Ӱстӱги Онос

Онос (Он-Оос) орустап много стоянок, мест.

Ӱстӱги Онос орустап верхние стоянки.

Географиязы

Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнчыгыш келтейинде, Онос деп сууныҥ башталганында, Иолгоныҥ сын тайгаларына курчаткан турат. Кыш мында јымжак, тыҥ ла сооктор јок, кар калыҥ тӱжет. Јай јылу, изӱ кӱндерлӱ, кей чыкту. Айы-кӱни јылу, кырлары ыжык, ичпек учун мында маала-ажы база јакшы бӱдет. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 847 метрге бийик.

Климады

Климады орто-континентал. Ортојылдык температура +4,4 °С, кейдиҥ чыгы — 66,6 % , салкынныҥ тӱргени — 1,4 метр\секундка. 163 кӱн јылда фён-салкын согот.

Туштӱк аймактарга кӧрӧ мында кыш бир канча јылу, кары-јуды ӧйинде, салкын-јотконы ӧткӱре ле сызаа-соок эмес, јайы изӱ, је кыска, ӱч ле ай. Ортојылдык температура +4,1 °С чаган айда тыҥ ла соок −30 °С тӱшпейт, јаан изӱ айда +30 °С кӧдӱрилбейт.

Аҥ-куштары

Аймактыҥ јерлери аҥ-кушла байлык. Тӱлкӱ, кӧрӱк, јоонмойын, сыгырган, какай, тийиҥ, јараа, сарас, ӧркӧ, момон, кумдус, киш, койон агаш аразында, јалаҥдарда јӱрет.

Казыр аҥдардаҥ айу, бӧрӱ, јеекен. Аҥдар астаганы учун Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» киргендери тооргы, маны, кочкор. Оок куштардаҥ кӱӱле, кӱӱк, талаҥ-келеҥ, ӱренчи, чымдык, торко-сары (орустап иволга), томыртка, тоорчык, топтонок (орустап свиристель), тейлеген, таралјы (орустап сойка), теке-мӱӱс (орустап чибис). Сууларда чараган, сӧлӧм, чабак деп балыктар јӱрет.

Ӧзӱмдери

Кайыр, каскак туулары јӱзӱн-јӱӱр агаштарла бӱркелген : Кайыҥ, мӧш, чиби, карагай, беле, эргиш, толоно, јойгон, каргана. Чамал ичиниҥ ӧзӱмдери ӧҥжик, койу, јӱзӱн-јӱӱр бӱдӱмдӱ. Кыр бӱркеген агаштары мӧш, тыт, карагай, чиби, јойгон, кайыҥ, аспак, јодро ло јулукту агаштардаҥ алама, груша, слива ӧзӧт. Јайгыда мешке, кӧжнӧ, јӱзӱн-јӱӱр јиилектер, кузук толо ӧзӧт. Ӧлӧҥ, чечектер, тайалар, кӱске јетире кӧс сӱӱндирип јайылат: каргана, тал, толоно, арчын, балан, ийт-тумчук, бороҥот, табылгы, адарткы, бастый, буланат, јеҥес, јоҥјолой, јаргак ӧлӧҥ, јыдунак, јыоан чечек, ийт-таман, јыракы-ӧлӧҥ, ийт-тырмак, калаш-чечек, кыйгак ӧлӧҥ, кӧгӧзин, кылганак, кымыскайак, кулун-чечек, кулузын. Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер алтын тазыл ла кызыл тазыл.

Јери ле јолдоры

Јуртта 1 ором: Тӧс.

Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Чамал ичинде орус миссионерлер алтай улусты креске тӱжӱрип, православный кудай јаҥына кийдирип, школдор ачып, јурттар тӧзӧп турган ӧй. 1922 јылда Алтайда 24 волостьты бириктирип, 9 аймак эткен. Ӱстӱги Онос јурт Чамал аймакка кирген.

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 17 кижи болгон, олордыҥ 82 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон.

Окылу тил: орус, алтай.

Бастыра инфраструктуралык обьекттер Оностыҥ јурт јеезезинде.

Таҥынаҥ ээлемдер. Јылкы, соок тумчукту ла оок мал азыраары. Туризм.

Тӱӱкилик

• Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандарга обелиск (554)

Археологиялык

• Јебрен корум (369)

Ар-бӱткенниҥ

• Байлу туу ()
• Аржан суу ().

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.