Штәнде, икенсе атамаһы Итәүәш (рус. Штанды) — Башҡортостан Республикаһының Балтас районындағы ауыл.
2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 568 кеше булған. Почта индексы — 452989, ОКАТО коды — 80208843001.
Ауыл | |
Штәнде Штәнде | |
Ил | |
---|---|
Федерация субъекты | |
Муниципаль район | |
Координаталар | |
Сәғәт бүлкәте | |
Һанлы танытмалар | |
Автомобиль коды | 02, 102 |
ОКАТО коды | |
ОКТМО коды | |
Ауылға XVIII быуатта Ҡыр Танып улусы (Ҡыр Танып ырыуы) башҡорттары үҙ ерендә нигеҙ һалған.
Ауылға Себер даруғаһының Ҡыр Танып улусы башҡорттары үҙ ерҙәрендә нигеҙ һалған. Ауыл шул исемдәге (Штәнде, йәки Итәүәш, Итәбаш) йылға буйында барлыҡҡа килгән.
1816 йылда 12 йортта 70 башҡорт йәшәгән. 1859 йылда бында 311 кеше (51 йорт) йәшәгән .
1865 йылда 51 йортта 321 кеше йәшәгән .
1906 йылда 90 йортта 472 кеше йәшәгән. 1920 йылда ауылда 891 кеше (180 йорт) була.
1834 йылда 110 кешегә 360 бот ҡышлау ашлығы һәм 296 бот яҙғы һабан ашлығы сәселә.
1920 йылдан һуң Штәнде ауылынан бер нисә ғаилә яңы ауыл —Яңы Штәндегә нигеҙ һалған, унда 17 йорт булған .
Штәнде ауылы башҡорттары шул уҡ райондың Иҫке Илекәй ауылы халҡы менән бер нәҫелдән булған һәм 10-сы башҡорт кантонына ҡараған, 1863 йылға тиклем хәрби ҡатламға ингән (сик буйы хеҙмәтен үтәгән һәм хәрби походтарҙа ҡатнашҡан).
Ауылда беренсе башланғыс мәктәп 1924 йылда, 1941 йылда ете йыллыҡ мәктәп, 1952 йылда урта мәктәп асыла, ул әле лә эшләп килә. 2020 йылда урта мәктәптең яңы бинаһы сафҡа индерелә.
Ауыл «Итәүеш» тип тә йөрөтөлгән. 1865 йылғы документта русса «Итабаш» тип күрһәтелгән. Халыҡ араһында «это ваш» (йәки землемер «был ер һеҙҙеке тип әйткән») тигән һүҙҙәрҙән сыҡҡан тигән фараз йәшәй. Һүҙлектәрҙә «етәү+ баш» һүҙҙәренән алыныуы күҙ уңында тотола. «Әт, ит,ид»- боронғо һинд-европа телдәрендә «һыу» (мәҫәлән,Әтил, Итил), борон башҡорт телендә «иҙ» (мәҫәлән,иҙмә- һыуға буталған) формаһын ала, «үеш» ялғауы һыу буйындағы объекттарға ҡушыла.
Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)
Иҫәп алыу йылы һәм көнө | Бөтә халыҡ | Ир-егеттәр | Ҡатын-ҡыҙҙар | Ир-егеттәр өлөшө (%) | Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%) |
1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар) | |||||
1920 йыл 26 август | |||||
1926 йыл 17 декабрь | |||||
1939 йыл 17 ғинуар | |||||
1959 йыл 15 ғинуар | |||||
1970 йыл 15 ғинуар | |||||
1979 йыл 17 ғинуар | |||||
1989 йыл 12 ғинуар | |||||
2002 йыл 9 октябрь | |||||
2010 йыл 14 октябрь | 568 | 272 | 296 | 47,9 | 52,1 |
Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.
Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.
Портал «Башҡортостан ауылдары» | |
Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала | |
Проект «Башҡортостан ауылдары» |
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Штәнде, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.