Уладзімер Данілавіч Спасо́віч (16 студзеня 1829 — 26 кастрычніка 1906) — беларуска-расейска-польскі юрыст, грамадзкі дзеяч, публіцыст, крытык.
Уладзімер Спасовіч | |
па-польску: Włodzimierz Spasowicz | |
Дата нараджэньня | 16 (28) студзеня 1829 |
---|---|
Месца нараджэньня | |
Дата сьмерці | 13 (26) кастрычніка 1906 (77 гадоў) |
Месца сьмерці | |
Месца вучобы | |
Занятак | журналіст, юрыст, гісторык літаратуры, адвакат, філёляг |
Навуковая сфэра | крымінальнае права[d] і адвакатура[d] |
Месца працы | |
Навуковая ступень | доктар навук[d] |
Бацька | Данііл Спасовіч |
Вікікрыніцы зьмяшчаюць арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы артыкула: |
Вікікрыніцы зьмяшчаюць арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы артыкула: |
Вікіцытатнік зьмяшчае збор цытатаў, датычных тэмы артыкула: |
Нарадзіўся ў мястэчку Рэчыца Менскай губэрні ва зьмяшанай уніяцка-каталіцкай сям’і. Бацька Данііл быў доктарам мэдыцыны й хірургіі. Дзед Восіп Спасовіч быў уніяцкім сьвятаром. Маці Тэафілія Крэйц была каталічкай-нэафіткай. Сам Уладзімер, як і бацька, стаў уніятам (пасьля скасаваньня ўніі — праваслаўным), а яго сястра разам з маці былі каталічкамі.
Пачатковую адукацыю Уладзімер Спасовіч атрымаў у Менскай гімназіі. Пасьля заканчэньня юрыдычнага факультэта Пецярбурскага ўнівэрсытэта (1849) у 1851 годзе абараніў на катэдры міжнароднага права магістарскую дысэртацыю. У 1857—1861 гадах быў прафэсарам крымінальнага права Пецярбургскага ўнівэрсытэту. У знак пратэсту супраць жорсткай расправы над удзельнікамі студэнцкага руху пакінуў у 1861 працу ва унівэрсытэце й выкладаў крымінальнае права ў вучылне правазнаўства. За кнігу «Падручнік крымінальнага права» (1863) Спасовічу прысуджана навуковая ступень доктара права. У працах па тэорыі судова-крымінальных доказаў ён абагульніў і прааналізаваў дзеючыя крымінальнаправавыя нормы й першы выступіў з рэзкай крытыкай «Улажэньня аб пакараньнях крымінальных і папраўчых 1846 г.».
Лічыў, што пакараньне не павінна быць помстай і застрашваньнем, a выкарыстоўваецца дзяржавай з папераджальнай і выхаваўчай мэтамі. Выступаў супраць цялесных і асабліва жорсткіх пакараньняў, у тым ліку супраць сьмяротнай кары. Адну з прычын злачыннасьці бачыў у недасканаласьці дзяржаўных і грамадзкіх установаў, нізкай культуры народа. Спасовіч быў упэўнены, што заканадаўца павінен клапаціцца аб умацаваньні пачуцьця ўласнай годнасьці чалавека, аб павазе й цярплівасьці ў адносінах да чужых перакананьняў і поглядаў. Ідэі Спасовіча былі прызнаны небясьпечнымі, і па распараджэньні імпэратара Аляксандра ІI яго «Падручнік крымінальнага права» быў забаронены. Створаная «найвышэйшым загадам» Аляксандра ІІ спэцыяльная камісыя на чале з шэфам жандараў Даўгарукавым знайшла ў падручніку Спасовіча больш 30 «месцаў», у «якіх утрымліваюцца варожыя думкі», а таксама прызнала, што кніга зьмяшчае «варожыя тэорыі». Згодна з царскім указам, падручнік канфіскавалі, а Спасовіча звольнілі зь дзяржаўнай службы. Спасовіч падвергнуў крытыцы фармальную тэорыю доказаў і выказаў думку, што тэорыя доказаў зьяўляецца галоўнай у сыстэме судаводзтва й складае аснову ўсяго крымінальнага працэсу, самую істотную яго частку, якая абумоўлівае формы судаводзтва й канструкцыю судовых органаў. Распрацаваў і абгрунтаваў уласную клясыфікацыю судовых доказаў. У сваіх навуковых дасьледаваньнях тэарэтычна даказаў неабходнасьць перагляду ўсёй сыстэмы судовага ладу й судаводзтва. Ён патрабаваў заканадаўчага замацаваньня й увядзеньня ў практыку судаводзтва прынцыпаў незалежнасьці суда ад адміністрацыі, нязьменнасьці судзьдзяў, заснаваньня інстытутаў адвакатуры й пракурорскага нагляду, увядзеньня спаборнага, вуснага й галоснага судаводзтва, роўнасьці перад законам з адменай усялякіх пераваг, у тым ліку перавагі мужчыны над жанчынай. Спасовіч лічыў неабходным увесьці выбарныя пасады судзьдзяў з вызначаным узроставым і маёмасным цэнзам. У навуковым артыкуле «Аб мове ў галіне судаводзтва» выказаў думку, што расейскія судовыя чыноўнікі павінны валодаць мовай таго народа, сярод якога працуюць. Быў ідэйным натхняльнікам судовай рэформы ў Расеі. Ён не прымаў непасрэднага ўдзелу ў яе правядзеньні, але большасьць яго прапаноў і навуковых распрацовак былі ўлічаны й леглі ў аснову Судовых статуту 1864 году.
У 1866 годзе ў сувязі з судовай рэформай перайшоў у адвакатуру й стаў адным зь першых у Расеі прысяжных павераных. Дзякуючы сваім прафэсыйным ведам, шырокай эрудыцыі й бліскучым здольнасьцям прамоўцы ён стаў адным зь лепшых расейскіх адвакатаў. Калегі называлі яго «каралём адвакатуры», «першым адвакатам Пецярбурга». Асабліва ахвотна ён выступаў абаронцам па палітычных справах. Апазыцыйна настроены да самадзяржаўна-памешчыцкіх парадкаў у Расеі, ён прымаў удзел амаль ва ўсіх буйнейшых палітычных працэсах свайго часу (у справе нячаеўцаў, у «працэсе 193-х» і інш.). Як судовы прамоўца вызначаўся тонкім аналізам абставін справы й асобы абвінавачанага, майстэрскай распрацоўкай доказаў. Паводле зьместу сваіх судовых прамоў Спасовіч быў, як адзначаў А. Ф. Коні, ня толькі абаронцам, але й мысьліцелем, для якога прыватны выпадак служыў асновай для ўзьняцьця агульных пытаньняў і іх ацэнкі з пункту гледжаньня палітыка, мараліста й публіцыста. У 1872 годзе Ўладзімір Спасовіч выкупіў 1600 дзесяцін зямлі ў графа Якубоўскага, які валодаў Калінаўкай і прылеглымі да яе тэрыторыямі. Зямлю ён здаваў у арэнду заводам па вытворчасьці цукру (Падольле з пачатку XІX стагодзьдзя лічылася «цукровым Данбасам» — О. З.). Спасовіч адбудаваў сядзібу ў вёсцы Лемешаўка (Каліноўскага раёну Віньніцкай вобласьці) (45 кілямэтраў ад Калінаўкі). Пасьля 1917 году ў сядзібе Спасовіча разьмяшчаліся: клюб, кінатэатар, Лемяшэўская васьмігадовая сярэдняя школа. Зараз тут разьмяшчаецца Лемяшэўскі мужчынскі манастыр. Уладзімір Спасовіч памёр 26 кастарычніка 1906 году ў Варшаве ад грыпу. Паколькі адвакат ня быў жанаты, усе свае грашовыя зьберажэньні ён пакінуў Акадэміі навук у Варшаве й фонду выхаванцаў Пецярбурскага рымска-каталіцкага таварыства.
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Уладзімер Спасовіч, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.