Ardàtmosfäär

Sa hàt a hooch Ààtail àn Schtìckschtoof un Süürschtoof un hàt somìt oxidiarenda Verhaltnissa.

D’ Ardàtmosfäära wìrd vertikààl ìn mehrera Schìchta glììdert, wu unterschììdliga Tampràtuura härrscha. S’ Watter, womm’r sahn, fìndet ìn da untera 10 Kilomeeter schtàtt, àlso ìn dr Troposfäära. D’ Schìchta doowa hann kää grossa Iifluss uff’m Watter.

D’ Schìchta, wo nooch em Booda sìnn (bis ìn äbba 90 km Heecha, àlso bis züa dr Kármán-Linia vu dr Ràuimfàhrt), hann d’ exàkt gliicha Zammasätzung — waagadam reedet maa-n-àui vun Homosfäära. Wàs m’r àls Luft bezaichna, b’schteht bii sehr klaina Wàsserdàmpfgehàlt (d. h. ìn Volumaprozant tockaner Luft mìt numma weenig Wàsserdàmpf) üss 78,08 % Schtìckschtoff (N₂), 20,95 % Süürschtoff (O₂) un 0,93 % Argon (Ar); d’rzüa sìnn Aerosola un Schpüaragààsa, drunter Koohlaschtoffdioxid (CO₂) z’ fìnda, un ’s gìtt àui Methàn (CH₄), Ozon (O₃), Fluorchlorkoohlawàsserschtoffa, Schwaafeldioxid (SO₂) un Schtìckschtoffverbìndunga. Obwohl Koohlaschtoffdioxid dàdoo numma 0,04 % vu dr Àtmosfäära dàrschtällt, ìsch’r nooh-n-em Wàsserdàmpf dr wìchtigschta Verursàcher vum Triibhüüseffakt.

 

Wia s’ Watter äntschteht, hàngt ainersitts vu dr Schwànkung vum Ernärgiizüafüahr dur d’ Sunnaschtrààhlung ìm Làuif vum Tààg un vu da Joohreszitta-n-àb, un àndersitts vum G’hàlt àn Wàsserdàmpf. Ìn dr Luft düat d’ Konzentràzioon vum Wàsserdàmpf zwìscha 0 % Vol. un 4 % Vol. schwanka — lüag dr Àrtìkel ìwwer d’ Luftfiichtikait. D’ regionààla Sunnaiischtrààhlung hàngt vum Gehàlt àn Aerosola, àlso vu dr Transparanz vu dr Àtmosfäära-n-àb.

D’ Hoochàtmosfäära-n-ìsch a Gààs, wo schuu sehr dìnn ìsch — doo känna àui Sunnaschtrààhlunga mìt’ma hooch enärgeetisch Ààtail iidrìnga. Dur d’ kurza UV-Lìchtwälla waara d’ Moleküüla dissoziiart un tailwiis ionisiart. Witterscht fìndet ìn Heecha ìwwer äbba 100 km àui a Äntmìschung vu da B’schtàndtaila noh ìhra unterschììdliga molààra Màssa schtàtt — waagadam reeda m’r vu dam Àbschnìtt àls Heterosfäära. Je heecher d’ Heecha wìrd, desto greesser ìsch dr Ààtail àn liichta Tailala wia Wàsserschtoffàtooma un Helium. Dia baida Elemanta düan noh z’ nooh waaga thermisch ìn dr Waltràuim äntwiicha.

aifàcha-n-Ärkläärunga

• Earth. In: Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc., The atmosphere of the Earth (britisches Englisch, britannica.com [abgerufen am 15. November 2023]). 
• Erdatmosphäre. In: Wetter- und Klimalexikon. Deutscher Wetterdienst (dwd.de [abgerufen am 15. November 2023]). 
• Thomas Wagner, Ulrich Platt: Die Atmosphäre. In: Spektrum der Wissenschaft: Lexikon der Physik. (spektrum.de [abgerufen am 15. November 2023]). 
• Wie entstand unsere Erdatmosphäre? In: MeteoSchweiz Blog. Bundesàmt fìr Meteorologii un Klimàtologii MeteoSchweiz, 2. Mai 2023 (Schweizer Hochdeutsch, admin.ch [abgerufen am 15. November 2023]). 
• Podcast vum Jens Kube: Erdatmosphäre. In: Welt der Physik. 17. Oktober 2019, abgruefen am 15. November 2023. 
• Die Atmosphäre als Hülle der Erde. TU Brüünschwiig (tu-bs.de [abgerufen am 15. November 2023]). 

àkàdeemischa Biacher ìwwer d’ Ardàtmosfäär

• Helmut Kraus: Die Atmosphäre der Erde – Eine Einführung in die Meteorologie. Springer, Berliin 2004, ISBN 3-540-20656-6 (427 S., Iigschränkti Vorschau uf books.google.de). 
• Kshudiram Saha: The Earth’s Atmosphere – Its Physics and Dynamics. Springer, Berliin 2008, ISBN 978-3-540-78426-5 (englisch, 367 S., Iigschränkti Vorschau uf books.google.de). 
• Mark Z. Jacobson: Fundamentals of Atmospheric Modeling. Cambridge University Press, Cambridge 2005, ISBN 0-521-54865-9 (britisches Englisch, 813 S., Iigschränkti Vorschau uf books.google.de). 
• C. N. Hewitt, Andrea V. Jackson (Hrsg.): Handbook of Atmospheric Science – Principles and Applications. Blackwell, Malden (Massachusetts) 2003, ISBN 0-632-05286-4 (amerikanisches Englisch, 633 S., Iigschränkti Vorschau uf books.google.de). 
• Kristian Schlegel: Vom Regenbogen zum Polarlicht – Leuchterscheinungen in der Atmosphäre. Springer Spektrum, Haidelbäärch 2001, ISBN 3-8274-1174-2 (180 S., Iigschränkti Vorschau uf books.google.de). 
• Edmond Murad, Iwan P. Williams: Meteors in the Earth’s Atmosphere – Meteoroids and Cosmic Dust and their Interactions with the Earth’s Upper Atmosphere. Cambridge University Press, Cambridge 2002, ISBN 0-521-80431-0 (britisches Englisch, 322 S.). 

  Commons: Ardàtmosfäär – Sammlig vo Multimediadateie

• d’ Ardàtmosfäära bii Astropage.eu (hoochdiitsch)
• a interàktiiwa Kàrta mìt da àktuälla àtmosphäärischa Bedìngunga (anglisch) — mìt’ma Ààlaitungsvideo vu 13 Grad Ost, Die Welt entdecken mit earth.nullschool.net uf YouTube