Йыр Мәхмүзә

Махмуза (песня) — нахаҡҡа ғәйепләнеп һөргөнгә ебәрелгән иренән ҡалмайынса, һөйгән йәре артынан һөргөнгә киткән батыр йәш ҡатын Мәхмүзә тураһындағы йыр.

Йыр 1840 йылдарҙа булған ваҡиғаға арнала. Алсынбай ауылынан (хәҙерге Әбйәлил районы) Сафа ҡарттың Мәхмүзә исемле ҡыҙы бик яратып ярлы ғына көтөүсе егеткә кейәүгә сыға. Эшлекле, һылыу ҡыҙҙың был ҡарары байҙарға оҡшамай, шуға ла улар, көтөү малдарын урлаған, тигән нахаҡ бәлә тағып, Мәхмүзәнең ирен һөргөнгә ебәрәләр. Ҡыйыу йәш ҡатын (уны «башҡорт декабристкаһы» тип тә атап булалыр) ире менән бергә һөргөндә киткән мәлдә уның ире, үҙҙәренең аяныслы яҙмышы тураһында йыр сығарып, оҙатырға йыйылған халыҡ алдында йырлай.

Был йырҙы 1991 йылдың июнь айында Хәйбулла районында мәшһүр ҡурайсы Йомабай Иҫәнбаевтың 100 йыллығына арналған байрамда Әбйәлил районының Үтәгән ауылынан 74 йәшлек уҡытыусы Сафин Мөхтәр Сафый улы башҡара, өҫтәүенә тарихын да һөйләп ишеттерә. Юлай Ғәйнетдинов билдләүенсә, йырҙың көйө 1894 йылда музыка белгесе Сергей Рыбаков ҡурайсы Мәғәфүр Ҡараҡаев башҡарыуында яҙып алған «Мәхмүзә» көйөнә тап килә.

Йырҙы Мөхтәр Сафиндың ҡатыны Шәмсиә Мофәззалова Әбйәлил районы Алсынбай ауылында йәшәгән өс туған ағаһы 78 йәшлек Хажмөхәмәт Солтановтан магит таҫмаһына яҙҙырған була.

• https://www.duhoctrungquoc.vn/wiki/ba/%D0%91%D0%B0%D1%88%D2%A1%D0%BE%D1%80%D1%82_%D1%85%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D2%A1_%D0%B9%D1%8B%D1%80%D2%99%D0%B0%D1%80%D1%8B
• https://www.duhoctrungquoc.vn/wiki/ba/%D2%BA%D3%A9%D1%80%D0%B3%D3%A9%D0%BD%D0%B4%D3%99
• https://www.duhoctrungquoc.vn/wiki/ba/%D0%A1%D0%B5%D0%B1%D0%B5%D1%80

• Ю. И. Ғәйнетдинов. Ҡурай һәм ҡурайсылар.Өфө: Матбуғат донъяһы. 2011.448 бит. Т. 500 экз./ISBN 978-5-9613-0170-0
• Ю. И. Ғәйнетдинов. «Мәхмүзә». «Башҡортостан». 6.03.91.