Англа-Фрыскія Мовы: група заходнегерманскіх моваў

англа-фрыская падгрупа
Народнасьць	ангельцы, шатляндцы, фрызы, цяпер — паўсюдна ў сьвеце
Арэал	Ангельшчына, шатляндзкі Лаўлэнд, паўднёва-ўсходняе ўзьбярэжжа Паўночнага мора, цяпер — увесь сьвет
Лінгвістычная клясыфікацыя	Індаэўрапейская сям'я Германская галіна Заходнегерманская група Інгвэонскі клястэр Англа-фрыская падгрупа
Склад	ангельская, фрыская галіны
Англа-фрыскія мовы на мапе Заходняй Эўропы. Ангельскія — адценьнямі аранжавага, фрыскія — сіняга

Аангла-фрыскія мовы ад астатніх заходнегерманскіх адрозьніваюць перш за ўсё шэраг гістарычных фанэтычных працэсаў, а менавіта інгвэонскі закон насавых сьпірантаў, зьмены ў вымаўленьні старажытнага ā, паляталізацыя прагерманскага *k у пярэднеязычныя афрыкаты перад галоснымі пярэдняга шэрагу (напрыклад, анг. cheese, зах.-фрыск. tsiis, але нід. kaas, ніжн.-ням. Kees, ням. Käse; анг. church, зах.-фрыск. tsjerke, нід. kerk, ніжн-ням. Kerk, Kark, ням. Kirche).

Старажытныя носьбіты англа-фрыскіх і старажытнасаксонскіх дыялектаў пражывалі досыць блізка адзін ад аднаго, што спрычынілася да ўтварэньня моўнага зьвязу і набыцьця ўсімі гэтымі мовамі агульных рысаў. Тым ня менш, галіны абедзьвюх падгрупаў зазналі ўплыў іншых моваў (старажытнаскандынаўскай і францускай — на ангельскую, галяндзкай і ніжненямецкай — на фрыскія), што паспрыяла разыходжаньню англа-фрыскіх моваў. У выніку гэтага фрыскія мовы атрымалі вялікую колькасьць галяндзкіх і ніжненямецкіх рысаў, трапіўшы ў заходнегерманскі дыялектны кантынуўм, у той час як ангельскія мовы зьведалі вялікі паўночнагерманскі й не-германскі ўплыў, аддаліўшыся ад германскіх кантынэнтальных моваў.

Ніжэй прыведзеная прыблізная схема ўнутранае клясыфікацыі моваў англа-фрыскае падгрупы. Сымбалем крыжа пазначаныя вымерлыя мовы.

• Англа-фрыскія мовы:
  • Ангельскія мовы (усе наступныя мовы могуць разглядацца ў якасьці дыялектаў ангельскай мовы):
    • Ангельская мова
    • Ёла †
    • Шатляндзкая германская мова
    • Фінгальскі дыялект/мова †
  • Фрыскія мовы:
    • Заходнефрыская мова
    • Паўночнафрыская мова
    • Усходнефрыская мова

Ніжэй прыведзены агульны пералік асноўных гукавых зьменаў у храналягічным парадку, што адбыліся ў англа-фрыскіх мовах:

• Пераход заходнегерманскага ā̆ ў насавы галосны задняга шэрагу ў пазыцыях перад насавымі зычнымі;
• Страта n перад сьпірантамі ў выніку падаўжэньня й назалізацыі папярэдняга галоснага;
• Прывядзеньне множных формаў цяперашняга часу ды прэтэрыту ў адзіную форму;
• Пераход заходнегерманскага ā̆ ў галосную пярэдняга шэрагу ǣ, у тым ліку ў дыфтонгах ai, au;
• Паляталізацыя (без фанэмізацыі палятальных);
• Пераход ǣ ў ā пад уплывам суседніх зычных;
• Пераход ǣ ў ē ў стараангельскай (за выключэньнем заходнесаксонскага дыялекту) і фрыскіх мовах;
• Аднаўленьне a перад галоснымі задняга шэрагу ў наступным складзе;
• Дыфтангізацыя палятальных зычных у заходнесаксонскім дыялекце;
• Г.зв. i-мутацыя перад сынкопай;
• Фанэмізацыя палятальных і асыбіляцыя, з наступным пераходам ǣ ў ē на захадзе Ангельшчыны ля Ўэйлзу (Заходняя Мэрцыя);
• Зьліцьцё суседніх галосных і наступная за гэтым мутацыя галосных.

Параўнаньне лексыкі

Ніжэй прыведзенае кароткае лексычнае параўнаньне англа-фрыскіх моваў на ўзоры лічэбнікаў ад аднаго да дзесяці.

• * Ae (/eː/, /jeː/) — прыметнікавая форма, ужываная да назоўнікаў.

Параўнаньне ангельскай і заходнефрыскай моваў зь некаторымі іншымі заходнегерманскімі мовамі.

Шэраг лінгвістаў пастулюе існаваньне ў складзе заходнегерманскае групы моваў інгвэонскае падгрупы, што складаецца з старажытнафрыскай, старажытнасаксонскай і стараангельскай моваў. Часам у склад інгвэонскае падгрупы ўключаюць заходнефлямандзкія дыялекты — германскія дыялекты Заходняй Флямандыі. Гіпотэза інгвэонскіх моваў разглядае ўсе інгвэонскія мовы як мовы, якія ня мелі агульнае мовы-продку, замест якой існавала група дыялектаў з агульнымі арэальнымі рысамі, якія ўспадкаваліся ўсімі інгвэонскімі мовамі. Гэтая гіпотэза была прапанаваная ў 1942 годзе нямецкім дасьледчыкам Ф. Маўэрам у якасьці альтэрнатывы дрэвавіднай мадэлі моўнае клясыфікацыі паводле А. Шляйхера, якой прадугледжвалася існаваньне англа-фрыскае падгрупы.

• Friedrich Maurer. Nordgermanen und Alemannen: Studien zur Sprachgeschichte, Stammes- und Volkskunde. — Strasbourg: Hünenburg, 1942.
• Wolfram Euler. Das Westgermanische . 244 p., in German with English summary. — London/Berlin: Verlag Inspiration Un Ltd., 2013. — ISBN 978-3-9812110-7-8