Şifahi Ənənə

Müəyyən bir performans tərzi (oxuma, hekayə izahı) tələb edir.

Yazı icad edilməzdən əvvəl ictimai təcrübə, keçmişə dair biliklər və ilk sənət əsərləri saxlanılaraq nəsildən-nəslə ötürülürdü. Dastanlar, əfsanələr, rəvayətlər, şəcərə siyahıları şəklində şifahi tarix qədim xalqların tarixi şüurunun ən erkən forması idi.

Şifahi ənənəyə tarixi əfsanələr, qəhrəmanlıq əfsanələri, tarixi nəğmələr, xalq dastanları daxildir.

Xalq yaradıcılığı nümunələrinin nəsildən-nəslə ötürülməsi prosesində əksər hallarda digər janrlara məxsus folklor mətnlərindən götürülmüş motivlərdən və bədii vasitələrdən geniş istifadə olunur. Bu, reallıqdan xeyli dərəcədə uzaqlaşmaya səbəb olsa da, yeni motiv və vasitələrin əlavə edilməsi nəticəsində reallıqda baş verən hadisələr xalq təxəyyülü ilə zənginləşir. Bu isə folklor mətninin təsir gücünü daha da artırır.

Şifahi ənənə yazının gəlişi ilə əhəmiyyətini itirmədi. Əksinə, antik dövrdə və orta əsrlərdə hər yerdə rast gəlinən şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələri salnamə və tarixi hekayələrin tərtibində mənbə kimi istifadə edilməyə başladı.

Şifahi ənənə dinlərin inkişafında da böyük rol oynamışdır. Qədim mədəniyyətlərdə, bir qayda olaraq, bəzi mətnlər sadəcə yazıya tabe deyildi. Məsələn, yəhudi dinində, ravvin Yehuda ha-Nasidən əvvəl Tanax haqqında fikir bildirmək qadağan edilmişdi.

Mətnin yazılması, dəyişikliklərin qadağan olunmasını nəzərdə tutan "kodlaşdırma" ilə eyni idi. Bu səbəbdən qeyd olunanların — mövcud yazılı mətnlərin əhəmiyyətinin itirilməməsi üçün şərhlərin şifahi qalması lazım idi.

Şifahi ənənədə, yazılı ənənə üçün xarakterik olan mətnin ötürülməsinin bəzi üsulları yarana bilər, məsələn, mətnin məzmununu saxlayaraq yeni variantlar əlavə edilə bilər. Bu zaman mətn, şüursuzca mənimsənilməməli, xüsusi olaraq əzbərlənməlidir. Bu qayda ilə dualar əzbərlənir, dini ayinlər icra edilir.

• Epos
• Folklor
• Hədis
• Ravvin