Диалект

Гьеб терминалъул цӀиккӀанисеб хӀалтӀизаби ккола жиб кӀалъалазул цо кинаб-букӀаниги къакъадул характеристикалъун кколеб мацӀалъулаб варианталда хурхараб. Конкретияб мацӀалъул диалект яги вариант цоцада гъункун рухьарал рукӀуна ва, гьоркьоб бугеб батӀалъуде балагьичӀого, цӀиккӀаниселъ цоцада риччӀулеллъун рукӀуна, хасго диалектияб континуумалда жаниб географияб рахъалъ цоцаде гӀагарги ругони. Эб термин цӀиккӀаниселъ гӀахьал гьабула регионалаб гарулаб моделалде, хӀо диалект гьединго букӀине бегьула баян гьабун цогидал факторазги, социалаб класс яги этниклъи гӀадинал. Кинаб букӀаниги соцалаб классалда хурхараб диалекталда абун букӀине бегьула социолект–илан, этникияб групалда хурхинабураб диалекталъе хӀалтӀизабула этнолект термин, географикияб/регионалаб диалекталъе термин кьола региолект (алтернативиял терминаз гъорлӀе рачуна 'регионалект', 'геолект', ва 'тополект'). Кьураб мацӀалъул бокьараб вариант классификатизе бегьула "диалект" гӀадин, гъорлӀе стандартарал варианталги рачун.

Цогидаб хӀалтӀизаби, жиб гарулаб ралълие хасиятаб Италиялда, dialetto гӀадин, patois Парансиялда гӀадин, Централаб Европалъул гӀемерисел ракьмухъазда, Филипиназда, буго гӀодегӀанлъизабулеб тоналда, элъ гьоркь хӀучч ццӀала цо бугеб официалаб мацӀалъе националаб-гуреб мацӀалъул политикиябги социалабги мукӀурлъиялда. Гьеб бакӀалда эл "диалектал" кколаро унгоял диалекталъул тӀоцӀебесеб хӀалтӀизабиялда гӀадин, щай гурелъул гьел нуцояб мацӀалдаса лӀугьарал гьечӀо ва элъул варианталлъун кколаро, эзул церетӀейги букӀуна ратӀа-ратӀаго ва параллелго нухаздалъун. Эл рукӀинени бегьулел исторкииял когнаталлъун ва нуцояб националаб мацӀалъулгун эбго субхъизаналда жаниб цого генетикияб кьолбодаса лӀугьараллъун, тӀаде жоялъе тӀарамагъадиселъулгун кинаб букӀаниги даражаялда цоцалӀ биччӀиги, эдинал "диалектал" лъикӀ букуна стандартаб яги националаб мацӀалдаса батӀиял мацӀаллъун риккӀани. Гьеб баян кьеялда рекъон, жибго стандартаб яги националаб мацӀ риккӀунаро диалектлъун, щай абуни эб нуцояб мацӀлъун лингвистикияб престижалъул, социалаб яги политикияб (официалаб) статусалъул, тӀибитӀиялъулги яги риккӀадул, яги рехсарабщиналъул рахъалъ. Диалект эдин хӀалтӀизабиялъулӀ букӀуна политикияб коннотация, цӀиккӀаниселъ гӀахьал гьабула "гӀодегӀан-престижиял" мацӀазде (националаб мацӀалдаса эзул бугеб унгояб риккӀалъиялде ралагьичӀого), институционалаб кверчӀвай гьечӀел яги хъвай-хъвагӀай букӀинабизе кӀолареллъун риккӀунел мацӀазе. Диалект абураб дисигнация гьединго гӀатӀид хӀалтӀизабула цӀеретӀолел ракьмухъаздаги яги чӀинкӀарал территориязда ругел хъвай-хъвагӀи гьечӀел яги кодификатичӀел мацӀазде абизеги, лингвистаз халкъияб мацӀ абураб термин хӀалтӀизабулелъул.

Диалектал цоцадаса ратӀа гьарулел ружби ратизе бегьула лексиконалдаги, грамматикалдаги, гьединго абул куцалдаги (фонологиялда, гъорлӀго просодиягун). ЦохӀо яги цӀиккӀаниселъ бихьулеб батӀалъи буго абулеб куцалда, далект рагӀул бакӀалда хӀалтӀизабун букӀине бегьула дагьабги конкретияб термин — акцент. ГӀемерисеб лексиконалъулӀ бакӀарун бугеб батӀалъи букӀине бегьула классификатун креолаллъун. Лексикалаб батӀалъи бугони профессионияб яги цогидаб организационияб специаллъараб рагӀабазул бакӀарулӀ, эб ккола жаргоналлъун. РагӀабазулаб батӀалъи, жиб тӀасабищун култиватулеб къватӀисел гьоркьоса ратӀа гьаризе, яги шибболеталлъун ругел, лъала криптолектал яги кант гӀадинан, энире гъорлӀе рачуна сленгал ва агротал. Цо чияс хӀалтӀизаубеб конкретияб гарулаб паттерналда абула гьесул идиолект–илан.

МацӀал диалекталъун классификати бараб буго лингвитикияб дистанциялда тӀад. Хъвавул система бугел мацӀазул диалектал рукӀуна батӀи-батӀияб дистанциялда стантартаблъун гьабураб хъвавулаб формалдаса. МацӀалъул цо-цо диалектал рукӀуна гарулелъул гьоркьоб бичӀчӀи гьечӀеллъунги, гьелъ рачуна эл региолекталлъун яги батӀаял мацӀаллъун рукӀиналда сверун дебатазде.