Idioma Burushaski
El burushaski ye la llingua falada polos burušo, un pueblu d'unes 87 000 persones en Paquistán, na zona noroccidental de los territorios del Norte o Dardistan, al norte del estáu indiu de Jammu y Caxmir, nos valles d'Hunza y de Nagar.
Tol dominiu llingüísticu atopar a más de 2000 m sobre'l nivel mar, nun territoriu cercanu al Karakórum y por que trescurren los ríos Gilgit y Hunza. Amás unos 300 burušo viven en Srinagar, India. Otros nomes que se dieron a esta llingua son Brugaski, Kanjut (= inglés Kunjoot), Verchikwār, Boorishki, Brushas (Brushias) y El miośāski.
 روشسکی / burū́šaskī' | |
|---|---|
| Faláu en |  Paquistán |
| Rexón | Gilgit-Baltistán, Territorios del Norte (Paquistán) |
| Falantes | 87 000 (2000) |
| Familia | Llingua aisllada Burushaski |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
 Estensión del burushaski | |
Clasificación ya historia
Nun pudo ser clasificada dientro de nenguna de les grandes families llingüístiques, anque se fixeron intentos de rellacionala coles families caucásica, dravídica y munda y coles llingües sumeria y ket. Sicasí, dica agora nun tien parientes demostraos.
Los burušo son el remanente que quedó de la población nativa pre-indoeuropea qu'habitó nel norte del Indostán. D'antiguo falóse esta llingua no qu'anguaño ye'l territoriu del dárdico y comparte coles llingües dárdiques indoeuropees, delles carauterístiques superficiales, resultáu de la convivencia de sieglos. Na zona ente los valles de Nagar y Yasin, onde d'antiguo se faló dalguna forma de burushaski, fálase anguaño shina, una llingua dárdica.
Dacuando'l términu burushaski úsase extensivamente pa designar conxuntamente, al burushaski (burušaski puramente dichu) y al weršikwar una variante emparentada col burshaski pero mutuamente intelixible col primeru, esta última llingua falar nel valle del ríu Yasin en Caxmir.
Descripción gramatical
Fonoloxía
La llingua burushaski tien cinco vocales /i, y, a, o, o/. Dellos contactos ente vocales dan llugar a vocales llargues. Les vocales tóniques (marcaes con acentos agudos na trescripción de Berger) tienden a ser fonéticamente daqué más llargues y menos abiertes que les sos correspondientes átones ([i y a o o] frente a [ɪ ɛ ʌ ɔ ʊ]). Tamién pueden apaecer vocales llargues en préstamos y en delles poques pallabres onomatopéyiques (Grune 1998). Toles vocales tienen alófonos nasales en Hunza y en Nager.
Amás, Berger (1998) reporta'l siguiente inventariu de fonemes consonánticos, pa los que s'usó la trescripción correspondiente al IPA:
| Billabial | Dental | Alveolu- palatal | Retroflexa | Velar | Uvular | Glotal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasal | m /m/ | n /n/ | ṅ /ŋ/ | |||||
| Oclusiva | aspirada | ph /pʰ/[a] | th /tʰ/ | ṭh /ʈʰ/ | kh /kʰ/ | qh /qʰ/[b] | ||
| simple | p /p/ | t /t/ | ṭ /ʈ/ | k /k/ | q /q/ | |||
| Sonora | b /b/ | d /d/ | ḍ /ɖ/ | g /g/ | ||||
| Africada | aspirada[c] | ch /t͡sʰ/ | ćh /t͡ɕʰ/ | c̣h /ʈ͡ʂʰ/ | ||||
| simple | c /t͡s/ | ć /t͡ɕ/ | c̣ /ʈ͡ʂ/ | |||||
| sonora | j /d͡ʑ/[d] | j̣ /ɖ͡ʐ/[y] | ||||||
| Fricativa | sorda | s /s/ | ś /ɕ/ | ṣ /ʂ/ | h /h/ | |||
| sonora | z /z/ | ġ /ʁ/ | ||||||
| Vibrante | r /r/ | |||||||
| Aproximante | l /l/ | y [j][f] | ỵ /ɻ/[g] | w [w][f] | ||||
Notes:
- [a] La pronunicación varia ente: [pʰ] ~ [p͡f] ~ [f].
- [b] La pronunicación varia ente: [qʰ] ~ [q͡χ] ~ [χ].
- [c] El dialeutu de Yasin escarez d'africaes aspiraes y usa nel so llugar les correspondientes simples.
- [d] Dacuando pronunciáu como [ʑ].
- [y] Dacuando pronunciáu como [ʐ].
- [f] Berger (1998) considera a [w] y [j] como alófonos de /o/ and /i/ qu'asoceden xunto a vocáles tóniques.
- [g] Esti fonema tien delles pronunciaciones o alófonos, toes elles son tipológicamente rares nes llingües del mundu. Les descripciones d'estos alófonos inclúin: "Una sibilante retrofljea con un estrechamientu simultáneu envés-palatal (daqué como [ʐʲ]) (Berger 1998); "una r fricativa, prononciada cola llingua en posición retroflexa" (daqué como [ɻ̝]/[ʐ̞], un soníu que tamién apaecen en chinu mandarín estándar, escritu r en Pinyin) (Morgenstierne 1945); y "un interesáu soníu que la so realización fonética varia d'una aproximante retroflexa espirantizada a una fricativa retroflexa velarizada" (Anderson, en prensa). En tolos casos, esos soníos nun apaecen nel dialeutu de Yasin, ente que nel de Hunza y el de Nager namái apaecen n'interior de pallabra.
Morfosintaxis
El substantivo estrema cuatro clases o xéneros gramaticales pa los nomes: pa seres masculíns, seres femeninos, otros seres animaos (animales, etc.) y tou lo que nun ta incluyíu nos trés categoríes anteriores. Tamién s'estremen dos númberos gramaticales: singular y plural, formándose'l plural de delles formes bien heteroxénees, anque dos sufixos comunes son -o y -anc, como bales 'páxaru', plural balašo. El marcador indefiníu ye -an como sufixu nos nomes.
Los verbos estremar en primarios con futuru, pasáu y imperativu y secundarios coles demás conxugaciones.
En cuanto al alliniadura morfosintáctica el burushaski ye una llingua ergativa col orde de la frase siendo suxetu, oxetu y verbu.
Léxicu
Los númberos del 1 al 10 son hin, altan, isken, walto, suplo, el miošindo, balto, altambo, hunco, torumo. Los númberos más altos de 1000 basar en múltiplos de 20 y 40.
Referencies
Bibliografía
Enllaces esternos
Datos: Q216286
This article uses material from the Wikipedia Asturianu article Idioma burushaski, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). El conteníu ta disponible baxo los términos de la CC BY-SA 4.0 si nun s'indica otra cosa. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Asturianu (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.