Тәңре-Тау
Тәңре-тау йәки Тянь-Шань (ҡыт.
天山山脉, пиньин: Tiānshān shānmài, уйғ. تەڭرىتاغ, Тәңри тағ, ҡырғ. Ала-Тоо, Теңир-Тоо, ҡаҙ. Алатау, үзб. Tyan Shan, монг. Тэнгэр уул) — Урта Азияның биш иле — Тажикстан, Ҡырғыҙстан, Ҡытай (Синьцзян-Уйғыр автоном районы), Ҡаҙағстан һәм Үзбәкстан территорияһында урынлашҡан тау системаһы .
| Тянь-Шань | |
|---|---|
 Тянь-Шань йыһандан | |
| Характеристикалар | |
| Оҙонлоғо | 2500 km |
| Киңлеге | 400 km |
| Бейек нөктәһе | |
| Иң бейек түбәһе | Еңеү тау сусағы |
| Бейек нөктәһе | 7439 м |
| Урынлашыуы | |
| HGЯO | |
 Тәңре-Тау Викимилектә | |
Атама тарихы
Тянь-Шань һүҙе ҡытайса (天山) «күк тауҙары» тигәнде аңлата. Э. М. Мурзаев фекеренсә, был һүҙҙәр төрки телдең Тәңре (Хоҙай) һәм Нишан (тамға), Тәңре-Нишан һүҙҙәренән күсермәнән килеп сыҡҡан.
Географик һүрәтләү
Тянь-шань тау системаһына түбәндәге орографик райондар инә:
- Төньяҡ Тянь-Шань: Кетмень, Иле Алатау, Күнгәй-Ала-Тоо һәм Ҡырғыҙ һырттары;
- Көнсығыш Тянь-Шань: Борохоро, Ирен-Хабырға, Богдо-Ула, Ҡарлыҡтаҡ Халыҡтау, Сармин-Ула, Куруктаҡ һырттары;
- Көнбайыш Тянь-Шань: Ҡаратау, Таласс Алатау, Чаткальский, Пскем һәм Угам һырттары;
- Көньяҡ-Көнбайыш Тянь-Шань: Фирғәнә үҙәнен һәм Фирғәнә һыртының көньяҡ-көнбайыш битен үҙ эсенә алған һырттар;
- Эске Тянь-Шань: төньяҡтан Ҡырғыҙ һырты һәм Ысыҡ-Күл соҡоро, көньяҡтан Күкшалтау, көнбайыштан Фирғәнә һырты, көнсығыштан — Аҡшийраҡ тау массивы менән сикләнгән.
Тянь-Шань тауҙары донъяла иң юғарыларҙан һанала, улар араһында бейеклеге 6000 метрҙан ашыу утыҙҙан күп түбә иҫәпләнә. Тау системаһының иң юғары нөктәһе — Еңеү тау сусағы (Томор, 7439 м) Ҡырғыҙстан һәм Ҡытайҙың Синьцзян-Уйғыр автоном районы сигендә урынлашҡан; бейеклеге буйынса киләһе нөктә — Ҡырғыҙстан һәм Ҡаҙағстан сиге буйлап үткән Хан-Тәңре (6995 м) тау сусағы.
Үҙәк Тянь-Шандән көнбайышҡа өс тау сылбыры китә, көнбайышта Фирғәнә һырты менән тоташа.
Тянь-Шань оҙонлоғо көнбайыштан көнсығышҡа 2500 км тәшкил итә. Терегөмөш, һөрмә, ҡурғаш, кадмий, цинк, көмөш, соҡорҙарҙа нефть ятҡылыҡтары бар. Рельеф күбеһенсә бейек таулы, 3200 м юғарыраҡ — күп йыллыҡ туңлыҡ.
Тикшеренеүҙәр
Беренсе Европа тикшеренеүсеһе 1856 йылда Петр Петрович Семенов булды, был эше өсөн «Семенов-Тян-Шанский» титулын алған .
1840 йылдарҙа вулканды эҙләү маҡсатында тикшеренеүҙәрҙе архитектор һәм рәссам Томас Уитлам Аткинсон үткәрә, сәйәхәтен Лондонда 1858 йылда сыҡҡан китабында һүрәтләй.
Иҫкәрмәләр
Сығанаҡтар
- Чупахин В. М. Физическая география Тянь-Шаня: (Природно-географические особенности, основные вопросы ландшафтного картирования и комплексного физико-географического районирования) / Академия наук Казахской ССР, Отдел географии. — Алма-Ата: Издательство Академии наук Казахской ССР, 1964. — 374 с. — 1300 экз. (пер.)
Һылтанмалар
- Перевалы Тянь-Шандағы
- Тянь-Шань китапта: Н. А. Гвоздецкий Н. И. Михайлов. Физик географияһы СССР. М., 1978.
- Исеме Путиндың названы пигы " Тянь-Шаны
- PaleoKazakhstan.info: Үҙәк Тянь-Шань 2017 йыл 10 апрель архивланған.
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Тәңре-Тау, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.