Хунзахъ Мухъ: Дагъистаналъул административияб цвел

Буго Дагъистаналъул бакътӀерхьуда, Авариялъул централияб рахъалда, мухъалъул гӀурхъи цураб буго анкьго авар мухъалъулгун. Хунзахъ мухъ ккола аваразул мухъазул цояб ва гӀатӀилъиялъул рахъалъ гьезда гьоркьоб анцӀила кӀиабилеб, Дагъистаналъул цогидал мухъазда гьоркьоб — 35-абилеб; мухъалъул гӀатӀилъи буго 551,91 квадратияб километр.

мухъ / муниципалияб мухъ
Хунзахъ мухъ
Байрахъ Герб
HGЯO
Пачалихъ	Россия
Федерациялъул субъект	Дагъистан
ГъорлӀе бачуна	24 муниципалияб гӀуцӀи:
Адм. марказ	Хунзахъ
Нухмалъи
Идара	Мухъалъул депутатазул данделъи
Мухъалъул бетӀер	Задиев МаксудхӀажил НурмухӀамад
Депутатазул данделъиялъул вакил	ГӀалилазул МухӀамадил МухӀамад
Территория
ГӀатӀилъи	551,91 км² (1,1 %)
БакӀ	35-б
Тарих
ГӀуцӀи	3 юн 1929
География
Борхалъи
• Максималияб	2858 м
• Гьоркьохъеб	1200 м
• Минималияб	722 м
СагӀтазул зона	MSK (UTC+3)
ЧӀахӀиял чӀел-бакӀал	Хунзахъ, ГьоцӀалӀ, БакьайичӀи, ГӀоротӀа
Демография
Къадар	↗33 019 чи  (2022 сон) 1,05 %
БакӀ	29-б бакӀ
Гъунки	59,83 чи/км²
Росдалаб агьлулъи	100 %
Миллат(ал)	аварал
Конфессия(л)	бусурбаби (суниял)
Расмиял мацӀал	авар, гӀурус
Цифриял идентификаторал
ОКАТО	82 256
ОКТМО	82 656
Тартиблъи ← Хунзахъ кантун
Расмияб сайт (гІурус)
Медиафайлал Викигъамасалда

Тарихияб рахъалъ гьанжсеб Хунзахъ мухъалъул территория букӀана Авар пачалихъалъул центерлъун, Хунзахъ букӀана тахшагьарги. Хунзахъ мухъалъул ракӀилъун буго тарихияб болмухъ МагӀарухъ, гъорлӀе рачуна гьединго Хьиндаллъул ва Нахъахьиндаллъул территориязул бутӀабиги. Жибго Хунзахъ мухъ гӀуцӀана 1929 соналъул 3 юналда, букӀараб Хунзахъ кантуналъул бакӀалда.^[⇨]

Административияб планалда Хунзахъ мухъ бикьула къоло ункъго муниципалияб гӀуцӀиялде, гьезул 15-ялъул буго росдал боялъул статус, 9 буго жибго росу. Гьез гъорлӀе бачуна 61 чӀел-бакӀ, гьенирго гьоркьор мухъалъул анклавалги. Мухъалъул административияб марказ буго Хунзахъ.^[⇨]

ГӀадамазул къадаралъул рахъалъ Хунзахъ мухъ буго 29 бакӀалда, гьенив гӀумру гьабун вуго 33 019 чи; мухъалъул кьибилаб халкълъун ккола аварал. Кинабниги агьлулъи буго росдалаб. Мухъ ккола авар мацӀалъул хьундасеб тӀадгарул хундерил сверел тӀибитӀараб ареаллъун.^[⇨]

Бугеб бакӀ

Хунзахъ мухъ буго Дагъистаналъул бакьулъ бутӀаялда, Авар ва ГӀандигӀоралъул жаниблъиязда гьоркьоб. МахӀачхъалаялдаса Хунзахъ мухъалде рачӀине буго 140 км.

Хунзахъ мухъалъул гурхъаби руго аваразул анкьго мухъалъулгун: шималияб рахъалда Бакълъул ва Унсоколо мухъалгун, бакъбаккуда Хьаргаби мухъгун, жанубияб бакъбаккул рахъалда Гъуниб жанубияб рахъалда Шамилил мухъалгун, бакътӀерхьуда ГӀахьвахъ ва Болъихъ мухъалгун.

Рельеф

Жанисел лъинал

Климат

ТӀабигӀат

Авар сверухълъи ана Дагъистаналъул АССР-алде гъорлъе.

1928 соналъул 22 ноябралда Дагъистаналъул АССР кантоназде бикьун, округал риххизаруна. Авар сверухълъиялъул гьабуна Хунзахъ кантон. 1929 соналъул 3 июналда Хунзахъ кантон хисизабуна Хунзахъ мухъалде

Миллияб гӀуцӀи

Хунзахъ мухъалъул халкъ ккола аварал.

Административиябгин территориалияб гӀуцӀиялда жаниб Хунзахъ мухъалъ гъорлӀе рачуна росдал боял ва росаби..

БакӀалъулаб жинцаго нухмалъи гьабиялда жаниб гьебго цӀар бугеб муниципалияб мухъалъ гъорлӀе бачуна росдал поселениялъул статус бугеб 24 муниципалияб гӀуцӀи, жал росдал боязе ва росабазе данде кколел.

Хунзахъ мухъалда буго 61 росдалаб чӀел-бакӀ.

Хъутаби

Хунзахъ мухъалъул хадусел росаби ккола анклаваллъун:

• ГӀархъида ва Сентухъ — Хасавхъала мухъалда;
• ГӀакаро, ГӀархъида ва ХачтӀа — Гелбахъ мухъалда;
• ГӀондокъори ва Нуси — Дибирилросу мухъалда
• ГӀарада, Ахтини, Квами, БагӀараб Росу ва Самилахъ — Турхъалиб мухъалда.

Росдал магӀишат

Туризм

• БакьайчӀиса ЧӀанкӀал рукъ-музей;
• ГанчӀил щурун;
• Къарадахъ къварилъи;
• Макьасда рагӀал;
• МочӀохъ хӀор;
• Тарихалъулабгин бакӀлъаялъул музей;
• Тобтил чвахеро;
• ГӀарани хъала;
• "ХъахӀал къункъарби" мемориалияб комплекс;
• ЦӀадаса ХӀамзатил мемориалияб рукъ-музей.

Хунзахъ мухъалда гьарурал:

Баянкьелал