Сацыялістычная Федэратыўная Рэспубліка Югаславія

Другая Сусветная вайна

У гады Другой сусветнай вайны Югаславія ваявала на баку Антыгітлераўскай кааліцыі, была акупаваная Германіяй і яе саюзнікамі і раздзеленая, супраць акупантаў ваявалі шматлікія партызанскія атрады.

Ваюючы з гітлераўцамі, глава камуністычнага руху Броз Ціта знайшоў агульную мову як з Захадам, так і спачатку з СССР, і карыстаючыся гэтым, расправіўся з членамі іншых партызанскіх рухаў, першым чынам чэтнікамі. Перавагай Ціта быў шматнацыянальны склад яго руху, тады як іншыя рухі былі нацыянальнымі.

«Вялікая Югаславія»

У першыя пасляваенныя гады Ціта меркаваў аб стварэнні «Вялікай Югаславіі» у рамках рэалізацыі планаў арганізацыі Балканскай Федэрацыі, разгледжвальных ім сумесна са Сталіным і Дзімітравым.

Ціта жадаў сфармаваць сацыялістычную федэрацыю з цэнтральнай уладай Белграда з тэрыторыі «Першай Югаславіі», а таксама Балгарыі і Албаніі ў якасці федэральных рэспублік.

Спачатку былі створаныя югаслава-албанскія і югаслава-балгарскія эканамічна-мытныя саюзы з інтэграцыяй албанскай эканомікі ў югаслаўскую, аднак затым ні Вялікая Югаславія, ні хоць бы далучэнне да Югаславіі Албаніі рэалізаваныя не былі з прычыны ўзніклых рознагалоссяў з кіраўніцтвам Албаніі і Балгарыі, а затым і парыву са Сталінам.

Сацыялістычная «Другая Югаславія»

Пасля Другой сусветнай вайны Югаславія стала сацыялістычнай федэрацыяй з шасці саюзных рэспублік пад назвамі Дэмакратычная Федэратыўная Югаславія (з 1945), Федэратыўная Народная Рэспубліка Югаславія (ФНРЮ) (з 1946), Сацыялістычная Федэратыўная Рэспубліка (СФРЮ) (c 1963).

У якасці мадэлі нацыянальнага будаўніцтва ў сацыялістычнай Югаславіі быў абраны федэралізм. Гэтае становішча было адлюстравана ў пастанове II сесіі Антыфашысцкага Веча Народнага Вызвалення Югаславіі ад 29 лістапада 1946 «Аб утварэнні Югаславіі на федэратыўных пачатках». Заканадаўча федэратыўная прылада замацавана ў Канстытуцыі 1946.

У канцы 1940-х гг. паўсталі рознагалоссі паміж лідарам камуністычнай партыі Югаславіі Ціта і Сталіным, што прывяло да парыву адносін з СССР. Хоць пасля смерці Сталіна гэтыя рознагалоссі былі часткова ўхіленыя, Югаславія не стала членам Арганізацыі Варшаўскага Дагавора, а наадварот, у процівагу ёй стварыла Рух недалучэння. У гады кіравання Ціта Югаславія выконвала ролю пасярэдніка паміж Захадам і найболей адыёзнымі камуністычнымі рэжымамі (мааісцкі Кітай, Кампучыя).

Рэжым Ціта гуляў на супярэчнасцях паміж дзяржавамі капіталістычнай і сацыялістычнай сістэм, што дазваляла Югаславіі ў пасляваенныя дзесяцігоддзі даволі хутка развівацца.

Распад

Фактарамі распаду югаслаўскай федэрацыі сталі смерць Ціта і фіяска праводжанай яго пераемнікамі нацыянальнай палітыкі, распад сусветнай сацыялістычнай сістэмы, воплеск нацыяналізму ў Еўропе (прычым не толькі ў краінах Цэнтральна-Усходняга рэгіёна).

З прычыны нарастальных нацыянальных рознагалоссяў па завяшчанні Ціта пасля яго смерці пост прэзідэнта краіны быў скасаваны, а на чале краіны ўстаў Прэзідыум, члены якога (главы саюзных рэспублік і аўтаномных абласцей) штогод змянялі адзін аднаго па чарзе. Кароткачасовы эканамічны цуд у сярэдзіне 1980-х гг. скончыўся імклівай інфляцыяй і развалам эканомікі, што прывяло да абвастрэння адносін паміж эканамічна больш развітымі Харватыяй і Славеніяй, і астатнімі рэспублікамі.

У 1990 г. ва ўсіх шасці рэспубліках СФРЮ былі праведзеныя мясцовыя выбары. Перамогу на іх усюды атрымалі нацыяналістычныя сілы.

Падчас грамадзянскай вайны і распаду ад Вялікай Югаславіі ў канцы XX стагоддзя аддзяліліся чатыры з шасці саюзных рэспубалік (Славенія, Харватыя, Боснія і Герцагавіна, Македонія). Тады жа на тэрыторыю спачатку Босніі і Герцагавіны, а затым аўтаномнага края Косава былі ўведзеныя міратворчыя сілы ААН пад кіраўніцтвам ЗША. У Косава, пад падставай урэгулявання cагласна мандату ААН міжэтнічнага канфлікту паміж сербскім і албанскім насельніцтвам, ЗША і іх саюзнікі правялі ваенную аперацыю па захопу і фактычнаму аддзяленню ад Югаславіі і Сербіі гэтага аўтаномнага края, які апынуўся пад пратэктаратам ААН. Тым часам Югаславія, у якой у пачатку XXI стагоддзя заставалася дзве рэспублікі, ператварылася ў Малую Югаславію (Сербія і Чарнагорыя). На сённяшні дзень, пасля правядзення рэферэндума аб незалежнасці ў Чарнагорыі, апошнія астаткі ранейшай федэрацыі сышлі ў гісторыю, Сербія і Чарнагорыя таксама сталі незалежнымі дзяржавамі.

 

У Сацыялістычнай Федэратыўнай Рэспубліцы Югаславія былі створаны шэсць федэральных дзяржаў:

• Сацыялістычная Рэспубліка Сербія
• Сацыялістычны Аўтаномны Край Косава
• Сацыялістычны Аўтаномны Край Ваяводзіна
• Сацыялістычная Рэспубліка Харватыя
• Сацыялістычная Рэспубліка Славенія
• Сацыялістычная Рэспубліка Боснія і Герцагавіна
• Сацыялістычная Рэспубліка Македонія
• Сацыялістычная Рэспубліка Чарнагорыя

• Юганастальгія
• Брыёнскае пагадненне