Heinrich Gretler

Oktober">1. Okdober 1897 z Zirich-Hottingen, wo-nr am 30. Sebdember 1977 au gschdôrba ischt) ischt a Schweizer Schauschbiiler gwäa, wo et bloß en seim Hoimetland bekannt wôrra ischt. Neabam Emil Hegetschweiler, em Max Haufler, em Alfred Rasser ond em Ruedi Walter hôt’r zo de fenf grauße Schweizer Volksschauschbiiler vo dr dômôliga Zeit gheert.

Dr Heinrich Gretler kommt am 1. Okdober 1897 em Zircher Stadtdoil Hottingen uff d Welt. Sei Vadder isch dr Chemiilaborant Heinrich Gretler ond sei Mueder d Verona Gretler. Vo 1902 bis 1912 bsuecht’r d Primar- ond Sekundarschuel en seira Hoimetstadt. Dô drnôch nemmt’r am Lehrerseminar en Küsnacht teil. Vo 1916 bis 1918 ischt’r als Lehrer an vorschiidene Schuela tädich. Als Steckapferd schbiilt dr Gretler bei a baar Laiatheader mit. Des weckt bei-em da Wonsch, s Schauschbiila zom Beruef zo macha. Beim eschtreichischa Regisseur ond Schauschbiil-Pädagoga Josef Danegger (1865 bis 1933) nemmt’r Schauschbiil- ond Gsangs-Onderricht. 1918 kriagt’r sei erschts Engagement am Zircher Stadttheader. S Jôhr druff wechslet’r zor Zircher Pfaua-Bihne.

Sein erschda Ufftridd e-ma Film hôt dr Gretler 1924 als Landenberg em monumendala Stummfilm Die Entstehung der Eidgenossenschaft, wo’s om da Wilhelm Tell gôht. A baar Ôleiha zo dera Gschicht send beim Friedrich Schiller seim gleichnamiga Schauschbiil gmacht wôrra. 1926 suecht dr Gretler sei Glick en Berlin, wo-nr a baar kloinere Rolla an vorschiidene Theader schbiilt. Vo 1928 bis 1930 schließlich kriagt’r a Engagement an dr Berliner Volksbihne ond dô drnôch beim Theater am Schiffbauerdamm. 1933 gôht dr Gretler uff-na Tournee nôch Paris ond London mit-em Stick Das kleine Mahagonny vom Bertolt Brecht (Tekscht) ond Kurt Weill (Musik).

Wia 1933 d Nazis an d Macht komma send, gôht dr Gretler en sei Hoimet zruck. Seine wichdigschde Wirkongsstedda send deet s Zircher Cabaret Cornichon ond s Zircher Schauschbiilhaus. Drneaba geit’r au noh Gaschtschbiil an andre Schweizer Bihna. Em Lauf dr Zeit erwirbt sich dr Gretler da Ruaf, der wär dr schweizerische Jannings. Seine favorisiirde Rolla send dr Wilhelm Tell, dr Nathan der Weise, dr Götz von Berlichingen, dr Hauptmann von Köpenick, dr Falstaff ond dr Dorfrichter Adam. Jetzt kriagt’r au wiidr Filmrolla ôôbodda, z. B. schbiilt’r mit beim Füsilier Wipf, beim Wachtmeister Studer ond beim Landammann Stauffacher.

Nôch-em Zwoida Weltkriag siht mr da Gretler bloß noh ganz selda uff-ra Bihne. Sei Hauptentresse gheert vo jetzt ôô em Film. En de 1950er Jôhr schbiilt’r oft a Roll – môl a graußa ond noh efder a kloina – en de deitschschbrôchige Hoimetfilm, wo en sellra Zeit grad Hochkonjunkdur hend. E-ma broida Publikom wuud’r bekannt durch sei Roll als Alpöhi en de schweizerische Schbiilfilm Heidi (1952) ond Heidi und Peter (1955) nôch de gleichnamige weltberihmde Kendrbiacher vo dr Johanna Spyri ond als Vadder Kohlhiesel en dr Filmkomeede Kohlhiesels Töchter (1962). Em Gretler sei ledschda Roll ischt 1977 dui vom Pabscht Albert IV. em Fernsehfilm Der Tag, an dem der Papst gekidnappt wurde.

Am 30. Sebdember 1977 – oin Dag vôr seim 80. Geburtsdag – schließt dr Heinrich Gretler seine Auga fir emmer. Sei ledschda Ruah fendet’r uff-em Friidhof Zirich-Enzenbihl (Grab Nr. FG 84049).

En de frihe 1980er Jôhr ischt bekannt wôrra, dass s Ehepaar Gretler – verheiradet gewäa isch dr Gretler vo 1943 bis zo seim Dod mit dr Schauschbiilere Marion Wünsche – sei ganz Vormeega vo rond 400.000 Schweizer Franka teschdamentarisch fir dui Zircher Jugendbewegong zor Vorfigong gschdellt hôt.

Nôch-em Ableaba vom Heinrich Gretler hôt d Stadt Zirich an Weag nôch deam Môô benannt.

• 1962 isch dr Gretler mit-em Hans Reinhart-Ring auszeichnet wôrra.
• 1972 hôt s Zircher Schauschbiilhaus em Gretler d Goldene Nadel” vorliha.
• 1977 isch dr Gretler vo seira Hoimetstadt fir allgemeine kuldurelle Vordenscht auszeichnet wôrra.

• Thomas Blubacher: Heinrich Gretler. In: Andreas Kotte (Hrsg.): Theaterlexikon der Schweiz. Band 1. Chronos, Zürich 2005, ISBN 3-0340-0715-9, S. 750 f.
• Werner Wollenberger: Heiri Gretler. Der grosse Schweizer Schauspieler. 2. Ufflag. Pendo, Zürich 1978, ISBN 3-85842-024-7.

• Felix Aeppli: Gretler, Heinrich. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Heinrich Gretler in dr Internet Movie Database
• Heinrich Gretler bi filmportal.de
• Ibr da Heinrich Gretler em Hischdorischa Lexikoo vo dr Schweiz