapada) ས་སྐྱོང་ཞེས་པའི་གོ་མིང་ཐོབ་ཀྱི་ཡོད། ལོ་ངོ་༢༥༠༠ཙམ་གྱི་ཡར་སྔོན་དུ་ཁོ་ཚོར་ཆེ་མཐོང་ཆེན་པོ་སྤྲད་ནས་མ་ཧཱ་ཇཱ་ནཱ་པཱ་དཱའམ་(Mahajanapada) ས་སྐྱོང་ཆེན་པོ་ཞེས་པའི་མཚན་གནས་འབུལ་གྱི་ཡོད། གནའ་རྫས་དཔྱད་ཞིབ་པ་ཚོས་དིལླི་རྙིང་པ་དང་མཱི་རུཏ་(Meruti) ཉེ་འཁོར་དུ་ས་སྐྱོང་གིས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་པའི་གནའ་རྫས་མང་པོ་རྙེད་ཡོད་ལ། ས་སྐྱོང་གི་མངའ་འབངས་ཚོས་འབྲས་དང་གྲོ།ནས།སྲན་མ།པད་ཁ་སོགས་འདེབས་ལས་བྱས་པ་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་།ས་སྐྱོང་ཆེན་པོ་འདི་དག་ལ་རང་ཉིད་ཀྱི་རྒྱལ་ས་དང་མཁར་རྫོང་སྣ་ཚོགས་ཡོད་ ཅིང་།མཁར་རྫོང་དེ་དག་ནི་དགྲ་བོར་ལྟ་སྲུང་བྱེད་རྒྱུ་ཁོ་ན་ཙམ་མིན་པར་རང་ཉིད་ཀྱི་རྒྱུ་ནོར་དང་དབང་ཤགས་གཞན་ ལ་ངོམ་རྒྱུའི་ཆེད་དུའང་ཡིན་པར་འདོད།ས་སྐྱོང་ཆེན་པོ་ཚོས་དམག་མི་འབོར་ཆེན་ཉར་བ་དང་ཁོ་ཚོར་གླ་ཆ་གྱ་ནོམ་པ་ སྤྲད་ནས་ལོ་འཁོར་མོར་རྒྱལ་གཞིས་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད།

མ་ག་དྷའི་རྒྱལ་པོ་ནི་ལོ་ངོ་ཉིས་བརྒྱ་ཙམ་གྱི་རིང་ས་སྐྱོང་ཆེན་པོ་སྐད་གྲགས་ཆེ་ཤོས་སུ་གྱུར། སྙན་གྲགས་ཅན་གྱི་ཆུ་བོ་གངྒཱ་སོགས་མ་ག་དྷ་བརྒྱུད་ནས་བཞུར་གྱི་ཡོད་ཅིང་། དེས་འགྲིམ་འགྲུལ་དང་ཆུ་ནུས་ཐོན་ཁུངས།ཞིང་ལས་ཐོན་སྐྱེད།ནགས་ཚལ་རྒྱ་སྐྱེད་སོགས་ལ་ཕན་ཐོགས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད། གཞན་ཡང་ལྕགས་རིགས་སོགས་ཀྱི་ཐོན་ཁུངས་ལེགས་པས་གོ་མཚོན་དང་ལག་ཆ་སོགས་བཟོ་སྐྲུན་བྱེད་པར་དམིགས་བསལ་གྱི་ཕན་ནུས་ཐོན་ཡོད། མ་ག་དྷའི་ཡུལ་དུ་རྒྱལ་པོ་སྙན་གྲགས་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བ་གཉིས་བྱོན་ཡོད་པ་ནི་གཟུགས་ཅན་སྙིང་པོ་(Bimbisara) དང་། རྒྱལ་པོ་མ་སྐྱེས་དགྲ་(Ajatsattu)གཉིས་ཡིན། རྒྱལ་པོ་གཟུགས་ཅན་སྙིང་པོ་ནི་མ་ག་དྷའི་ མངའ་ཐང་སྤེལ་མཁན་ཐོག་མ་དེ་ཡིན།རྒྱལ་པོ་མ་སྐྱེས་དགྲས་རང་གི་ཡབ་གཟུགས་ཅན་སྙིང་པོ་བཀྲོངས་རྗེས་མ་ག་དྷའི་རྒྱལ་ས་བཟུང་། ཝ་ཇི་(Vajji) སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་དང་དམག་འཐབ་ལོ་མང་བྱས་ནས། མཐར་མ་སྐྱེས་དགྲ་ལ་རྒྱལ་ཁ་ཐོབ་སྟེ་རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ཁུལ་དུ་མངའ་ཐང་ཆེ་ ཤོས་སུ་གྱུར།

མ་ག་དྷའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱིས་རྒྱ་གར་བྱང་ཕྱོགས་ས་ཁུལ་དུ་རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་བའི་དུས་སྐབས་ནི། ཝ་ཇི་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་བི་ཧར་ས་ཁུལ་དུ་དབང་སྒྱུར་བྱེད་པའི་སྐབས་ཡིན། ཝ་ཇིའི་རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་སྟངས་ལ་གྷ་ན་(Gana) ཞེས་ཟེར་ཞིང་། དེ་ནི་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་བམ་རྒྱལ་ཕྲན་མང་པོ་མཉམ་འདུས་ཀྱིས་རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་བའི་དོན་ཡིན། གྷ་ནའི་རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་མཁན་ལ་མི་གཅིག་ལས་མང་བ་ཡོད་ཅིང་། སྐབས་འགར་མི་སྟོང་ཚོ་ལས་བརྒལ་བའང་ཡོད། ཁོ་ཚོ་ཚང་མར་ ར་ཇཱའི་གོ་གནས་ཡོད་ལ་ཁོ་ཚོས་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་ལས་དོན་སྒྲུབ་སྐབས་མཉམ་དུ་འདུས་ནས་གྲོས་བྱེད་པ་དང་། བགྲོ་གླེང་གི་ལམ་ནས་གནས་ཚུལ་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། གྷ་ན་ལ་སྐབས་འགར་སཾགྷ་(Sangha) ཡང་བརྗོད་ཅིང་།བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པ་ཡང་ཤཱཀྱའི་རིགས་ཀྱི་སཾགྷའི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་སོ།།

ལོ་ངོ་2300ལྷག་གི་ཡར་སྔོན་དུ་ཨེ་ལེག་ཙཎྡྲ་(Alexandra)ཞེས་པའི་ཡུ་རོབ་ཀྱི་གོང་མ་ཞིག་གིས་ཡུ་ རོབ་ཀྱི་ས་ཁུལ་མང་པོར་དབང་སྒྱུར་བྱས་ནས་མཐར་ཨེ་ཤི་ཡའི་ས་ཁུལ་དུ་དབང་སྒྱུར་བྱེད་འགོ་བརྩམས།ཁོས་ འཛམ་གླིང་ཡོངས་ལ་དབང་སྒྱུར་བྱས་ནས་རང་ཉིད་འཛམ་གླིང་གི་རྒྱལ་པོར་འགྱུར་རྒྱུའི་རེ་བ་བཅངས།འོན་ཀྱང་ རྒྱ་གར་གྱི་སྐམ་ས་ཆེན་མོའི་ཉེ་འགྲམ་དུ་སླེབས་སྐབས།ཁོའི་དམག་མི་ཚོས་རྒྱ་གར་གྱི་རྒྱལ་པོའི་སྟོབས་ཤགས་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་ཐོས་པས། མུ་མཐུད་དཔུང་མཇུག་བྱེད་མི་ནུས་པར་ཕྱིར་ལོག་བྱས་ཡོད།