Надзвычайнае Становішча

Магчымасць увядзення звычайна прадугледжваецца канстытуцыяй.

Рэжым надзвычайнага становішча прадугледжвае абмежаванне правоў і свабод грамадзян, юрыдычных асоб, а таксама ўскладанне на іх дадатковых абавязкаў. Уводзіцца ў выпадку стыхійнага бедства, тэхналагічнага здарэння, узброенага сутыкнення і грамадскага беспарадку.

24 чэрвеня 2002 года А. Лукашэнка падпісаў Закон Рэспублікі Беларусь № 117-З «Аб надзвычайным становішчы». Паводле 1-га артыкула Закона, надзвычайнае становішча азначае часовы прававы парадак дзейнасці ўстаноў і службовых асоб, што дапускае прыпыненне правоў і свабод асоб і ўстаноў і ўскладанне дадатковых абавязкаў на іх. Паводле 3-га артыкула, падставай для яго ўвядзення служыць:

• бедства, што выклікала чалавечыя ахвяры, шкоду прыроднаму асяроддзю і значныя матэрыяльныя страты, парушыла ўмовы жыццядзейнасці насельніцтва і патрабуе правядзення шырокай і безадкладнай выратавальнай працы.
• гвалт з боку згуртавання асоб і ўстаноў, у выніку якога ўзнікла пагроза жыццю людзей і існаванню дзяржавы.

У выпадку бедства падставай бывае тэхнагеннае здарэнне і прыроднае (стыхійнае) бедства, у тым ліку экалагічнае: эпідэмія і эпізаотыя. Надзвычайнае становішча ўводзіцца ўказам прэзідэнта Беларусі з унясеннем яго ў 3-дзённы тэрмін на зацвярджэнне Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Беларусі. Указ страчвае сілу, калі Савет Рэспублікі зацвярджае яго меншасцю галасоў ад свайго поўнага складу. Паводле 9-га артыкула, «Тэрмін дзеяння надзвычайнага становішча, якое ўводзіцца на ўсёй тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, не можа перавышаць 30 содняў, а ўводзімага ў яе асобных мясцовасцях, — 60 содняў». Для падаўжэння яго тэрміна дзеяння патрабуецца новы ўказ прэзідэнта.

Захады

Паводле 11-га артыкула Закона 2002 г. «Аб надзвычайным становішчы», указ прэзідэнта Беларусі можа прадугледжваць у якасці захадаў:

• прыпыненне дзейнасці дзяржаўных устаноў;
• абмежаванне на выезд і ўезд і на свабоду перасоўвання;
• усталяванне дзяржаўнай аховы грамадскіх перавозак і інфраструктуры жыццядзейнасці насельніцтва;
• абмежаванне перамяшчэння грошай і тавараў і ажыццяўлення паслуг;
• устанаўленне парадку продажу, набыцця і размеркавання харчавання і побытавых вырабаў першай неабходнасці;
• забарону сходаў, вулічных шэсцяў і пікетавання з боку згуртаванняў асоб і ўстаноў;
• прыпыненне стачак на тэрмін да 3 месяцаў;
• абмежаванне руху і надгляд сродкаў перавозкі;
• прыпыненне вытворчасці, у якой выкарыстоўваецца выбуховае, радыяактыўнае, біялагічна і хімічна небяспечнае рэчыва;
• перамяшчэнне (эвакуацыю) каштоўнасцей у бяспечную мясцовасць.

Пры бедстве таксама могуць прадугледжвацца:

• часовае адсяленне жыхароў у жылыя памяшканні ў бяспечнай мясцовасці;
• каранцін;
• перанакіраванне ўстаноў на вытворчасць патрэбных пры бедстве тавараў і змяненне раскладу іх працы, прыцягненне дзяржаўных матэрыяльных запасаў;
• прызначэнне часовых выканаўцаў абавязкаў кіраўнікоў устаноў замест адхіленых за неналежную працу;
• прыцягненне працаздольнага насельніцтва і сродкаў перавозкі грамадзян да безадкладнай выратавальнай працы.

Пры гвалце могуць прадугледзіць:

• забарону ва ўсталяваны час знаходзіцца ў грамадскім месцы (на вуліцы) без пропуску і пасведчання асобы (каменданцкая гадзіна);
• папярэднюю цэнзуру СМІ і арышт друкаваных вырабаў, гукаўзмацняльных, множыльных і радыёперадавальных прыладаў, абмежаванне акрэдытацыі журналістаў;
• прыпыненне дзейнасці грамадскіх аб’яднанняў;
• праверку пасведчанняў асобы, асабісты надгляд, надгляд рэчаў, жылля і сродкаў перавозкі;
• забарону продажу і часовы адбор зброі, боепрыпасаў, атрутных, выбуховых і радыяактыўных рэчываў, вайсковай тэхнікі, забарону продажу спіртовых вырабаў і абмежаванне продажу лекаў, што змяшчаюць дурманлівыя і псіхатропныя рэчывы;
• выдварэнне іншагародніх парушальнікаў абмежаванняў.

Паводле 14-га артыкула, на час надзвычайнага становішча адкладаюцца выбары і рэферэндум. 14-м артыкулам таксама дапускаецца скасаванне з боку прэзідэнта Беларусі заканадаўства ўстаноў дзяржаўнага кіравання. Для забяспячэння парадку надзвычайнага становішча выкарыстоўваюць сілы і сродкі Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь, у тым ліку ўнутраныя войскі, Камітэта дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь, Міністэрства па надзвычайных сітуацыях Рэспублікі Беларусь. Таксама могуць прыцягнуць Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь і памежныя войскі Дзяржаўнага пагранічнага камітэта Рэспублікі Беларусь. Паводле 24-га артыкула, прыцягнутым да выратавальнай працы грамадзянам выплочваецца заробак. Урад Беларусі пакрывае пацярпелым грамадзянам маёмасную шкоду і дае жыллё.

У СССР надзвычайнае становішча абвяшчалі падчас міжэтнічных хваляванняў у Азербайджанскай (Карабахская вайна), Армянскай і Узбекскай ССР.