Шибее

Шибее орустап крепость алтайлап ол коруланатан, аргаданатан, куйактанатан јер.

Географиязы

Јурт Алтай Республиканыҥ ортозында, Урсул сууныҥ јарадында турат. Себи-Бажыныҥ, Теректиниҥ сын тайгаларына курчаткан. Јуугында тайгалары Шибилик, Кызыл-Кайа, Учук таш, Шиберти. Коштой турган јурттар Талду ла Кеҥи. Јуртты айландыра кырлар агаш јокко јуук, тас. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 970 метрге бийик (коштой јаткан Талду јурттыҥ бийиги тӱҥей).

Климады

Климады орто-континентал. Кейдиҥ ортојылдык температуразы −4,2 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −54 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы 0 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 02.06/30.08, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 87, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 345 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1 м/с, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 13,1 (15 м/с тӱрген салкынду).

Аҥ-куштары

Тайгалары аҥдык јер, айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, киш, тийиҥ, койон ло јӱзӱн-јӱӱр оок аҥдар јӱрет. Куштардаҥ мында чай, кӱртӱк, ӱкӱ, мечиртке, мӱркӱт, карчага, тейлеген, торлоо, бӧднӧ, кӱӱк ле о.ӧ. бар. Сууларда балыктаҥ чортон, чараган, бел, ускуч, јылмай, тоозы кезем астаган да болзо, је бар. Алтай республиканыҥ «Кызыл бичикке» кирген куштары: ала ылаачын (орустап балобан), боро ылаачын (орустап кречет), мечиртке (орустап сова), ылаачын (орустап сапсан).

Ӧзӱмдери

Арка јаны кара агашту. Агаштардыҥ кӧп сабазы тыт ла мӧш бийиктей ӧзӧр болзо, суујакалай кайыҥ, тал, јыраалар, тайалар ӧзӧр. Тепсеҥ јайлуларда, аркаларда, ак јалаҥдарда јай келзе ӧлӧҥ-чӧп јайрада ӧзӧт. Тазыл-тамыры эм болгон чечектер ле башка-башка ӧзӱмдер кыска јайга чечектеп, ӱрен чачат. Тӱжӱми јыл јылдаҥ башка, кезикте бӱдер, кезикте јок. Мӧштиҥ кӱзугыныҥ тӱжӱми эки јылдыҥ бажында болуп јат. Алтайда кӧп эндемик ӧзӱмдер (Алтайдаҥ ӧскӧ јерде ӧспӧй јат) бар, олордыҥ тоозында «Кандык алтайский». Кӧп тоолу ӧлӧҥдӧр јоголорго јеткен учун «Алтай Республиканыҥ Кызыл Бичигине» кирген: алтын тазыл, кызыл тазыл, марал чечек ле о.ӧ.. Јалаҥ актарда јерјиилек, аралда, аркада тийиҥкат, бороҥот, уйкӧс, тайабаш таркаган. Кӧп ӧзӱмдер чек јоголорго јеткен учун ″Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине″ кирген. Ол тоодо кызыл тазыл (орустап копеечник чайный), марал (орустап маральник), алтын тазыл (орустап родиола розовая) ла оноҥ до ӧскӧ кӧп чечектер ле ӧлӧҥдӧр.

Јери ле јолдоры

Јуртта 3 ором: Јаҥы, Трактта, Школдыҥ. «Јабаган — Туйакты» деп регионал учурлу јолдо турат. Јолдыҥ идентификациялык темдеги 84К-132. Эл-токтоду «Шибее».

Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн.

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 425 кижи болгон, олордыҥ 95 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон .

Окылу тил: орус, алтай.

Таҥынаҥ ээлемдер. Мал азыраары. Крестьян-фермер ээлемдер. Мал-аш ӧскӱрер СПК «Племхоз Теньгинский».

Тӱӱкилик

• Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда корогондорго учурлаган памятник. Јебрен корумдар, кургандар, ташта бичиктер. Учук таш деп јерде кӧстиҥ аржаны(..).

Археологиялык

• Мӧҥкӱсалгыш (995).

Ар-бӱткендик

• Шибилик туу (842);
• Кара-Суу Шибиликтиҥ јанында (924).

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте.

• Марчина Т. И. — Совет ӧйдӧ иштиҥ јеҥӱчили, койчы, Социалистический Иштин Геройы.
• Карагыс Ялбакова (09.07.1946) — алтай артист, кожоҥчы РСФСР-дыҥ нерелӱ артисти, Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ кижизи (2016).

•  
  Кулаш ажыра кырлардыҥ бириккенинде Кеҥи јурт
•  
  Кызыл-Кайа туу. Бинокль ажыра соктырылган јурук, 2013 јыл